Главная страница Случайная страница
Разделы сайта
АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника
Диагностикасы
|
|
Жү йкелік анорексияғ а ерте кезең де диагноз қ ою ө те қ иын. Науқ астар ө здерінің арық тау себебін жасырып, ұ зақ уақ ыт бойы ә ртү рлі маман дә рігерлерден тексерілуден ө тіп, емделеді. Дене салмағ ының жоғ алуы кү шейген кезде, ә сіресе, бойжеткендер мен жас ә йелдерде, басқ а зерттеу ә дістерінің сыртында, олардың тамақ тану тә ртібін бақ ылау қ ажет. Кө бінесе, диагноз дене салмағ ы ө мірге қ ауіпті дә режеде болғ анда, аурудың кеш кезең інде диагноз қ ойылады. Сырқ ат басым жағ дайда балет мектептерінде, спорт мектептерінде, жоғ ары оқ у орындарында оқ итын қ ыз балалар арасында кең інен таралады.
ЖА диагностикасының критерийлері;
DSM-IV психикалық аурулар жіктемесіне сә йкес, ЖА диагнозының критерийлері:
1. Салмағ ының тө мендеуіне қ арамастан, дене салмағ ын қ осу жө ніндегі ой туралы ү рейлі қ орқ ыныш.
2. Жағ дайының ауырлауына қ арамастан, сырт-ә лпеті жө ніндегі уайым-қ айғ ы.
3. Ө з жасы мен бойына сай минимальды қ алыпты дең гейден дене массасын сақ таудан бас тарту.
4. Аменорея.
Жү йкелік булемияның дигностикалық критерийлері:
— артық тағ ам қ абылдау эпизодтарының жиілеуі (шектелген уақ ыт аралығ ында кө п мө лшерде тамақ қ абылдау, кем дегенде аптасына 2 рет 3 ай кө лемінде).
— жоғ ары калориялы, тез сің ірілетін тағ амдарды ұ стама «ашқ арақ тық» кезінде қ абылдау (кейде қ абылдағ ан тағ амның энергетикалық қ ұ ныдылы 5000 ккал жоғ ары болады).
— ұ стама кезінде байқ амай кө п жеп қ ою (тағ ам қ абылдау реттілігін бақ ылай алмау).
ЖА-ғ а тә н гормон метаболизмі мен тасымалдаушы ақ уыздардың бұ зылуымен сипатталатын гормональды ауытқ уларғ а жатады:
— тестостерон мен кортизол дең гейінің жоғ арылауы;
— эстралдиол дең гейінің тө мендеуі;
— АКТГ мен Т3 дең гейінің тө мендеуі («тө мен Т3 синдромы»).
1. Ең бірінші гормональды зерттеу нә тижелеріне емес, ЖА-ның клиникалық кө ріністеріне негізделеді, себебі барлық гормондардың ауытқ улары дамиды.
2. Эндокринді аурулар: гипофизарлы жеткіліксіздік (2.6 б), бү йрек ү сті безі жеткіліксіздігі. ЖА кезінде гипопитуитаризмнен айырмашылығ ы ә рқ ашан қ асағ алық тү ктену сақ талады, бү йрек ү сті безі жеткіліксіздігі (4.5 б), ауыр тиреотоксикоз (3.4 б).
3. Анық жү деуге ә келетін ауыр соматикалық аурулар: туберкулез, қ атерлі ісіктер, мальабсорбция жә не т.б.
4. Психикалық аурулар (анорексиялық синдроммен шизофрения жә не ауыр депрессия т.б.).
Емі
- Негізгі емді психиатр жү ргізеді.
Анорексиямен ауырғ ан науқ асты, оның дұ рыс тамақ тануын қ адағ алау ү шін, міндетті тү рде стационарғ а жатқ ызу қ ажет. Стационардан шық қ ан кезде науқ астар ұ зақ уақ ыт бойы психотерапевттің бақ ылауында болуы керек. Бойжеткендердің 1/3 бө лінде дене салмағ ы қ алыптасқ аннан кейін де етеккірі келмейді. Сондық тан, оларғ а гинеколог - эндокринологтың емі қ ажет болады
- Кахексия жағ дайынан жасө спірім қ ызды шығ ару ү шін науқ асты отбасынан бө лек стационарғ а жатқ ызады. Тамақ тану тә ртібі реттеледі, жақ сы нә тижеге энтеральды тамақ тандыру арқ ылы қ ол жеткізуге болады. Ө лім-жітім кө рсеткіші 5–10%. Ө лім себептеріне ішек инфекциялары, сепсис, ішек некрозы, терапия асқ ынулары, депрессия кө рінісіндегі суицидиальды ә ркеттер ә келеді. 5–6 жыл кө лемінде сырқ ат науқ астардың 40–60%-да сақ талады. Сауығ у жиі 6-12 жыл аралығ ында кө рініс береді. Тек науқ астардың 65% ғ ана толық айығ ады.
Жү йкелік анорексия
| Этиологиясы | Генетикалық бейміділік, тұ лғ аның преморбидті ерекшеліктері, эмоционалды тұ рақ сыздық, психопатизация, «мінсіз дене пішіні» жө ніндегі қ оғ амда қ алыптасқ ан пікір |
| Патогенезі | Дисморфофобия, дисморфомания, тағ амнан бас тарту, жү деу |
| Эпидемиологиясы | 16–18 жас аралығ ындағ ы жас қ ыздардың 1 %-да кө рініс береді; жасө сіпірім қ ыздар мен қ ыздардағ ы дене салмағ ын жоғ алтудың басты себебі |
| Басты клиникалық кө ріністері | Науқ астың тамақ тан бас тартуын жасыруы, тағ ам қ абылдаудан кейін жасанды тү рде қ ұ су рефлексін шақ ыру, булимия ұ стамалары, аменорея, брадикар- дия, артериальды гипотензия, ұ зақ уақ ыт бойы қ имыл жә не интелектуальды белсенділігінің сақ талуы, кахексиялық сатыда терім асты шел май қ абатының болмауы, ақ уызсыз ісінулер, электролит алмасуының айқ ын бұ зылысы |
| Диагностикасы | Жү йкелік анорексия диагнозының критерийлері: — салмағ ының тө мендеуіне қ арамастан, дене салмағ ын қ осу жө ніндегі ойғ а ү рейлі қ орқ у — жағ дайының ауырлауына қ арамастан, сырт-ә лпеті жө ніндегі уайым — минимальды қ алыпты дең гейден дене салмағ ын сақ таудан бас тарту — аменорея Жү йкелік булемияның даигностикалау критерийлері: — тағ амды артық қ абылдау эпизодтарының жиіленуі — ұ стама кезінде жоғ ары қ ұ ндылық ты, тез сің ірілетін тағ амдарды қ абылдау — тағ ам қ абылдау кезінде бақ ылауды жоғ алту |
| Салыстырмалы диагностикасы | 1. Эндокринді аурулар: гипофизарлы жеткіліксіздік, бү йрек ү сті безі жеткіліксіздігі 2. Ауыр соматикалық аурулар: туберкулез, қ атерлі ісіктер, мальабсорбция жә не т.б. 3. Психикалық аурулар (анорексиялық синдроммен асқ ынғ ан шизофрения жә не т.б.) |
| Емі | Психиатрмен жү ргізіледі |
| Болжамы | Ө лім жітім кө рсеткіші 5–10 %; тек науқ астардың 65 %-ын емнен кейін толығ ымен сырқ атынан айық қ ан деп есептеуге болады |
Булимия
Булимия —анорексиясияқ ты жеткіншектер арасында кө п болатын проблема. Ол – тамақ ты шектен тыс ішу мен тә беттің тым жоғ ары болуы.
Булимия анорексияғ а қ арағ анда жиі кездеседі. Негізгі қ ауіп-қ атер тобына 13-35 жас арасындағ ы ә йелдер кіреді.
Булимияның пайда болу себептері:
§ кү йзеліс;
§ ө з-ө зін жек кө рушілік;
§ дұ рыс тамақ танбау;
§ тұ қ ым қ уалаушылық.
o «Ө тпелі кезең дегі» жеткіншекке айналасындағ ы болып жатқ ан жайттар, ө згерістер, ата-анасының ажырасуы, қ ұ рбы-қ ұ рдастарының ө зі жайлы пікірі, армандағ ан заттарына жете алмауы, ғ ашық тық, т.с.с. ә леуметтік, материалдық жағ дайлар қ атты ә сер етеді.
Клиникалық кө рінісі:
· Тамақ тану барысында улкен кө лемде тамақ жеу;
· Тамақ ты шайнамай, жұ тып, тез тамақ тану;
· Тамақ танып болғ ан сон, саусақ тарын аузына тығ ып, қ ұ сып тастауы;
· Тұ йық талуы, кө ң іл-кү йінің қ ұ былмалы болуы;
· Тамағ ының жиі ауруы: фарингит, ангиналар;
· Асқ орыту проблемалары.
Туындағ ан қ иындық тарды жойып жіберу ү шін ү немі (кейде тіпті тү нде де) тамақ жегісі келеді. Осылай шамадан тыс тамақ тану адамның ішкі қ ұ рылысы қ ызметінің бұ зылуына алып келеді, сонымен қ атар жү рекке, тіске кері ә сер береді. Ол бұ л проблемасын ешкімге айтпауы да мү мкін. Алайда «ауруын жасырғ ан ө леді» демекші, мұ ның аяғ ы психосоматикалық созылмалы дертке ұ ласуы ық тимал. Сол себепті қ ысылып, қ ымтырылмай, дер кезінде емделуге тырысу қ ажет.
Қ алай емделу керек?
Булимиямен ауырғ ан жан алдымен психиатр, психолог, психоаналитикке кө рініп, жү йкесін тоздырғ ан проблеманы шешуге ұ мтылуы керек. Сондай-ақ емделуші ө зінің кү ніне неше рет, қ алай тамақ танатынын жазып отырып, терапевт (немесе гастроэнтеролог) маманғ а жасырмай айтып тұ рғ аны абзал.
Диетологтармен кең есіп, адам ағ засына қ ажетті, пайдалы, дә румені кө п тағ амдарды ғ ана ішуге дағ дыланғ ан жө н. Науқ асқ а туғ ан-туыстары қ олдау кө рсетулері керек.
Булимияны емдеуде: антидепрессанттарды, моноаминоксидаз ингибиторлары, ү шциклді антидепрессанттарды жә не т.б. қ олданамыз.
Прогноз: Кешенді ем-шараның арқ асында науқ ас ауруынан айығ ып, бұ рынғ ы қ алпына келеді.
Ұ йқ ысыздық
Ұ йқ ысыздық немесе инсомния, немесе агрипния — ұ йқ ының ұ зақ тығ ы немесе сапасы немесе екеуінің де қ анағ аттандырмайтын қ алыпты ұ йқ ының бұ зылуы. Ұ йқ ысыздық – бұ л адамның ұ йқ ыдан болатын проблемалық жағ дайы. Ұ йқ ысыз кө п адамдар тез кө з іліп, артынша оянып кетеді. Ал тағ ы біреулер керісінше ұ йық тауы қ иын болады. Нә тижесінде ешқ андай ұ йық тай алмай, ертесі кө ң іл-кү йінен байқ алып тұ рады.
Ұ йқ ысыздық тың зияны
Ұ йқ ысыздық – кең тарағ ан проблема. Ұ йқ ының бұ зылуы кү ндіз қ атты ұ йық тағ ың келеді, кү ш-қ айратың болмайды. Мұ ндай ұ йқ ының бұ зылуы ұ зақ қ а созылатын болса, адам ашушаң дық қ а немесе депрессияғ а бой алдырады; жаң а нә рсені есіне сақ тау, назар аудару, оқ у қ иынғ а соғ ады; оқ уы немесе жұ мысы нашар болады. Ұ йқ ысыдық отбасына, достарына назар аудартпай, адамғ а қ ажет кү ш-қ айратынан айырады.
Ұ йқ ысыздық қ аншалық ты уақ ытқ а дейін созылғ анына байланысты созылмалы жә не қ ысқ а мерзімді болып келеді. Созылмалы ұ йқ ысыздық та ең аз дегенде ү ш кү н, тіпті бір айғ а дейін кө з іле алмайды.
Қ айталама ұ йқ ысыздық тың себебін табатын болса, ешқ андай емсіз-ақ ө тіп кетеді. Ұ йық тау уақ ытын реттеп, ө мір сү ру ә детін ө згертетін болса, мұ ндай бұ зылуды жө ндеуге болады. Ұ йқ ының бұ зылу себебі анық талмаса, дә рігерге қ аралғ ан дұ рыс.
Ұ йқ ысыздық ты тудыруы мү мкін аурулар
Ұ йқ ысыздық ты тудыруы мү мкін аурулар:
· Кейбір ө кпе немесе жү рек аурулары
· Стресс немесе депрессия
· Дұ рыс ұ йық тау ү дерісін бұ затын дә рілік препараттар
· Дұ рыс ұ йық тау ү дерісін бұ затын кофеин, темекі, ішімдік сияқ ты заттар
· Ұ йық тау уақ ытының бұ зылуы немесе жағ ымсыз орта сияқ ты қ оздыратын факторлардың ә сері.
Ұ йқ ысыздық тың тү рлері
Ұ йқ ысыздық тың екі тү рі болады.
1. Кө п тарағ ан тү рі – қ айталама ұ йқ ысыздық. Он адамның сегізі қ айталама ұ йқ ысыздық пен ауырады екен. Мұ ндай ұ йқ ысыздық белгілі бір аурудың жанама ә сері немесе нә тижесінен болады.
2. Бастапқ ы ұ йқ ысыздық керісінше белгілі бір аурудың жанама ә серінен болмайды. Мұ ндай ұ йқ ысыздық аз дегенде бір ай немесе одан да кө п уақ ытқ а дейін созылады.
Қ айталама ұ йқ ысыздық тың себептер
Қ айталама ұ йқ ысыздық ә детте стрестен, эмоционалды шиеленістен жә не т.б. пайда болады. Сонымен қ атар депрессиядан бастап, Альцгеймер, Паркинсон сияқ ты жү йке ауруларынан да болады.
Қ айталама ұ йқ ысыздық ты тудыруы мү мкін аурулар
Қ айталама ұ йқ ысыздық ты тудыруы мү мкін аурулар:
· Артрит жә не бас аурулары.
· Демікпе, жү рек жетімсіздігі сияқ ты адамның тыныс алуы қ иын аурулар.
· Гипертиреоз (қ алқ анша бездің ауруы)
· Асқ азан-ішек жұ мысының бұ зылуы;
Бастапқ ы ұ йқ ысыздық тың себептері
· Ұ зақ уақ ыттық стресс, эмоционалды бұ зылу.
· Саяхат немесе жұ мыс кестесінің ә серінен ұ йық тау тә ртібі бұ зылады. Оны тү зегеннің ө зінде ұ йқ ысыздық сақ талып қ алуы мү мкін. Яғ ни, ағ за ұ йқ ының жеткіліксіздігімен кү ресуге дағ дыланады.
· Ө мір салтын ө згерту
Ұ йқ ысыздық тү нгі ұ йқ ы ұ зақ тығ ының қ ысқ аруынан, кеш ұ йық тау, ерте ояну, тү н ішіндегі ұ йқ ының біршене рет бұ зылуынан кө рініс береді. Ұ йқ ысыздық тың пайда болуына жарақ ат ә серінен жү йке жү йесі қ ызметінің бұ зылуы, невроз, психоз, ми аурулары (ә сіресе, ми тамырларының атеросклерозы), ішкі органдар мен эндокринді бездің сырқ аттары ә сер етеді. Дені сау адамдардың ө здерінде қ ажудың, ойғ а берілудың, белгілі уақ ытта ұ йық тамаудың (тү нгі мезгілдегі жұ мыс, кешкі сабақ тар), т.б. салдарынан ұ йқ ы бұ зылады. Адамның жасы ұ лғ айғ ан сайын, мұ ның ө зі организмнің осы жастағ ы физиологиялық ерекшеліктеріне байланысты. Ұ йқ ысыздық ты емдеу ү шін оның себебін анық тау керек.дені сау адамның ұ йқ ысы дә рі-дә рмек қ олданбай-ақ қ алпына келеді. Ол ү шін у-шуды болдырмай, жататын бө лмені дұ рыстап желдетіп алса жеткілікті. Дә л ұ йық тар алдында тамақ танбау, қ ою шай не кофе ішпеу керек. Ұ йқ ыны қ алпына келтіруге жатар алдында серуендеп келу, жылы сулы ваннағ а тү су, ұ йық тар алдында жылы, тә тті сусындар, шұ йгіншө п тамырынан жасалғ ан тұ нба ішу де кө п кө мегін тигізеді. Кейде дә рігердің кең есі бойынша тыныштандыратын немесе ұ йық тататын дә рі-дә рмекті қ олдануғ а тура келеді. Алайда дә рі-дә рмекпен ө з бетінше емделу ө те қ ауіпті. Егер ұ йқ ысыздық ә р тү рлі ауруларғ а байланысты болса онда оның себебі болғ ан негізгі ауруды емдеу керек.
Гиперсексуальді(гиперэротизм)- секуалдық қ уштарлық тың жоғ арлауы (еркетерде-сатириазис, ә йелдерде- нимфомания)
Гипосексуальді(гипоэротизм)- секуалдық қ уштарлық тың томендеуі. (еркектерде-импотенция, ә йелдерде- фригидность) астения депреся кезінде неролиптикалық припараттар тағ айындалады
Сексуалды (извращения) жыныс ә уесінің бурмалануы. Жыныстық инистиктің бұ зылысы. Буғ ан барлық секуалды ауытқ улар(гетеросексуалды, мкб-10: жуппен)
Импулсивті куштарлық жә не ә сері. Ойламағ ан жерде кездесоқ жең е алмайтын қ озудың ә серімен іс ә рекет.
Қ орытынды
Сыртқ ы ә лпетті жақ сарту талпынысының ә серінен пайда болып, эндокринді жү йе мен ішкі ағ залардың бұ зылуына ә келеді. Бұ л дерт кө бінесе, жасө спірім қ ыздар мен бойжеткендер арасында кө птеп кездеседі. Пайда болу себептері мен даму механизмі ә лі толық зерттеліп болмағ ан қ ұ былыс. Жыныстық жетілу кезінде эндокриндік жү йе жағ ынан реттеудің бұ зылуы, адамның психикалық ерекшелігінің (ө зіне ө те жоғ ары талап қ ою), отбасы ішіндегі қ арым-қ атынастар ерекшеліктерінің (ананың баланы тым ө бектеуі) маң ызды ролі байқ алады. Арық тауғ а ә келетін ашығ у - ми қ ызметіне ә сер ететін нейроэндокрин-дік жә не зат алмасу ө згерістеріне ә келіп, адам психикасындағ ы ө згерістерді шақ ырады. Арық тауғ а патологиялық талпыныс негізінде - дене пішініне риза болмаушылық, оны жақ сарту мақ саты жатыр. Бұ л ретте науқ ас, ең алдымен, кез-келген каллориясы жоғ ары тағ амнан толық бас тартып, кейін бірте-бірте кү ндізгі ас мә зірінің кө лемін шектей бастайды. Бойжеткендер, сонымен бірге дене жаттығ уларымен айналысып, ішті жү ргізетін жә не зә р айдайтын дә рілерді пайдаланып, жиі клизма жасайды. Дене салмағ ын жоғ алтқ ан кезде (25-50 % дейін) ішкі ағ залардың жұ мысы бұ зылып, эндокриндік жү йеде ө згерістер дамиды. Қ алай емделу керек?
Булимиямен ауырғ ан жан алдымен психиатр, психолог, психоаналитикке кө рініп, жү йкесін тоздырғ ан проблеманы шешуге ұ мтылуы керек. Сондай-ақ емделуші ө зінің кү ніне неше рет, қ алай тамақ танатынын жазып отырып, терапевт (немесе гастроэнтеролог) маманғ а жасырмай айтып тұ рғ аны абзал.
Диетологтармен кең есіп, адам ағ засына қ ажетті, пайдалы, дә румені кө п тағ амдарды ғ ана ішуге дағ дыланғ ан жө н. Науқ асқ а туғ ан-туыстары қ олдау кө рсетулері керек.
Булимияны емдеуде: антидепрессанттарды, моноаминоксидаз ингибиторлары, ү шциклді антидепрессанттарды жә не т.б. қ олданамыз.
Прогноз: Кешенді ем-шараның арқ асында науқ ас ауруынан айығ ып, бұ рынғ ы қ алпына келеді. Ұ йқ ыны жақ сартатын «жақ сы ә деттер»:
· Ұ йық тар алдында кітап оқ ың ыз, жағ ымды музыка тың даң ыз, ыстық ванна қ абылдаң ыз.
· Ұ йық тар алдында дене жаттығ уын жасамаң ыз, ауыр тамақ жемең із, сусын аз ішің із.
· Жатын бө лмең іздегі компьютерді, телевизорды басқ а бө лмеге ауыстырың ыз, ол мү мкін болмаса жатар алдында оғ ан жоламаң ыз. Қ атты ашық тү стерден қ ұ тылың ыз.
· Тіпті демалыс кү ндері де бір уақ ытта жатып, бір уақ ытта тұ руды ә детке айналдырың ыз. Егер осылай істей алсаң ыз, тү нгі уаық тта жұ мыс істемең із.
· Когнитивті мінез-қ ұ лық ты терапия. Мұ ндай терапиядан адам ұ йық тау режимін бірқ алыпқ а тү сіруге ә деттенеді.
· Қ озуды басатын релаксация мен биологиялық кері байланыс. Мұ ндай ә діс дем алу, жү рек қ ағ ыс, бұ лшық еттерді босатып, кө ң іл-кү йді кө теруге кө мектеседі.
|
|