Орындаған: Құралбеков С.Ғ. 1-013топ ЖМФ Тексерген:Есилбекова Б.Т.

Тақ ырыбы: Тұ қ ым куалайтын аурулардың негізгі принциптері.Генотерапия.

Орындағ ан: Қ ұ ралбеков С.Ғ. 1-013топ ЖМФ Тексерген: Есилбекова Б.Т.

Қ арағ анды 2015

Жоспар:

1. Кіріспе

2. Тұ қ ым қ уалаушылық аурулардың емдеу принциптары

3. Генотерапия

4. Патогенетикалық терапияның формалары

5. Тұ қ ым қ уалайтын аурулардың профилактикасы

6. Қ орытынды

7. Пайдаланылғ ан ә дебиеттер

Тұ қ ым қ уалайтын аурулар деп этиологиялық тегі мутациялардан болатын кеселдерді айтады. Туа болатын ауруғ а бала дү ниеге келгенде бар кеселдерді жатқ ызады. Бұ лар тұ қ ым қ уалайтын жә не тұ қ ым қ уалайтын жағ дайларғ а байланысты. Тұ қ ым қ уалайтын аурулар екі ү лкен топқ а бө лінеді: хромосомалық жә не гендік. Бірінші топ хромосомдық жә не геномдық мутацияларга қ атысты болса, екіншісі – гендер мутациясының салдары. Моногендік аурулар тұ қ ым қ уалау жолына қ арай аутосомды – доминантты, аутосомды – рецессивті жә не жыныс хромосомаларымен қ иылыса беріледі.

ТҰ Қ ЫМҚ УАЛАУШЫЛЫҚ АУРУЛАРДЫҢ ЕМДЕУ ПРИНЦИПТЕРІ.

Симптоматикалық емдеу пратика жү ргізгенде барлық тұ қ ымқ уалайтын ауруларда, ал кө п тү рінде ол жалғ ыз болып есептелінеді. Сонымен қ атар ол кү шейтеді оң эффектісін патогенетикалық емдеуде. Симптоматикалық емдеудің тү рлері ә ртү рлі ол дә рі-дә рмектен хирургиялық коррекцияғ а дейін.

Адамның сомалық жасушаларының ядроларында жыныс хроматині.

а — ядро жасушасы тө рт Х-хромосомаларымен;

б — қ алыпты ә йелдің жасуша ядросы;

в — қ алыпты ер адамның жасуша ядросы;

Патогенетикалық емдеу бағ ытталғ ан бұ зылғ ан зат алмасу звеноларының коррекциясына. Егерде ген қ ызмет етпесе, онда оның ө німін орнына толтыру керек, егерде ген аномальді ақ уызды шығ арса жә не токсикалық ө німдер пайда болса, онда оларды алып тастап, геннің негізгі қ ызметін орынына келтіру керек, егерде ген кө п ө нім беріп отырса, онда олардың артығ ын алып тастау керек.

Патогенездік емдеу ә дістерінің ұ станымдары тө мендегідей:

Орын толтыратын терапия – организмге ө зінде жоқ немесе жетіспейтін биохимиялық заттарды енгізу. Мә селен, гемофилияны емдеу ү шін антигемофилдік глобулинді енгізеді

Витоминотерапия – витаминдерді қ алыпты мө лшерден 10 тіпті 100 есе кө п мө лшерде енгізу. Ө йткені кө пшілік ферменттер нә руыздардан жә не коферменттен (витамин) тұ рады. Бір витамин ә ртү рлі ферменттерге кофермент болуы мү мкін. Мысалы, В₆ витамині – 50ге жуық ферменттерге кофермент болады. Ферменттің тектік аурулары ә ртү рлі болуы мү мкін, соның ішінде коферментпен байланысу нү ктесі бұ зылады. Бұ л жағ дайда витаминнің артық мө лшері, массаның ә сер ету заң ы бойынша ферменттің белсенділігін арттыруғ а қ абілетті.

Метаболизмді арттыру (индукция) немесе кеміту (ингибиция).

Индукция ә ртү рлі дә рілерді пайдаланып, жетіспейтін ферменттердің тү зілуін арттыру. Мә селен, Вильсон-Коновалов ауруындағ ы метаболизмге қ атысатын церулоплазминнің қ ұ рылуын эстрогендер арттырады. Ә ртү рлі жолдармен заттардың алмасу қ арқ ынын тө мендетуі ингибиция дейді. Вильсон-Коновалов ауруы кезінде мыс иондарының кө беюін, оларды байланыстыру жә не артынан организмнен сыртқ а шығ ару арқ ылы, мыстың алмасуын тө мендетуге болады.

Хирургиялық ә діс – тұ қ ым қ уалайтын аурулардың даму ақ ауларын (қ оянжырық, тесік таң дай, полидактилия т.б.) емдеуге қ олданылады. Тұ қ ым қ уалайтын сфероцитоз кезінде кө кбауырды алып тастайды. Тұ қ ым қ уатын аутоиммундық бұ зылыстарда ұ рық тық айырша безді (тимусты) жапсыру немесе оны алып тастау арқ ылы емдейді.

Диетамен емдеу (диетотерапия) – кө пшілік тұ қ ым қ уалайтын ауруларды емдеу мен профилактиканың жалғ ыз патогенездік жә не ө те нә тижелі ә дісі болады. Бұ л ауруларды тиісті қ оректенумен зат алмасудың бұ зылыстарын тү зету жете зерттелген. Сонымен, баланың 1-ші 2-3 айлығ ында фенилкетонурия анық талса, осы ә діспен емдеу оның қ алыпты дамуын қ амтамасыз етеді, 3 айдан 1 жасқ а дейін анық тағ анда емдеу тек 26% қ анағ аттанарлық нә тиже береді.

Қ азіргі жағ дайда эксперименттік емдеу ә дістерін зерттеу мынандай:

-орын толтырарлық емдеуге организмге ферменттерді иммундық ү йлесімсіздіктен қ орғ ау ү шін жасанды липид қ абық тарымен (липосома) қ оршап енгізеді. Липосомалар жасушаның ішіне кірген соң ферментті босатады. Сонымен ол иммундық қ абілетті жасушалардан сақ талады.

-Осы мақ сатта эритроциттердің гемоглабиннен босатылғ ан қ абығ ын пайдалануғ а да болады.

-қ азіргі кезде гендік инженерияғ а ерекше кө ң іл бө лінуде. Науқ ас адамдардың жасушаларын алып, олардың генін тү зеп, қ айта сол организмге қ ондыруғ а болады. Геномды тү зеу трансдукция (сау жасуша геномының бө лшегін вирустармен (фаггармен) ү зіп алып, ауру жасушағ а - (реципиентке) қ ондыруғ а болады. Сонда бұ л геномның бө лшегі дұ рыс қ ызмет атқ ара бастайды.

-егіздерді зерттеу ә дісі де маң ызды орын алады. Егіздер ә ртү рлі болады. Бірақ ұ рық тан таралғ ан немесе монозиготалы егіздер бір ғ ана ұ рық танғ ан аналық жасушадан (бір зиготадан), 2 эмбрион бө лініп дамиды. Олардың генотипі толық бірдей болады. Егер ә йелдерде екі аналық жасуша бірден жетіліп екі аталық жасушалармен ұ рық танса, ондағ ы туғ ан егіздер ә ртү рлі аналық жасушалардан дамиды. Оларды дизиготалы егіздер дейді.Бұ л егіздердің генотипі бө лек туғ ан балалардағ ы сияқ ты ә ртү рлі болады.

Туыстық некенің тиімсіздігі.

Тұ қ ым қ уалаушылық тың заң дылық тары тұ рғ ысынан алғ анда туыс адамдардың (немере, шө бере жә не т.б.) некелесуі дұ рыс емес. Себебі, ондай адамдардың генотиптерінде ұ қ састық болады. Ал тұ қ ым қ уалайтын аурулар мен тү рлі кемістіктерді кө бінесе рецессивті гендер анық тайтындығ ы белгілі. Олар тек рецессивті гомозигота жағ дайында ғ ана білінеді. Туыстық некеде ондай мү мкіншілік мол болады. Сондық тан олардан туатын ұ рпақ та кемістік кө п кездеседі. Керісінше, туыс емес ерлі-зайыптыларда ондай жағ дай ө те сирек кездеседі жә не ұ рпақ тың тіршілік қ абілеті жоғ ары болады. Себебі, олар кө бінесе гетерозиготалы жағ дайда болатындық тан, Мендель заң ына сә йкес ауру мен кемістікті анық тайтын рецессивті генді доминантты ген жең іп кетеді. Біздің арғ ы ата-бабаларымыздан келе жатқ ан қ алыптасқ ан дә стү р бойынша жеті атадан кейін ғ ана некелесуге рұ қ сат беріледі. Сондық тан мұ ндай дә стү рді сақ тап отыруымыз қ ажет.

Тұ қ ым куалайтын аурулар

Патау синдромы (ТРИСОМИЯ 13)

Кө ріну жиілігі 1: 5 000-7 000.

Цитогенетикалық варианттары:

1. Толық трисомия – хромосоманың мейоз кезінде ажырамауы, жиі анасының (80-85% ауру).

2. Транслокационды тү рі. Жыныстардың

арасындағ ы кө рінуі 1: 1 қ атынасы.

Клиникалық кө рінісі:

1. Жү ктілік кезіндегі асқ ыну – суы кө п

(многоводие)

2. Бас миы мен бет ә лпетінің дамуындағ ы туа біткен ақ аулар. Бас мө лшері кішірек (микроцефалия). Маң дайы тө мен орналасқ ан.

3. Кө з қ уысы - қ ысың қ ы, анофтальмия

4. Қ ұ лақ қ алқ аншасы деформацияғ а ұ шырағ ан.

5. Ү стің гі еріні мен таң дайы жырық.

6. Ішкі мү шелерінде ақ аулар – жү ректің қ алтарысының кемістігі, жыныс мү шелерінің, бү йрек (кисты) аномалиясы.

7. Қ ол жә не аяқ саусақ тарында кө псаусақ тылық.

8. Кө птеген балалар бір жасқ а дейін, ө мірінің алғ ашқ ы кү ндері ө леді (95%).

9. 2% балар 10 жасқ а дейін ө мір сү реді.

ЭДВАРДС СИНДРОМЫ (ТРИСОМИЯ 18)

Синдром тү рлері:

1. Трисомия

2. Мозайкалы

3.Транслокационды (ө те аз кездеседі).

Кө ріну жиілігі 1: 5 000 - 7 000

Балалар ө з уақ ытында туылады.
Эдвардса синдромының сипаттамасы:

1.Жыныс мү шелерінің қ ызметі бұ зылады – крипторхизм

2. Зә р шығ ару жү йесінің бұ зылысы – бү йректерінің қ осылуы, бү йректе киста (ө сінді).

3. Тірек-қ имыл аппараты – аяқ саусақ тары – синдактилия кө рінеді, маймақ тық, кө кірегі қ ысқ а.

4. Қ ұ лақ қ алқ анының деформациясы.

5. Микрогения – тө менгі жағ ы жә не аузы кішкентай.

6. Арқ а жұ лынының грыжасы(5% ауруларда)

7. Кө зі – микрофтальмия

8. Жү рек ақ аулары.

9. ОЖЖ – бұ зылыстар.

Шерешевский-Тернер синдромы
(45, Х) – моносомия

Шерешевский-Тернер ауруы ә йелдерде кездеседі. Мұ нда жыныстық жағ ынан пісіп-жетілуі баяулайды, сондық тан бедеу болады, ә рі бойы тапал келеді. Ақ ыл-есі кем, ашуланшақ, жұ мысқ а қ абілеттілігі тө мен болады. Аурудың хромосомаларының диплоидты жиынтығ ы — 45, жыныс хромосомасы біреу — ХО. Дү ниежү зілік санақ бойынша 1000 қ ыздың тө ртеуі осы аурумен ауыратындығ ы дә лелденді. Жү ргізілген зерттеулердің нә тижесінде бұ л екі аурудың да гаметалардың даму барысында жыныстық хромосомалардың дұ рыс ажырамауына байланысты болатындығ ы анық талды.

Клайнфельтер ауруымен тек ер адамдар

ауырады. Оның белгісі: жыныс бездері

дұ рыс жетілмейді, ақ ылы кем болады

жә не аяқ -қ олы шамадан тыс ұ зын, денесіне

сә йкес келмейді. Бұ л аурудың болу себебі

жыныстық хромосомағ а бір Х-тың артық

қ осылуына байланысты. Ауру адамның

хромосомаларының жалпы диплоидты

жиынтығ ы — 47, жыныс

хромосомасы — ХХУ.ү ниежү зілік санақ

бойынша 1000 ер баланың екеуі

осы аурумен ауыратындығ ы анық талды.

Даун синдромы

Трисомия 21.

Кө ріну жиілігі 1: 700-800.

Анасының жасына байланысты. Жасы ү йкейген сайын осы синдроммен

туылатын балалар мү мкіндігі жоғ арылайды.

Екі тү рі болады:

1. Мозаикалы 47+21/46.

2. Транслокационды тү рі.

Клиникалық кө рінісі:

- Туа пайда болатын ақ аулар;

- ОЖЖ бұ зылысы;

- Иммунодефицит;

- Физикалық дамуы кідіреді.

Тұ қ ымқ уалайтын ауруларды лабораторлы диагностикалау ә дістері

1. Генеалогиялық;

2. Егіздік;

3. Цитогенетикалық;

4. Биохимиялық;

5. Популяционды-статистикалық;

6. Иммунологиялық жә не басқ алар.

Генеалогиялық ә діс

Негізгі ә дісі: ата-тектің шежіресін қ ұ растыру жә не оны талдау.

Міндеті:

- Белгінің тұ қ ымқ уалау сипаттамасын беру;

- Аурудың тұ қ ымқ уалау типін анық тау;

- Жанұ ядағ ы ұ рпақ та тұ қ ымқ уалайтын

патологиямен туылуы немесе туылуы мү мкін

баланы болжауды анық тау

Ә дістің этаптары:

Шежіре қ ұ растыру;

Генеалогиялық талдау.