Тың және тыңайған жерлердi игеру.

КОКП Орталық Комитетінін 1954 ж. қ аң тар-наурыз пленумында анық талды. Пленумда «Еліміздегі астық ө ндіруді одан арн арттыру туралы тың жә ке тың айғ зан жерлерді игеру туралы каулы б\ша Қ аз-да, СібІрде, Аралда. егістік кө лемін кү рт артыру керек болды. 1954-55 ж. 1100-1200 млн пұ т астық алуды белгіледі. 1954 ж тамызда Қ азақ стакда 6, 5 млн жер жыртылды 1954 ж тамыздың 13-де КОКП Орталык Комитеті мен КСРО министрлср кең есі Астық ө ндіруді молайту ушІн тың жә не тынайғ ан жерлерді одан ә рі игеру туралы жаң а каулы кабылданды. Қ аз. Компартиясының 7 съезінде (1954 ж. қ аң тар) онын ОК-ң І хатшысы Ж.Шаяхметов босатылып оның орнына Пономаренко сайланды. II хатшысының креслосына Брежнев отырылғ ызды. Тың жерлерді игеру мейлінше Қ азақ. 6 облысында жү ргізілді. Қ останай, Ақ мола. Солт. Казақ стан. Кө кшетау, Торғ ай, Павлодар облыстарында. 1954 ж. 1 жартысында Ақ молағ а жер игеруге 20 мың нан астам адам келді Ресейден келушілерге жең ілдіктер жасалды ә р отбасына 500 000 сом 10 мерзімге ү й салу ү шік 10 мың сом. 1500-2000 сом мө лшерінде мал сатып алу ү шін ақ шалай кө мек берілді. Тың жерлерді игеру ү шін ә ртү рлі мамакндар ғ ана емес кылмыскерлер де келді Мысалы. Келгекн 650 мың адамның ішінде тың игеруге кажстті мамандар 150 мын адам ғ ана болды. Тың игеруді жиілеу етіп 2 млн.ғ л жуық адамдардың кө шіп келуі орыстар. украиндер т.б ұ лт ө кілдері Қ аз.. солтү стігі. хал ахуалдарды ө згертіп жіберді. 1954-62 ж. дейін тың игеруге КСРО-н европалық бө лігінен 2-млн-ғ а жуық адам келді. Мұ ның ө зі қ азақ халкының айтарлық тай бө лігіне ана тілін ұ мытуғ а ә кеп соқ ты. халыктың ұ лттық намысы біртікдеп жоғ ала бастады.

30. 1917 ЖЫЛДЫҢ КҮ ЗІНДЕГІ САЯСИ ДАҒ ДАРЫСТЫҢ Ө РШУІ Елдегі кү штердің арасалмағ ындағ ы жаң а ө згерістер биліктін Кең естерге ө туіне қ олайлы жағ дай туғ ызды, олардың басшылығ ы арқ асында алдымен елдің орталығ ында, сонан соң жергілікті жерлерде В.И. Лениннің жолын қ уушы большевиктер ү стемдік ала бастады. Петроград пен Мә скеу Кең естерін большевиктендіру В.И. Ленинге РСДЖ(б)П-ның Орталық Петроградтық жә не Мә скеулік комитеттеріне ө зінің екі хатын («Большевиктер билікті алуғ а тиіс», «Марксизм жә не кө теріліс») жазуына негіз болды. В.И.Ленин 1917жылы 12-14кыркү йекте жазғ ан бұ л хаттарында Уақ ытша ү кіметті қ ұ лату жә не Кең естер тү ріндегі пролетариат диктатурасын орнату мақ сатында қ арулы кө терілісті дайындауды алғ а міндет етіп қ ойды. «Жұ мысшы жә не солдат депутаттарының екі астаналық Кең естерінде басымдық қ а ие бола отырып, — деп жазды ол, - большевиктер билікті ө з қ олдарына ала алады жә не алуғ а тиіс. Екі астанада да халық тың революцияшыл тобының белсенділігі басым, сол себепті олар кө пшілікті соң ына ертеді, қ арсыластарын жең іп, билікті ө з қ олдарына алады жә не оны ұ стап тұ ра алады».^[1].

Ресей империясының ұ лттық шет аймақ тарында, оның ішінде Тү ркістан мен Қ азақ станда негізінен славян халқ ының, бірінші кезекте орыс халқ ының ө кілдерінен тұ ратын жұ мысшы жә не солдат депутаттарының Кең естерінде большевиктендіру ү рдісі аса табандылық пен жү ргізілді. 1917 жылы 12-17 қ ыркү йекте Тү ркістан ө лкесінің орталығ ы – Ташкентте қ ала жұ мысшылары мен солдаттар революциялық шерулер ө ткізіп, жұ мысшы жә не солдат депутаттарының Ташкенттік Кең есі билікті ө з қ олына алу туралы шешім қ абылдады. Ташкенттегі қ ыркү йек толқ улары Тү ркістанда Кең ес ө кіметін орната алмағ анымен, халық арасында большевиктердің ә сер-ық палы ө се тү скенінің айқ ын кө рінісі еді. Ташкенттегі революциялық толқ улар тұ тас ел кө лемінде, сондай-ақ Қ азақ станда, ә сіресе оның оң тү стік-батыс ө ң ірлерінде - Перовск, Қ азалы, Тү ркістан, Черняев, Ә улиеата уездерінде ү лкен ә бігерлік туғ ызды.

Қ ыркү йектің екінші жартысынан бастап билік ү шін кү рес едә уір шиеленісу шегіне жетті. Жұ мысшылардың кү ресі ө зінің ұ йымшылдығ ымен, нә тижелілігімен ерекшеленді.Орал-Каспий мұ най қ ауымдастығ ына тиісті Ембі мұ най кә сіпшілігінің жұ мысшылары азық -тү лікпен қ амтамасыз етуді жақ сарту ү шін жә не шетелдік капиталистердің жұ мысшыларды заң сыз жұ мыстан шығ аруына қ арсы кү реске шығ ып, біраз уақ ыттан кейін ө ндіріс басшылығ ын іс жү зінде ө з қ олдарына қ аратып алды.

Мұ ндай кө рініс тау-кен ө ндірістерінде, бірқ атар зауыттар мен теміржолдарда байқ алды. Кең естер мен фабрика-зауыт комитеттері ә кімшілік ө кілдерімен табанды тү рде кү рес жү ргізе отырып, кә сіпорынның жұ мысын бақ ылауды батыл тү рде ө з қ олдарына ала бастады. Қ арағ анды темір кені басқ армасының басшысы, Спасск зауыты қ оймасынын мең герушісі, Доссордағ ы Орал-Каспий мұ най қ ауымдастығ ы азық -тү лік дү кенінің сатушылары, Спасск-Карағ анды теміржолы басқ армасының орынбасары ө з жұ мыстарынан шеттетілді.

Жергілікті Кең естің қ ысымғ а алуымен Спасск акционерлік қ оғ амының басқ армасы қ оғ ам кә сіпорындарындағ ы (Спасск зауыты, Успенский кен орны, Карағ анды кө мір кені) жұ мысшылар жалақ ысын 50-ден 150%-ғ а дейін кө теру талабы бойынша ұ жымдық келісімшартқ а қ ол қ оюғ а мә жбү р болды. Петропавл, Орынбор-Ташкент магистральдарындағ ы шерулер мен толқ улар 1917 жылы 24-26 қ ыркү йекте ө ткізілген Бү кілресейлік ереуілмен ұ штастырылды.

1917 жылы кү зге қ арай Верныйдағ ы «Мұ сылман жұ мысшыларының бірлескен одағ ы», Қ арқ аралыдағ ы «Далалық одақ», Жаркенттегі «Жұ мысшы одағ ы» тә різді кә сіптік ұ йымдардың большевик П. Салов басқ аратын Семейдегі кә сіподақ тардың қ ызметтері жандана тү сті. Верный мен Жаркенттегі кә сіподақ ұ йымдарының жұ мыстарында кейін коммунистер қ атарына ө ткен Ж. Бабаев, А. Розыбакиев, А. Тү ркебаевтар кө рнекті рө л атқ арды.

1917 жылдың кү зінде жергілікті жә не соларғ а тартылғ ан басқ а да ұ йымдардың тапсырмасы бойынша Ә ліби Жангелдин, Ә лібек Майкотов, Сә кен Сейфуллин, Тұ рар Рысқ ұ лов, Амангелді Иманов, Тоқ аш Бокин, Нығ мет Нұ рмақ ов, Ә бдірахман Ә йтиев, Ораз Жандосов, Абдолла Розыбақ иевтар Ақ мола, Торғ ай, Орал, Жетісу, Семей, Сырдария облыстарына барып, ең бекшілерге елдегі болып жатқ ан саяси оқ иғ алардың мә нін ашып берді жә не Уақ ытша ү кіметке, оның жергілікті органдарына қ арсы кү ресу қ ажеттігін тү сіндірді.