Тақырып. Шпондық қосылыстар.

Шпондық қ осылыстар валдан, шпонкадан жә не дө ң гелектің ступицасынан тұ рады. Шпонка вал мен ступицаның қ уысына енгізілетін болат сырық (брус) тү рінде болады. Ол вал мен ступица арасында айналдырушы моментті беруге арналғ ан. Шпонкалардың негізгі тү рлері стандартталғ ан жә не олар біліктің диаметрі бойынша анық талады.

Шпондық қ осылыстардың шлицтік қ осылыстарғ а қ арағ анда артық шылық тары конструкцияның қ арапайымдылығ ы жә не монтаж бен демонтаждың оң ай болуы. Шпондық қ осылыстар машинажасаудың барлық салаларында қ олданылады.

Шпондық қ осылыстардың кемшіліктері валғ а тағ ылатын бө лшектер ә серінен шпондық қ уыс вал мен ступицаны босады. Валдың босауы тек оның қ имасының кемуімен ғ ана байланысты емес, ол шпондық қ уыс ә серінен пайда болатын иілу мен бұ ралудың кернеуінен де болады.

Барлық шпондық қ осылыстар кернеулік жә не кернеулік емес деп бө лінеді. Кернеулік емес қ осылыстар призмалық жә не сегменттік шпонколарды қ олданағ анда алынады. Бұ л жағ дайда қ осылысты қ ұ растырғ ан кезде бө лшектерде алдын ала кернеу пайда болмайды. Кернеулік байланыстар клиндік жә не тангенциалдық шпонкаларды қ олданғ анда алынады. Мұ нда қ ұ растыру кезінде алдынала монтаждық кернеу пайда болады.

Призмалы шпонкалар кернеусіз қ осылысқ а жатады, сондық тан олардың жоғ арғ ы бетінде саң ылау қ алдырылады жә не айналу моменті біліктен ступицағ а шпонканың бү йір қ абырғ асы арқ ылы беріледі. Сол себептен шпонканың бү йір қ абырғ асында жаншылу кернеуі жә не шпонканың қ имасында қ иылу кернеуі пайда болады. Ал кернеулер шамасын былайша анық тауғ а болады:

жә не

Мұ ндағ ы, шпонканың биіктігі, біліктің диаметрі, шпонканың ені, шпонканың жұ мыс істеу ұ зындығ ы, жаншылу кернеуі.

Шпонканың ені мен биіктігінің ө лшемдері қ иылу беріктігіне есептеу арқ ылы табылып, стандартталғ ан. Сондық тан призмалы шпонкаларды тек жаншылу кернеуіне есептеледі. Сонымен бірге мұ ндай қ осылыстарды жылжымалы етіп жасауғ а болады, бірақ ү йкеліс кү шінің ә серінен ступица жылжитын болса, онда шпонканың ө зі де орынынан қ озғ алуы мү мкін, сондық тан шпонканы білікке бұ ранда арқ ылы бекітеді. Кейбір жылжымалы қ осылыстарда ступицағ а бекітілген қ ысқ а шпонкалар қ олданылады.

А орындалуы B орындалуы С орындалуы 1-орнатушы винт, 2-қ ұ лыпты серпімді сақ ина.

29.1-сурет. Призмалық шпонкалы қ осылыс. 29.2-сурет. Сегменттік шпонкалы қ осылыс.

Призмалық шпондық қ осылыстар 29.1-суретте кө рсетілген, олар шеттерінің формалары бойынша, шеттері дө ң гелетілген (А орындалуы), шеттері жазық (В орындалуы) жә не бір жағ ы жазық, ал екінші жақ шеті дө ң гелетілген (С орындалуы) болып бө лінеді.

Сегменттік шпонканың жұ мыс істеу принципі призмалық шпонкағ а ұ қ сас. Сегменттік шпонкалармен қ осылғ ан қ осылыстың ерекшелігі шонканы отырғ ызатын ойық тар оң ай жасалады жә не оларды ажыратып, қ айта қ ұ растыру да жең ілге тү седі. Бірақ терең ірек жасалғ ан ойық біліктің қ имасының ауданының кемуінен білікті ә лсіретеді. Сол себепті шпонкалар біліктің шетіне, кү ш аздау тү сетін жерге орналастырылады. Сегменттік шпонканы да призмалық шпонкалар сияқ ты жаншылуғ а есептейді.

Біліктің қ имасын ә лсіретпеу ү шін сегменттік шпонкалардың доғ а жақ бетін кесіп, оның биіктігін азайтады. Сегметтік шпонкалар бү йір қ ырларымен жұ мыс істейді жә не кернеусіз қ осылыстар қ ұ рады. Ү лкен емес айналдырушы моменттерді беру ү шін қ олданылады.

Клиндік шпонкалар кө лбеулігі 1: 100 болатын біркө лбеулік ө зі тежелетін клин тү рінде болады. Клиндік шпонкалар баспен жә не бассыз етіп жасалады. Бас шпоканы қ уыстан шығ аруғ а араналғ ан. Клиндік шпонкалар қ уысқ а қ ағ ылады, нә тижесінде кернеулік қ осылыс пайда болады, ол айналдырушы момент жә не осьтік кү ш береді, соның ә серінен білікке тағ ылғ ан бө лшектердің центрленуі бұ зылады. Клиндік шпонкалы қ осылыс жай жү ретін берілістерде қ олданылады. Ол соқ қ ы жә не таң басы ауыспалы жү ктемелерді жақ сы қ абылдайды.

Тангенциалды шпонкалы қ осылыс. Тангенциалды шпонка кө лбеулінгі 1: 100 болатын біркө лбеулік екі клиннан тұ рады. Жің ішке қ ырларымен жұ мыс істейді. Қ уысқ а соқ қ ы арқ ылы кіргізіледі. Кернеулік байланыс тудырады. Білік пен ступица арасында тартылыс жанама (тангенциалдық) бағ ытта болады.

29.3-сурет. Клиндік шпонкалы қ осылыс 29.4-сурет. Тангенциялдық шпонкалы қ осылыс

Таң басы ауыспалы режимдарда жұ мыс жасайтын жә не диаметрі 60 мм дан асатын біліктерде қ олданылады. Қ осылыста арасындағ ы бұ рышы болатын екі тангенциалдық шпонкалар қ ойылады. Қ азіргі заманғ ы ө ндірісте қ олданысы шектелген.