Д вирусты гепатиті

Д вирусты гепатиті – антропонозды, парентералды жолмен жұ ғ атын жұ қ палы ауру.

Этиологиясы. Д гепатитінің вирусын (HDV) ең алғ аш рет 1977 ж. М.Rizetto ашқ ан. HDV диаметрі 35-37 нм болатын сфералық бө лшектер. Д гепатитінің вирусы ө зінің РНҚ -нан, ішкі антигеннен (HDAg) жә не сыртқ ы HBsAg–нен тұ рады.

HDV-ң ерекшелігі, оның ө мірлік циклінде кө мекші HВV-ң орын алуы мү мкін. Сондық тан Д гепатиті тек қ ана В гепатитімен инфекцияланғ ан адамдарда ғ ана болады.

HDV-ң қ ұ рамында ө зіндік полимераза ферменті болмайды, сондық тан оның функциясын HВV-ң РНҚ полимеразасы атқ арады.

Вирус геномы 1700 нуклеотидтерден қ ұ ралғ ан бір тізбекті сақ иналы негативті жалғ ыз РНҚ молекуласынан тұ рады. HDV кө бінесе гепатоциттердің ядроларында жә не ө те сирек жағ дайда цитоплазмасында орналасады.

HDV температурағ а тұ рақ ты, оның белсенділігі ультракү лгін сә улелерінің ә серінен де жойылмайды.

HDV-ң ү ш негізгі генотипі белгілі. I-ші генотипі Солтү стік Америкада, Европада, Оң тү стік-Тынық мұ хит аймағ ында, Шығ ыста кездеседі де, екі субтипке бө лінеді: 1а (азиялық) жә не 1в (Европалық немесе Солтү стік Америкалық). II-ші генотип Жапондық тар мен Солтү стік аймақ тағ ы Тайваньдық тарғ а тә н. III-ші генотип Оң тү стік Америкада жиі кездеседі.

Адамғ а бір уақ ытта екі инфекция қ атарынан жұ ғ у мү мкін HВV/HDV, бұ л кездегі жағ дайды ко-инфекция деп атайды (В+Д микст-гепатиті) жә не HВV инфекциясы бар науқ астарғ а Д гепатиті жұ қ са HDV/HВV - суперинфекциясы дамиды.

Эпидемиологиясы. Д гепатитінің таралуы ә р тү рлі аймақ тарда ә р тү рлі болады да, HBsAg таралу жиілігімен сай келеді. Бақ ылай келе HDV инфекциясының таралуы HВV-инфекциясының 0, 1%-тен 20-30%-ке дейінгі жиілікте кездесетіні анық талды. Инфекция кө зі мен таралу механизмі В гепатитіндегідей, бірақ ауру тудыратын мө лшері анағ ұ рлым тө мен болады. Д гепатитінің берілу жолдары В гепатитіндегідей болғ анымен, ауру анадан баласына перинаталды жолмен берілуі ө те сирек кездеседі. Сондық тан Д гепатитіне балалар сирек шалдығ ады.

Соң ғ ы кезде дамығ ан елдерде активті В гепатитіне қ арсы вакцинация жақ сы жолғ а қ ойылғ андық тан, Д гепатитінің де азаюы байқ алуда жә не ол ө те жиі нашақ орларда кездеседі.

В гепатитімен ауыратын немесе HBsAg тасымалдаушысы болатын адам Д гепатитімен ауруы мү мкін.

Патогенезі. Д гепатиттің ең басты патогенезіндегі ерекшелігі микст гепатиттің дамуы болып келеді. Сондық тан гепатоциттер бір вирустың емес, екі – HDV жә не HВV – вирустарының ә серінен зақ ымдалады. Бұ л жерде зақ ымдаушы ә сері HDV–да басымырақ болады. Бірден HDV/HВV – коинфекциясы кезінде HDV-ң белсенді репликациясы жү реді де, ол HВV-ң репродукциясын тежейді. Осының ә серінен HВV-ДНҚ -ң мө лшері қ анда азаяды немесе тіпті жойылады, HBеAg циркуляция тоқ тайды да HBsAg мө лшері азаяды немесе 2-10% ауруларда тіпті жоғ алады. Кө бінесе HВV-ң репликациясының тежелуі уақ ытша, бірақ кейде тұ рақ ты тү рде де тежелуі мү мкін. Екінші жағ дайда HВV мен бірге HDV –инфекциясы да жойылады.

HDV/HВV – суперинфекциясы кезінде, аурудың ауыр тү рде фульминантты ағ ыммен немесе бауыр циррозымен ө туі де Д гепатитінің вирусына байланысты.

Д гепатиті кезінде, В гепатитінен ерекшелігі, вирустың тікелей цитопатиялық ә сері болады. Мұ ны А гепатитіне ұ қ сас болып келетін қ ысқ а инкубациялық кезең інен жә не цитолитикалық белгілердің ерте айқ ындалуынан кө руге болады. Алайда иммундық жауаптың алатын орны да ө те зор, себебі HDV инфекциясы алуан тү рде – латенттіден бастап манифестті ө те ауыр тү рлеріне дейін ө теді.

Д гепатитінің В гепатитімен салыстырғ анда айтарлық тай патоморфологиялық ерекшелігі болмайды.

Клиникасы. Жоғ арыда айтып кеткендей, HDV-инфекциясының ағ ымы алуан тү рлі болып келеді – субклиникалық жә не манифестті, жең іл жә не ө те ауыр, жедел жә не созылмалы оның ө зі ә ртү рлі факторларғ а байланысты болып келеді, мысалы: HDV/HВV –коинфекциясының немесе суперинфекциясының дамуына, ә р вирустың репликациялық белсенділігіне, инфекцияның дозасына, процесстің ұ зақ тығ ына, иммундық жауаптың толық тылығ ына жә не т.б.

Жедел микст HDV/HВV гепатиті. Кө бінесе коинфекция тү рінде дамиды. Клиникалық кө ріністері жағ ынан жедел В гепатитіне ұ қ сас ө теді де, дұ рыс диагноз қ оюды қ иындатады. Инкубациялық кезең і – 20-40 кү н. Продромалды кезең нің ерекшелігі, ауру жедел басталып, жоғ ары қ ызбамен ө теді, бұ л белгілері В гепатитіне емес, А гепатитіне ұ қ сас болады. Сонымен қ атар, В гепатитіндегідей ірі буындардың ауруы байқ алады. Сарғ аю пайда болғ анда, науқ астардың жағ дайы жақ сармайды, керісінше улану белгілері айқ ындалады. Кө п жағ дайда сарғ аю кезең інде субфебрильді температура сақ талады. Микст-гепатитінің ерекшелігі, аурудың басталғ анына 2-3 апта болғ анда клиникалық белгілердің қ айта ө ршуі немесе АЛТ-ң жоғ арылауы болады. Лабораториялық тексерулер кезінде тимол сынағ ының жоғ арылағ анын байқ аймыз, ол В гепатитіне онша тә н емес. Аурудың ағ ымы орташа ауырлық та, циклды ө тіп, айығ умен аяқ талады. Ауру ө здігінен жазылып кетуі де мү мкін. Аурудың созылмалы тү рге ауысуының жиілігі В гепатитіндегімен сә йкес келеді.

HDV/HВV – суперинфекция тү рінде жү рсе, жедел гепатиттің манифестті тү рлері коинфекциямен салыстырғ анда сирек кездеседі. Бірақ кездессе ауыр немесе фульминантты тү рде ө теді. Д гепатитінің тағ ы да ерекшеліктерінің бірі, ол инкубациялық жә не сарғ аю алды кезең інің қ ысқ а болуы, сонымен қ атар продромында жоғ ары қ ызбаның болуы, қ ұ су, оң жақ қ абырғ а астындағ ы ауыру сезімінің орын алуы, бауырының ғ ана емес кө к- бауырының да ұ лғ аюы. Бұ л науқ астарда сарғ аю айқ ын тү рде ө тіп, улану белгілері ө ршиді. Ауру қ айта-қ айта ө ршіп, улану белгілері мен клиникалық кө ріністері алғ ашқ ыдан да кү штірек байқ алуы мү мкін. Кей жағ дайларда ө ршу кезінде тек аминотрансферазалардың активтілігі жоғ арылауы мү мкін, ал клиникалық кө ріністері ө згермейді. Диагноз тек қ ан сарысуында В жә не Д гепатиттерінің маркерлерін (HBsAg мен анти HDV IgM немесе HDV РНҚ) анық тау арқ ылы қ ойылады.

Диагностикасы мен салыстырмалы диагностикасы. Жедел вирусты Д гепатиті деген диагнозды қ ою ү шін қ аннан HBsAg мен бірге анти HDV IgM немесе HDV-ң РНҚ -н анық тау қ ажет. Егер анти-HBcIgM мен HBeAg анық талмаса (жә не керісінше, анти-HBcIgG мен анти HBe анық талса) HDV/HВV-суперинфекциясы деген диагноз қ ойылады. Ал егер, керісінше анти- HBcIgM мен HBeAg анық талса HDV/HВV – коинфекциясы деген диагноз қ ойылады. Қ ан сарысуында HDАg ө те сирек жағ дайда кездеседі, ал анти HDV IgG кешірек тү зіледі.

Салыстырмалы диагностикасы А жә не В гептиттерімен салыстыратын аурулармен жү ргізіледі.

Емі. Д гепатитінің емі А жә не В гепатиттерінің еміндей болады.

Болжамы. Ауруханадан шығ ару мен диспансерлік бақ ылауғ а алу ережелері В гепатитіндегідей. Жедел коинфекциясының болжамы В гепатитімен сә йкес келеді. Жедел суперинфекцияның ағ ымы кө п жағ дайда созылмалы тү рге ауысады (себебі бұ л науқ астарда созлымалы В гепатиті ө туде), ол 20% жағ дайда ө лім- жітіммен аяқ талуы мү мкін.

Алдын алу шаралары. В гепатитіндегідей. В гепатитіне қ арсы вакцинация дельта гепатитінің таралуына да ә сер етеді.