Сурет. Крафт нүктесі аймағындағы БАЗ-дың ерігіштігінің температураға тәуелділігі.

Крафт нү ктесі БАЗ молекуласының қ ұ рылысындағ ы аздағ ан ө згерістерден кү рт ө згеруі мү мкін. Алкилдік тізбектері бар БАЗ-дар ү шін келесі заң дылық тар тә н:

- Алкилдік тізбектің ұ зындығ ы артқ ан сайын, Крафт нү ктесі де артады, сонымен бірге ө су ретсіз жү реді, жұ п жә не тақ санды С атомдары «аяқ тарының» арасында айырмашылық байқ алады.

- Крафт нү ктесі полярлы топтың жә не қ арсы ионның табиғ атына ө те тә уелді болады. Тұ здарды қ осу ә детте Крафт нү ктесінің жоғ арылауына ә келеді. Алайда кө птеген еріген заттар оны тө мендетеді. Крафт нү ктесі мен қ арсы ионды байланыстыратын жалпы заң дылық тар анық талмағ ан. Мысалы, сілтілік алканоаттардың Крафт нү ктесі қ арсыионның атом номері кішірейген сайын ү лкейеді, сол тә різді сілтілік сульфаттар немесе сульфонаттар ү шін кері тә уелділік байқ алады. Катиондық БАЗ-дар жағ дайында Крафт нү ктесі бромидтер ү шін хлоридтерге қ арағ анда жоғ ары, ал иодидтер ү шін одан да жоғ ары болады. Қ осзарядты қ арсыиондар жағ дайында Крафт нү ктесі ә детте жоғ арылайды.

Крафт эффектісі БАЗ-дардың молекулалық ерігіштігінің температурағ а тә уелділігі жә не МТДК-нің температурағ а тә уелділігінің бір мезгілде байқ алуымен оң ай тү сіндіріледі. Жоғ арыда айтылып кеткендей МТДК-нің температурағ а тә уелділігінің аздығ ы сонша, оны тіпті температурағ а тә уелді емес десе де болады. Сонымен қ атар мицелланың қ ұ рамдас сольватталғ ан иондарғ а бө ліктерге ыдырауы бұ л кә дімгі тұ здарғ а тә н секілді температурамен бірге жоғ арылайды. Егер мұ ндай еру МТДК-нен тө мен кезде жү рсе, мицелла тү зілмейді жә не БАЗ-дардың жалпы ерігіштігі тө мен молекулалық ерігіштікпен лимиттеледі. Егер де молекулалық ерігіштік МТДК-ғ а жетсе, онда мицелла тү зілуі мү мкін. Ә рі қ арай кө ретініміздей мицеллатү зілу ү рдісінің ерекшелігі мынада, мицелла концентрациясы ө скенде молекулалық еріген БАЗ-дың активтігінің (концентрациясы) ө згеруі болмайды. Бұ л факт жә не мицеллатү зілуінің жоғ ары ерігіштігі, БАЗ-дың молекулалық ерігіштігінің ө те аз ө згергенінде жалпы ерігіштіктің кү рт жоғ арылауын тү сіндіреді.

Крафт нү ктесі қ атты кристалдық жағ дайдағ ы жә не мицеллярлы ерітіндідегі БАЗ энергияларының қ атынасымен анық талады. Мицеллярлы ерітінділердің энергиясы ә р тү рлі жағ дайларда аз ө згереді, мысалы қ арсыионның табиғ атына байланысты, сонымен қ атар орналасу параметрлеріне байланысты да кристалдық кү йдің энергиясы кү рт ө згеруі мү мкін. Крафт қ ұ былысын тү сіну ү шін, орналасу эффектісі жә не қ атты денедегі иондардың электростатикалық ә серлесуі эффектілерін қ арастыру қ ажет.

Егер БАЗ ерігіштігі ө те аз болса, онда оның практикалық маң ызы жоқ. Ә детте ұ зын тізбекті БАЗ-дар ә детте тиімдірек болғ андық тан, БАЗ-дардың молекулалық дизаинындағ ы нә зік балансты сақ тау керек. Крафт нү ктесін ә детте қ атты БАЗ-дың кү йін ө згерту арқ ылы тө мендетуге болады. Қ арсы ионның ө згеруі қ атарында гидрофобты тізбектердің кең істікті орналасу ерекшеліктерін ескеру қ ажет. Крафт нү ктесі тө мен БАЗ-ды жасап шығ ару ә детте қ атты кү йдегі тізбектердің орналасу тиімділігін азайтуғ а негізделген. Бұ л ү шін келесі тә сілдерді қ олданады:

1) тізбектерді тармақ тандыру ү шін метилдік топтарды немесе басқ а да алмастырғ ыштарды енгізу;

2) алкилдік тізбектерге қ осбайланыстарды енгізу;

3) алкилдік тізбек пен иондық топ арасына полярлы сигменттер (ә детте оксиэтиленді топтар) енгізу.

Осы жалпы принциптерді кермек сумен араласатын БАЗ-дың ө ндірісінде қ олданады. Тізбектердің «балқ уын» қ адағ алау биологиялық жү йелер, соның ішінде биомембраналар ү шін ө те маң ызды жә не ол қ анық пағ ан кө мірсутекті тізбектерді реттеумен жү зеге асады.

4.4 Электролиттің ә сері.

БАЗ ерітіндісіндегіқ оспалар, ә cipece электролиттер МТДК мә ндеріне айтарлық тай ә сер етеді.

БАЗ ерітіндісіне электролит енгізу келесі нә тижелерге ә келеді:

• электролит қ осқ анда МТДК кү рт (ондағ ан есе) азаяды;

• мицелла тү згіш БАЗ-дың кө мірсутектітізбeгi ұ зарғ ан сайын оның МТДК мә ніне электролиттің тигізетінә cepi кү шейеді;

• ионсыз БАЗ-дардың МТДК мә ндеріне электролиттер айтарлық тай ә сер етпейді.

БАЗ-дардың МТДК мә ндерін спирттер елеулі азайтады. Суғ а қ арағ анда спирттің полярлығ ы тө мен болғ андық тан оларерітндімен мицеллалардың арасында таралады. Спирт молекуласындағ ы кө мірсутекті радикал неғ ұ рлым ұ зын болса, соғ ұ рлым оның мицелла қ ұ рамына кіру қ абілеті арта тү седі. Осының салдарынан мицелла тү зуіне жеткілікті БАЗ молекулаларының (иондарының) саны (агрегаттық саны), яғ ни МТКК мә ні азаяды.