Тақырып. Техниалық және теориялық механиканың бөлімдері. Негізгі ұғымдар. Статиканың аксиомалары.

Техникалық механика негіздері пә ні жалпы техникалық білім берудің ө те маң ызды жиыны болып табылады жә не теориялық механика, материалдар кедергісі, машина бө лшектері деп аталатын ү лкен ү ш тараудан тұ рады.

Теориялық механика тарауы материялық денелердің механикалық қ озғ алыстарының жалпы заң дылық тары мен тепе-тең дігін жә не осы материялық денелердің ө зара механикалық ә серлесуін зерттейтін ғ ылым болып табылады.

Теориялық механика статика, кинематика жә не диамика деп аталатын ү ш бө лімнен тұ рады:

1. Статика бө лімінде тыныштық та тұ рғ ан абсалютті қ атты денелерге, ә р тү рлі кү штер жү йесі ә сер еткен жағ дайдағ ы тепе-тең дік шарттарын қ арастырады.

2. Кинематика бө лімінде ә сер ететін кү штерді ескермеген жағ дайдағ ы, материялық нү ктенің немесе абсалют қ атты дененің қ озғ алыстарының жалпы геометриялық сипаттамлары зерттеледі.

3. Динамика бө лімі материялық нү ктенің немесе абсалют қ атты дененің қ озғ алысы зерттелгенде, осы қ озғ алысқ а себебші болатын ә сер етуші кү штер жә не қ озғ алыстағ ы материялық объектілердің инерттілігін қ арастырады.

Кез-келген екі нү ктесінің ара қ ашық тығ ы тұ рақ ты болатын денені абсалютті қ атты дене деп атайды.

Ө лшемін ескермеуге болатын массасы бар денелер немесе дене бө лшектері материялық нү кте деп аталады.

Материалық денелердің бір-біріне ә серлерін сандық мө лшермен анық тайтын жә не материалық денелердің ө зара ә серлерін сипаттайтын шаманы кү ш деп атаймыз. Оның ө лшем бірлігі халық аралық бірліктер жү йесінде Н немсе кН болып қ абылданғ ан. Кү ш бағ ытталғ ан векторлық шама, ол ү ш кө рсеткішпен бейнеленеді(1.1, а сурет): ә сер ету нү ктесі(А нү ктесі), ә сер ету тү зуі немесе бағ ыты(ED тү зуі) жә не шамасы.

Кү ш векторының барлық ұ зындығ ында кү ш шамасының қ анша бірлігі бар екендігін сипаттайтын шаманы кү ш масштабы деп атаймыз. Оның ө лшем бірлігі немесе болып қ абылданғ ан.

1.1-сурет.

Статика негізінде адамзаттың ғ асырлар бойы жинағ ан тә жірибесінің нә тижесінде тұ жырымдалып математикалық дә лелдеуді қ ажет етпейтін аксиомағ а айналғ ан заң дылық тар жатады.

Осы аксиомалар статикада қ арастырылатын барлық мә селелерді қ орытып шығ аруғ а ә бден жеткілікті.

1-ші аксиома(екі кү штің тепе тең дік шарты туралы).

Сан мә ндері тең бір тү зудің бойымен қ арама-қ арсы бағ ытталғ ан еркін қ атты денеге ә сер етуші екі кү ш ә серінен дене тепе-тең дікте болады(1.1, б сурет).

2-ші аксиома(кү штер жү йесін тү рлендіру туралы). Ө зара тең ескен кү штер жү йесін қ осқ аннан немесе алып тастағ аннан берілген кү штер жү йесінің қ атты денеге ә сері ө згермейді.

3-ші аксиома (кү штер параллелограмының заң ы). Дененің бір нү ктесіне тү сірілген екі жә не кү штерінің тең ә сер етуші кү ші сол нү ктеге тү сіріледі де, сол нү ктеден салынғ ан параллелограмның диоганалімен бағ ытталады(1.2-сурет).

1.2-cурет. Кү штер параллелограмы заң ы.

4-ші аксиома (ә сер жә не қ арсы ә сер туралы заң). Екі дененің бір-біріне ә сер ету кү штері, шамасы жағ ынан тең жә не бір тү зу бойымен қ арама-қ арсы бағ ытталады(1.3-сурет).

1.3-сурет. Ә сер жә не қ арсы ә сер туралы заң.

жә не кү штері ә ртү рлі денеге тү сірілген, сондық тан бұ л кү штер тепе-тең дікте болатын кү штер жү йесін қ ұ ра алмайды.

5-ші аксиома (қ атаю принцпі).

Егер қ атты емес дене тепе-тең дікте болса, онда ол қ атты денеге айналғ анда тепе-тең дік шарты бұ зылмайды.