Экология ұғымы және экология құқығы.

Ғ ылым ертінде экология- тірі организмдер мен олардың ө мір сү руінің қ оршағ ан табиғ и ортамен қ арым-қ атнасты туралы ілім.Эколгия тирминін ғ ылымғ а алғ аш рет неміс биологы Эрнст Геккель Экология қ ұ қ ығ ы ұ ғ ымын ү ш тү рлі мағ ынада қ арастыруғ а болады.1) қ ұ қ ық саласы ретінде; 2) оқ у пә ні ретінде; 3)ғ ылым саласы ертінде.

Экологиялық қ ұ қ ық – табиғ ат пен қ оғ ам арасындығ ы қ оғ амдық қ атнастарды, табиғ и ресурстарды пайдалану жә не оны қ орғ ау саласындағ ы қ оғ амдық қ атнастарды реттейтін қ ұ қ ық тық нормалар жиынтығ ы.

Экология қ ұ қ ығ ының пә ніне:

1) қ оршағ ан табиғ и ортаны қ орғ ау;

2) табиғ и ресурстарды тиімді пайдалану;

3)жеке жә не заң ды тұ лғ алардың, мемлекеттің экологиялық қ ұ қ ық тары мен мү дделерін қ орғ ау мен қ амтамасыз етуде туындайтын қ атнастар; жатады.

Экологиялық қ ұ қ ық кешенді қ ұ қ ық саласы болып саналады себебі ол ә рқ айсы дербес жер қ ұ қ ығ ы, су қ ұ қ ығ ы, орман қ ұ қ ығ ы, ө сімдіктер мен жануарлар дү ниесін пайдалану қ ұ қ ығ ы т.б. сияқ ты бірнеше қ ұ қ ық салаларынан қ ұ ралуымен қ атар, ондағ ы экологиялық қ атнастар конституциялық қ ұ қ ық, ә кімшілік, азаматтық, қ аржылық, қ ылмыстық, кә сіпкерлік т.б.қ ұ қ ық салаларының нормаларымен реттеледі.

Экология қ ұ қ ығ ының ә дістері: императивті жә не диспозитивті ә дістер. Императивті ә діс бір тараптың екінші тарапқ а басымдылығ ын білдіреді. Диспозитивтік ә діс тараптардың тең дігін білдіреді, бұ л ә діс экология саласында шарттық қ атнастарды жү зеге асыруда пайдаланылады.

Қ оршағ ан ортаны қ орғ ау мемлекеттің экологиялық қ ызметі болып табылады Осының негізінде табиғ и ортаны қ орғ ауғ а бағ ытталғ ан заң дар мен қ аулылар басқ а да нормативтік актілер қ абылданғ ан Қ оршағ ан ортаны қ орғ ау жә не табиғ и ресурстарды дұ рыс, тиімді пайдалану елімздің экологиялық дамуын жетілдірудің алғ ы шарты ертінде Қ Р конституциясында да қ арастырылғ ан.Қ Р Конституциясының 6-бабы 3-тармағ ында: «Жер жә не жер қ ойнауы, су кө здері, ө сімдіктер мен жануарлар дү ниесібасқ а да табиғ и ресурстар мемлекет меншігінде болады.Жер сондай-ақ заң да белгіленген негіздерде, шарттар мен шектерде жеке меншікте болуы да мү мкін» Конституцияның 31-бабы 1-тармағ ында: «Мемлекет адам ө мірі мен денсаулығ ына қ олайлы қ оршағ ан ортаны қ орғ ауды мақ сат етіп қ ояды» делінсе, 38-бабаы 1- тармағ ы: «Қ азақ стан азаматтары табиғ атты сақ тауғ а жә не табиғ ат байлық тарын ұ қ ыпты иайдалануғ а міндетті» деп атап кө рсетілген.Қ Р 1991-2005 жылдар аралығ ында 20 халқ аралық шарттарғ а қ осылды.Қ оршағ ан ортаны қ орғ ау заң намасының негізі қ аланды. Қ азіргі кезде қ оршағ ан ортаны қ орғ аудың қ ұ қ ық тық, экономикалық жә не ә леуметтік негізін белгілейтін заң Қ Р «Экологиялық кодексі», «Қ азақ стан Республикасының 2004-2015 жылдарғ а арналғ ан экологиялық тұ жырымдамасы» (03.12.2003 ж.) 2003 жылы қ абылданғ ан «Жер кодексі», «Орман кодексі», «Су кодексі» т.б. заң дар мен нормативтік актілер жатады. болып табылады. енгізген. Экологиялық мә селелердің шиеленісуі экологиялық қ ауіпсіздікті сақ тауды талап етеді. Экологиялық қ ауіпсіздік дегеніміз жеке адамның, қ оғ амның маң ызды қ ұ қ ық тыры мен мү дделерін қ оршағ ан ортағ а антроаогендік жә не табиғ и ық пал ету нә тижесіндетуындайтын қ атерден қ орғ аудың жағ дайы. ЭК 3-бабында: «Экологиялық қ ұ қ ық тық қ атнастарғ а қ атысушылар жеке жә не заң ды тұ лғ алар, мелекет жә не қ оршағ ан ортаны қ орғ ау мен табиғ и ресурстарды пайдалануды мемлекеттік реттеуді жү зеге асыратын мемлекеттік органдар» делінген.

ЭК 5-бабында Экология қ ұ қ ығ ының негізгі принциптері белгіленген:

1.Қ азақ стан Республикасының тұ рақ ты дамуын қ амтамасыз ету;

2.Экологиялық қ ауіпсіздікті қ амтамасыз ету;

3.Экожү йелік ә діспен экологиялық қ атнастарды реттеу; (Экожү йе дегеніміз тірі организмдердің ө зі ө мір сү ріп отырғ ан ортасымен біртұ тастығ ы негізінде ғ ана ө мір сү руі жә не дамуы жү зеге асатын жү йе)

4.Қ оршағ ан ортаны қ орғ ау мелекеттік реттеу мен табиғ и ресурстарды пайдалануды мемлекеттік басқ ару;

5.Қ оршағ ан ортаны ластағ аны ү шін жауапкершілік жә не оғ ан келтірілген зиянды толтыру шараларын қ олданудың міндеттілігі;

6.Экологиялық заң дарды бұ зғ аны ү шін жауапкершіліктің ымырасыздығ ы;

7.Қ оршағ ан ортағ а келтірілген зиянның орынын толтырудың міндеттілігі;

8.Қ оршағ ан орта рұ хсат алу арқ ылы жә не ақ ылы пайдалану;

9.Табиғ и ресурстарды пайдалануда экологиялық таза, ресурстарды ү немдейтін технологияларды пайдалану

10.Қ оршағ ан ортаны қ орғ ауда мемлекеттік органдардың ү лесімді жә не жариялық сипатта жұ мыс істеу принципі;

11.Қ оршағ ан ортаны ластау дең гейін тө мендету, қ алдық тарды азайту мақ сатында табиғ ататы пайдаланушыларды ынталандыру шараларын қ олдану;

12.Экологиялық ақ параттың қ ол жетімділігі;

13.Табиғ атты пайдалануда ұ лттық мү дделернің басымдылығ ы;

14.Қ азақ стан Республикасының экологиялық заң дарының халқ аралық қ ұ қ ық тық қ ағ идаттар жә не нормалармен ү йлесімділігі;

15.Жоспарланғ ан шаруашылық жү ргізуде қ оршағ ан ортаны пайдаланудың қ ауіпсіздігінің презумпциясы;

ЭК- те азаматтардың қ оршағ ан ортаны қ орғ ау барысында қ ұ қ ық тарымен қ атар міндеттері айқ ындалғ ан Міндеттері:

1)ә рбір азамат қ оршағ ан ортаны қ орғ ауғ а жә не табиғ и ресурстарғ а қ ұ ыпты қ арауғ а;

2)қ оршағ ан ортаны қ орғ ау туралы заң дарды орындауғ а;

3)ө зінің экологиялық білім дең гейін арттыруғ а жә не жеткіншек ұ рпақ қ а экологиялық тә рбие беруге жә рдемдесуге міндетті.