Тақырып. Арқалықтық жүйелер. Жүктеменің және тіректің түрлері.

Арқ алық деп ұ зындығ ы биіктігінен ә лдеқ айда ү лкен болатын, бекіністермен бекітілген, иілуге жұ мыс істейтін сырық ты (брус) айтамыз.

Арқ алық тар машина жасауда, қ ұ рылыста, кеме жасауда, авиацияда жә не тағ ы басқ а салаларда қ олданылады. Олар жиі қ олданылатын конструкциялардың негізгі элементтері болғ андық тан арқ алық тарды есептеу маң ызды ә рі жауапты мә селе болып табылады.

Арқ алық тар ағ аштың жә не темірлердің тү рлерінен жә не композиттік материалдардан жасалуы мү мкін. Арқ алық ты бойлық оське перпендикуляр бағ ытта қ иып алсақ ол кө лденең қ има болып табылады.

Келесі кө лденең қ ималардағ ы арқ алық тар кең інен таралғ ан:

6.1-сурет. Кө лденең қ ималардың тү рлері.

Арқ алық тарды қ атаң бекініс арқ ылы, жылжымайтын топсалы бекініс арқ ылы жә не жылжымалы топсалы бекіністер арқ ылы бекітуге болады. Ол байланыстардың ә серін қ андай реакция кү штерімен алмастыру керек екендігі тө ртінші тақ ырыпта кө рсетілген болатын.

Егер жү ктемені бір нү ктеге ә сер етеді деп қ абылдауғ а болатын болса, ондай жү ктеме шоғ ырланғ ан жү ктеме деп аталады. Егер жү ктеме белгілі бір ауданғ а немесе белгілі бір ұ зындық қ а ә сер ететін болса ондай жү ктемені таралғ ан жү ктеме деп атаймыз.

6.2-сурет. Жү ктемелердің тү рлері.

Есеп шығ ару кезінде таралғ ан жү ктемені формуласы арқ ылы шоғ ырланғ ан жү ктемеге келтіреміз, мұ нда q-таралғ ан жү ктеменің қ арқ ындылығ ы, 𝑙 -жү ктеменің таралу ұ зындығ ы. Келтірілген Q шоғ ырланғ ан жү ктемені таралғ ан жү ктеменің дә л ортасына саламыз.

Кез-келген статикалық анық талғ ан арқ алық тың байланыс реакцияларын мына алгоритм бойынша анық тауғ а болады:

1. Арқ алық ты байланыстардан босатып байланыстар ә серін сә йкес реакция кү штерімен алмастырамыз.

2. Координаталар жү йесін қ абылдап аламыз.

3. Егер таралғ ан жү ктеме ә сер етсе, шоғ ырланғ ан жү ктемеге келтіреміз.

4. Шоғ ырланғ ан кү штерді жә не шоғ ырланғ ан қ ос кү ш моменттерін орындарына саламыз.

5. Тепе-тең дік тең деулерін қ ұ рамыз:

; 2) 0; 3) .

Осы тепе-тең дік тең деулерінің шешімі, байланыс реакцияларының мә ндері болып табылады.

Егер, жазық тық та белгісіз реакциялар саны ү шеуден артық болса, ондай арқ алық статикалық анық талмағ ан арқ алық деп аталады.