Оқыту қазақ тілінде жүргізілетін мектептері үшін «Қазақ тілі» пәні

Болашақ бағ дарын айқ ындайтын Елбасының «Қ азақ стан-2050: бір мақ сат, бір мү дде, бір болашақ» атты Жолдауы Қ азақ стан дамуындағ ы аса маң ызды межелерді анық тап берді.

Елбасымыз ө з сө зінде «... Біз ү шін болашағ ымызғ а бағ дар ететін, ұ лтты ұ йыстырып, ұ лы мақ саттарғ а жетелейтін идея бар. Ол – «Мә ң гілік Ел» идеясы. Ендігі ұ рпақ - Мә ң гілік қ азақ тың перзенті. Қ азақ елінің Ұ лттық Идеясы – «Мә ң гілік Ел» – деп, қ оғ амда «Қ азақ елінің ұ лттық идеясы қ андай болуы керек?» деген жиі талқ ығ а тү сіп жү рген сауалғ а нақ ты жауап берді. Сондық тан бү гінгі ұ рпақ ү шін ұ лттық идея айқ ын, ендігі міндет болашағ ымызғ а бағ дар ететін – «Мә ң гілік Ел» идеясын қ алыптастыру жолында қ ызмет ету.

«Мә ң гілік Ел» болып жасай беру, оны қ орғ ау, Қ азақ стан мемлекеті оның тарихын жү йелей, саралай отырып «кө здің қ арашығ ындай» сақ тау – ә рбір азаматтың ұ лттық тарихқ а деген сү йіспеншілігі, ү лкен қ айсар шешімі екенін терең білу ортақ парызымыз. Мә ң гілік Ел – тә уелсіздіктің ө мір бойы жасай беретін философиясы. Ә р қ ағ идаларды терең мең гере отырып Отанымыздың кө к байрағ ын желбірете беру ү шін кү реске ұ мтылу, ә р жастың ө з жү регінің тілегі, арманы болмақ.

Елбасының «Тә уелсіздік толғ ауы» туындысы 10-11-сыныптардың оқ у бағ дарламасына енгізілді. «Тә уелсіздік толғ ауын» оқ ытудың мақ сат-міндеттері тө мендегідей болмақ:

«Тә уелсіздік толғ ауы» туындағ ан Уақ ыт пен Кең істіктің қ азіргі сипатын білгізе отырып, оқ ушылардың «Толғ ауда» кө терілген мә селелерді сараптап талдай алуына қ ол жеткізу жә не Елбасының ә р сө зіндегі мағ ынаны ұ ғ ып, ой қ орытындысын жасауғ а мү мкіндік туғ ызу. Сө з иесі – Елбасының шешендік толғ амын пайымдап, шешеннің Тұ лғ алық бейнесін тану. Елбасының сө зінен туындайтын міндеттерді саралау, ол міндеттердің шешілу жолдарын ө здігінен ұ сыну.

Мектеп оқ ушыларының функционалдық сауаттылығ ын дамыту жө ніндегі ұ лттық жоспардың басты мақ саттарының бірі – оқ ыту методологиясы мен мазмұ нын тү бегейлі жаң арту. Ол ү шін мұ ғ алім білім алушының бойына алғ ан білімін практикалық жағ дайда тиімді жә не ә леуметтік бейімделу ү дерісінде пайдалана алатындай негізгі қ ұ зыреттіліктерді сің іруі керек. Олар:

– басқ арушылық (проблеманы шешу қ абілеті);

– ақ параттық (ө з бетінше ақ парат кө здері арқ ылы ү немі білімін кө теріп отыруы, сол арқ ылы танымдық қ абілетін ұ штау);

– ә леуметтік (қ оғ амда, ө зі ө мір сү рген ортада іс-ә рекет жасай алу қ абілеті);

– тұ лғ алық (ө зін жеке тұ лғ а ретінде қ алыптастыруғ а қ ажетті білім, білік, дағ дыларды игеру, болашақ ө зі таң дағ ан кә сібін ө зі анық тау, оның қ иыншылығ ы мен кү рделілігіне тө зімді болу);

– азаматтық (қ азақ халқ ының салт-дә стү рі, тарихы, мә дениеті, ділі, тілін терең мең геріп, Қ азақ станның ө сіп-ө ркендеуі жолындағ ы азаматтық парызын тү сінуі);

– технологиялық (ә р азамат ө з мамандығ ына қ арай ақ параттық технологияларды, сандық технологияны, білім беру технологияларын сауатты пайдалануы). Білім алушы осы аталғ ан негізгі қ ұ зыреттіліктермен қ атар пә ндік қ ұ зыреттіліктерді (ә р пә ннің мазмұ ны арқ ылы) мең геруі тиіс.

Еліміздің білім беру жү йесі тілді оқ ытуды дү ниежү зілік стандарттық ү лгілерге жақ ындастыруды жә не оларды жү зеге асырудың тиімді жолдарын іздестіруді міндеттейді. Осығ ан сә йкес 10-11-сыныптардағ ы қ азақ тілі пә ні тілдің танымдық, коммуникативтік, кумулятивтік, экспрессивтік т.б. қ ызметтерін қ атар ә рі ө зара бірлікте мең гертуді кө здейді.

Жалпы орта білім беретін мектептерде қ азақ тілін оқ ытудың мақ саттары мен міндеттері қ оғ амдық -гуманитарлық жә не жаратылыстану-математикалық бағ ыттардың ерекшеліктеріне сә йкес айқ ындалғ ан.

Пә нді оқ ытудың басты мақ саты: ұ лттық жә не ә лемдік қ ұ ндылық тарды салыстыра тү йін жасай алатын, Қ Р халық тары мен ә лемдік қ оғ амдастық тың мә дениетін, қ оғ амда қ олдануын талап етілетін тілдердің коммуникативтік қ ұ зыреттіліктерін игерген Тұ лғ аның даралануы мен ә леуметтенуіне мү мкіндік жасайтын тілдің лексика-фразеологиялық, грамматика-стилистикалық, мә дени-этикалық жә не шешендік нормаларын мең герту.

Пә нді оқ ытудың міндеттері:

- сө з байлығ ы ұ ғ ымына енетін лексика-фразеологиялық, морфологиялық, синтаксистік жү йелерді мең герту;

- тілдің табиғ и қ асиеттері мен функционалды қ асиеттерін ажырата білгізу;

- сө з мә дениеті мен шешендіктің бірлігін, сабақ тастығ ын таныту;

- шешендік ө нердің тұ лғ а қ алыптастырудағ ы жә не тұ лғ аны ә леуметтендірудегі рө лін пайымдату;

Қ оғ амдық -гуманитарлық бағ ытта сө з мә дениеті жә не шешендік тілдің жоғ арыда айтылғ ан қ ызметтерін терең деп оқ ытуғ а бағ ытталғ ан.

Жаратылыстану-математикалық бағ ытта оқ ушылар сө з мә дениеті мен шешендік ө нердің талаптарын білуге ұ мтылады. Сө з мә дениетінің нормалары ө зіндік мені қ алыптасып келе жатқ ан жастың тілінің қ атысымдық қ ызметін орнымен пайдалануғ а, кә сіби бағ дарын айқ ындауғ а кө мектеседі.

Оқ ушылардың тілдік біліктілігін одан ә рі жетілдіре тү су жә не сө йлеу мә дениетінің ерекшеліктеріне сай сө йлесім дағ дыларын жетілдіру, пікірталас ә дебін мең герту мақ сатында арнайы курстар ұ йымдастырылады. Мысалы,
10-сыныпта: «Сө з байлығ ы»; «Тілдік норма жә не стиль», «Этнолингвистикалық атаулар сыры», «Сө з мә дениетінің негіздері»; 11-сыныпта: «Ұ лттық шешендіктанудың алғ ашқ ы бастаулары», «Шешендік сө з – шеберлік ө рнегі», «Журналистика жә не баспасө з негіздері», «Пікірталас мә дениеті» сияқ ты ү лгі-тақ ырыптарды алуғ а болады.

Қ азіргі таң да жалпы орта білім беру сапасын арттыру мақ сатында білім беру жү йесінің даму бағ ыттарын айқ ындап, даму траекториясын белгілеу жә не соның негізінде кү тілетін нә тижеге бағ ытталғ ан қ ұ зыреттілік тұ рғ ысынан білім беру жү йесін жетілдірудің қ ажеттілігі арта тү суде. Еліміздегі мемлекеттік тілдің бү гіні мен ертең і, оны оқ ытудың, мең гертудің тиімді жолдары, бү гінгі кү ні ө зекті мә селелердің бірі болып отырғ андығ ы белгілі. Осығ ан орай, осы бағ ытта Қ азақ стандағ ы жалпы білім беретін мектептердегі қ азақ тілі мен ә дебиетін оқ ыту бойынша талдау жұ мыстары жү ргізілді. Қ азақ стандағ ы жалпы білім беретін қ азақ тілді жә не қ азақ тілді емес мектептерде қ азақ тілі мен ә дебиетін оқ ыту жайын, дайындық дең гейін зерделеп, аталғ ан пә ндер бойынша білім беру жағ дайы мен дамуы туралы ү ш жылдың динамикалық жә не салыстырмалы талдауын кө рсететін «Қ азақ станда қ азақ тілі мен ә дебиетін оқ ыту бойынша талдамалы материалдар» ә зірленіп, Академия сайтына (www.nao.kz) орналастырылды.

Ү лгілік оқ у жоспарына сә йкес оқ у жү ктемесінің кө лемі.

Қ оғ амдық -гуманитарлық бағ ыт: 10-сынып – аптасына 2 сағ ат, оқ у жылында – 68 сағ ат; 11-сынып – аптасына 2 сағ ат, оқ у жылында – 68 сағ ат.

Жаратылыстану-математикалық бағ ыт: 10-сынып – аптасына 1 сағ ат, оқ у жылында – 34 сағ ат; 11-сынып – аптасына 1 сағ ат, оқ у жылында – 34 сағ ат;

Ә рбір тоқ санда алынатын бақ ылау жұ мысының (тест, эссе, диктант, т.б.) саны сол сыныптағ ы апталық сағ ат санымен сә йкес келуі керек.