Айны-қайнағаларға ат қоюда да келіндердің шеберлігіне шек келтіре алмайсың..

Журналистика 2-c Турарова Мадина

Салтын сақ тағ ан Қ азағ ымнан айналайын!

Салт-дә стү р - ұ лтымыздың ғ ана еншісіне бұ йырғ ан, тағ дырымен бірге таң баланғ ан тә ң ірдің тарт­қ ан сыйы. Халқ ымыздың ұ лылығ ын айқ ындайтын, адами болмысының ө зара қ арым-қ атынасындағ ы ө згелер ө ң ешін ү зе тамсана таң ырқ айтын сыпайылық пен сыйластық ү лгілерінің ү здік ұ станымдары, қ астерлеуге тұ рарлық қ азақ и мінез-қ ұ лық тағ ылымдары ұ лттың рухын биіктетеді, маң айын мойындатады. Кең пейілділіктің, жомарттық тың, қ онақ жайлылық тың, бауырмалдық тың, жанашырлық тың, ізеттіліктің, кішіпейілділіктің, адамгершілік ө лшемдерімен астасып жатқ ан тағ ы басқ а да алуан тү рлі тә лім аларлық жағ ымды қ асиеттерден халқ ымыздың кенде емес екендігіне ө зге ағ айындардың бұ рыннан беріп қ ойғ ан бағ асы, бә туалы ой-пікірі, оң кө зқ арасы дә лел.

Ұ лтымыздың ө з ұ рпағ ын ізгілікке, ізеттілікке, адамгершілікке, имандылық қ а, ілтипаттылық қ а тә рбиелеу саласындағ ы ө зге халық тарда кездесе бермейтін даналық қ асиеттеріне, дара да терең тұ жырымғ а негізделген пә лсапалық тү йіндеулеріне, кенен кемең герлігіне, таза талантына, ой озық тығ ына еріксіз тә нті боласың. Ұ лттық тә рбие - ұ лттық рухтың негізі, дем беруші кү ші екендігін естен шығ армасақ ғ ана ісіміз ілгері басады. Біліміміз бен білігіміз бабадан бізге жеткен, ғ асырлар мен тағ дырдың талқ ысынан ө ткен талай заманның сынында шың далғ ан, еленіп-екшелген, жасығ ы жоғ алып асылы жеткен қ азақ ы тә рбиемен қ абыспаса, қ атар дамымаса қ анатсыз қ ұ стың кү йін кешері кү мә нсіз. Ә лемде екінші Аристотель атанғ ан Ә л-Фараби: «Тә рбиесіз берілген білім - қ ауіпті» деген екен. Ендеше, бабаның ақ ыл-ойын есте сақ тағ анның есесі кетпесі, опынып опық жемесі анық.

Тә лімді тә рбиедегі қ азақ ы қ ұ ндылығ ымыздың ө зегіне қ ұ рт тү сіретін, болмысымызды кедейлендіретін, абыройымызды аласартатын ә дейі жасалғ ан қ ұ йтұ рқ ы ә рекеттің тауқ ыметін тартып, ар-ұ ятымыздың алдында ең семіздің екі бү ктеліп жү рген жә йттері аз емес.

Лттық тә рбиені ұ лттық идеологиядан бө ліп қ арауғ а болмайды. Екеуі бір-бірінен ажырамайтын, қ оғ ам дамуындағ ы шешуші фактор болып есептелетін егіз ұ ғ ым. Ұ лттық идеология осы ұ лттың кемел келешегінің мақ сат-мұ ратын, ү лгі тұ тар ү рдістері мен ұ станымдарын, салт-дә стү рді, тамырлы тә рбие сабақ тарын, халық тық қ асиеттерді насихаттаудың алтын арқ ауы, бағ ыт-бағ дар алар айнымас темірқ азығ ы. Қ азақ тың тегінен дарығ ан, табиғ атына тә н, қ анында бар қ асиетті салтына салқ ындық таныту - ұ лттық болмысқ а қ иянат. Ө ркен жайғ ан ө негеден іргені аулақ салу - бабалардың ә дібі мық ты ә дептілік мұ расын сақ тауғ а деген самарқ аулық, бағ асын байыптай алмау. Жол-жө некей барымызды жоғ алтып алмай, бағ алай білсек, жақ сы-жаманды санамыздан ө ткізіп саралай білсек, атадан аманатқ а қ алғ ан асыл мұ раны кейінге жалғ асақ, ұ лтымыздың ұ лық салтын, рухын кө терер ұ станымын сақ тауда ұ ятқ а қ алмасақ қ азақ тық қ алпымызғ а қ аяу тү спесі хақ. Қ азақ ы тә рбиеге қ атысты салт-дә стү ріміздің сонау есте жоқ ескі заманнан бері ұ лттық бедеріне дақ тү сірмей ұ рпақ тың ой-санасын оятып, келешегін кемелдендіруге, адами болмысын ә рлеуге, адамгершіліктің асыл қ асиеттерін бойғ а дарытуғ а қ ызмет етіп келе жатқ ан рухани қ азынамыз ұ шан-тең із.

Лтымызда саналы тә рибиеге негізделген ә дет-ғ ұ рып, салт-дә стү р, ырымдар мен тыйымдар аз емес. Ырымдарымыздың қ ай-қ айсысы да адамды жаман қ ылуадан жырақ тауғ а, жақ сылық ә детке жақ ын жү руге, ардан аттамауғ а, абыройды еншілеуге, ә дептілік қ асиеттерді бойғ а сің іруге, сыпайы сыйластық қ а, бір-бірін қ ұ рметтей білуге қ ұ рылғ ан.мысалғ а: Астан аттамау, яғ ни дайын тағ амнан дә м тату, нанды тастамау, кү л-қ оқ ысты баспау, табалдырық та тұ рмау, есікті кермеу, ү йге қ арай жү гірмеу, ү лкеннің алдын кесіп ө тпеу, сө зін бө лмеу, кісіге қ арай қ ол шошайтпау, жағ ың ды, бү йрің ді таянбау, қ олды тө беге қ оймау, кө птің кө зінше керілмеу, кірдің суын жолғ а тө кпеу, тө лді теппеу, бата қ абылдау, табақ жасап тарту тә ртібі, қ онақ болғ ан жақ ын-жуық ты, сыйлас досты, қ ұ да-жекжатты қ айтарында ү йден ұ зағ ырақ шығ арып салмау, тағ ы басқ а толып жатқ ан ырым-тыйымдардың мә н-мағ ынасы тә лімі мол тә рбиеге келіп тіреледі. Бұ лардың ә рқ айсысының ө зіндік ә дебі бір-бір тақ ырыптың арқ ауы.

Біз сө з еткелі отырғ ан, жасы мен жолы ү лкенге келіндер тарапынан иіліп сә лем салу дә стү рінің ұ лттық тә рбиедегі алар орны, ғ ибраттық мә ні мен маң ызы, сыйластық мә дениетінің ө зіндік ө рнегі ө згелерден оқ бойы озық тығ ымен, тағ ылымдық қ уатының ғ ажаптылығ ымен халқ ымызбен бірге жасасып келе жатқ ан ә дептің асылы. Келіндердің қ айын ата мен қ айын енеге, қ айнағ а мен қ айнығ а, абысын мен ағ айынның, туыс пен ә улеттің ү лкендеріне сә лем салуы оларғ а деген кіршіксіз қ ұ рметтің, ыстық ілтипаттың, шынайы сыйластық тық символы, кө ргенділіктің кө рінісі, ізеттіліктің ү лгісі, қ азақ ы ілтипаттың қ аймағ ы, бауырмалдық тың байрағ ы. Сә лемді салғ анның да, алғ анның да, жастың да, жасамыстың да мерейі асып, мейманасы тасып, кө птің ортасында кө ң іл кү йінің аспандап, жасалғ ан қ ұ рметке жаны жадырап қ алатыны, алғ ысын ақ тарып жайып салатыны бар.

Лкен отаудың алтын босағ асын оң аяқ пен аттап, аруақ тардың рухына бас иіп сә лем салудың, табалдырық қ а тағ зым етудің, шаң ырақ тың киесін қ астерлеудің, ө ткеннің ө шпейтін ө негесіне жү гінудің, жолына жығ ылудың қ азақ тың ғ ана еншісіне бұ йырғ ан, сыйластық тың ө зге ұ лттарда жоқ озық ү лгісі, ұ лтымыздың ұ лылығ ы мен кемең герлігін ұ рпақ тан-ұ рпақ қ а жалғ ап келе жатқ ан жаның ды жадыратар, ынтымақ қ а ұ йытқ ы болар ұ лық ұ станымы, ақ ыл-ойдың, пайымды парасаттың қ ұ ндылығ ы, бағ а жетпес байлығ ы. Ибалық тың қ азақ ы ү лгісі, сыйластық тың шың ы, жасы мен жолы ү лкенге деген қ ұ рметтің, ақ пейіл мен адал кө ң ілдің, ыстық ілтипаттың мұ нан ө ткен мә дениеті жоқ десек дауласатындар табыла қ оймас.

Жиын-тойдың дастарқ анында ү лкендердің, жасы кіші қ айныларының сарқ ыты бар табағ ын алу жоралғ ысы да ө зімізге кү нделікті кө ріп кө зіміз қ анық қ ан ү йреншікті ү рдіс болғ анымен ө зге ұ лтты тамсандыратын тағ ылым. Бұ л - ү лкенге ізет, жолын сыйлайтын кішіге - қ ұ рмет. Кейде ү лкендер тарапынан сә лем салғ ан келіндерге жақ сы тілегімен жауап қ атуда сараң дық байқ алады. Бә з біреулеріміздің қ ұ рметті бағ алауғ а ниет білдірмеуіміз ата салтқ а деген енжарлық тың бой кө рсетуіне себепші болама деп секем аласың. Ө зің е жасалып жатқ ан қ ұ рметке кө зді жұ ма қ арау - кісіліктің кө рінісі емес. Дабырағ а бой алдырмай, келіндердің қ ұ рметін елеп-ескеріп отырсақ, ү лкендігіміздің бір ү лгісі осы болар. Ретті жерін ұ мыт қ алдырып, тойғ ан қ арынның буымен қ ал­ғ ып отырғ ан қ арттың да бара-бара қ ұ рметтен қ ұ ралақ ан болып еленбей қ алуы оп-оң ай.

Азақ ы тә рбиенің қ айран қ алдырар енді бір тү рі - келіндердің қ айны-қ айнағ алары мен қ айынсің лілерінің, абысындары мен қ айын апаларының атын атамай, ізет сақ тау ү рдісі. Жолына жығ ылып, жасына қ арамай жақ ын-жуық тың атын арсы-гү рсі сарт еткізбей іш тарта тілдесудің, сыпайы амандасудың ү лгісі де ө згеге ө неге. Қ айнылары мен қ айынсің лілерін ардақ тұ тып, ә демі ат қ ою арқ ылы жең гелері туыстық пен жақ ындық тың жалауын желбіретеді, маң айын елжіретеді, сый-қ ұ рметін еншілейді. Жақ ындық тың арасына сызат тү сірмеуден, туыстық тың тұ ғ ырын аласартпаудан туғ ан тағ ылымды жол. Отағ асының атын атамайтын кейуаналардың ү йдің шаң ырақ тың егесіне деген қ ұ рметін де ұ рпақ қ а ү лгі деп ұ ғ ынғ анымыз жө н.

айны-қ айнағ аларғ а ат қ оюда да келіндердің шеберлігіне шек келтіре алмайсың..

Адамды ә дептілікке, ө зара сыйластық пен ынтымақ қ а, баянды бірлік пен берекелі тірлікке, ү лкенді ұ лық тұ туғ а, қ ұ дайы қ онағ ына дейін қ ұ рметтеуге, жылағ анды жұ батуғ а, жесірін жырақ татпауғ а, жетімін жебеуге, дімкә сін демеуге, тірлігін кө ң ілді етуге, қ айғ ысын жең ілдетуге, туыстық тың, жақ ындық тың, ағ айындық тың ара-қ атынасына ақ ыл-ойдың жемісінен шық қ ан алтын кө пірдей асыл ғ ұ рыптарды енгізуде халқ ымыздың шоқ тығ ы биік, тә лімі терең. Ұ лтымыздың имандылық қ а тә рбиелеуде жиғ ан-тергені, артына мирас етіп бергені аз емес. Ибалық пен ұ яң дық - келіндер мен қ ыздарымыздың бойындағ ы тектіліктен тарағ ан, сырт кө зді сұ қ тандыратын сыпайылық қ асиет. Тектілік тағ ылымдары, сыйластық мә дениеті, ө зара қ арым-қ атынастың қ анғ а сің ген қ ағ идалары, ә дептілік - қ азақ ы тә рбиенің тамырын терең нен алғ ан жә дігерлік жауһ арлары.

Тә рбие мә селесіне қ атысты ұ лттық қ ұ ндылық тардан іргеміз ажырамаса инабаттылығ ымыз, ізеттілігіміз, биязылығ ымыз, ибалылығ ымыз бен парасаттылығ ымыздың парқ ы жоғ арылай бермек. Оның кепілі - ата-салтқ а адалдық. «Дә стү р мен мә дениет - ұ лттың генетикалық коды. Біз ө зіміздің ұ лттық мә дениетіміз бен дә стү рлерімізді осы ә р алуандылығ ымен жә не ұ лылығ ымен қ осып қ орғ ауымыз керек, мә дени игіліктерімізді бө лшектеп болса да жинастырумыз керек» - деп атап кө рсетілген. Қ азақ стан Республикасының Президенті - Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың «Қ азақ стан-2050» Старетегиясы қ алыптасқ ан мемлекеттің жаң а саяси бағ ыты» атты Қ азақ стан халқ ына Жолдауында. Олай болса салт-дә стү р сабақ тастығ ын сақ тау - саналы ұ рпақ тың бә ріне ортақ парыз. Осы тұ рғ ыда «Ұ лттық тә рбие негіздері» деген пә нді мектеп бағ дарламасына енгізіп, жас буынның санасына сің ірсек, ө шпейтін ө негенің ұ рығ ын себе білсек ұ тарымыз аз болмас еді. Ата-дә стү ріне адалдық тың басты белгісі осы.