ДӘрісбаян 4. Тігін бҰйымдарын даярлаудыҢ технологиялыҚ Үдірістерін нлгілеу

Жү йені талдауда жә не жобалауда оларды ү лгілеуде, жү йені бө ліктерге жіктеп, бө лшектеудің алатын орыны жоғ ары. Тә ржрбеде тігін бұ йымын жасау технологиясының ү дірсінің элементі ретінде технологиялық операцияны қ арастыратыны белгілі. Бұ лай бө лу ө ндіріс ү дрістерін жобалап, орындаушылардың жұ мысын бө лу схемасын, жұ мысты тиімді ү лестірілуін тиімді қ амтамасыз етуге мү мкіндік береді.

Бұ лай жіктеу онша тиімді емес, ө йткені технологиялық операция бұ йымның бө лігінің конструктивтік шешімін, оның функционалды бү тіндігін, басқ а бө ліктерді ө ң деудің тә сілдерімен арадағ ы себеп-салдық байланыстарын толық қ амтамасыз етпейді.

Осығ ан байланысты кейбір авторлар технологиялық ү дірісті жіктеудің (бө лшектеудің) бірлігі ретінде технологиялық тораптарды, жартылайфабрикаттарды, технологиялық топтарды жә не операциялар топшаларын қ арастыруды ұ сынады.

Бұ лай қ арастыру да онша қ олайлы емес, ө йткені олардың ішінде тү рлі тә сілдермен орындалғ ан бө ліктері болуы мү мкін.

Сонымен, технологиялық ү дірісті талдау жә не жобалау (анализдеу жә не синтездеу) ү шін келесі талаптарды қ амтамасыз ететін ТҮ жіктеу бірліктері болуы қ ажет:

· бұ йымның салыстырмалы ө з алдына жеке бө лігі ү шін ө ң деу технологиялық яқ талғ ан болуы қ ажет;

· функционалды бү тін болуы қ ажет;

· Бұ йымның басқ а бө ліктерінің ө ң деу тә сілдерімен сепеп-салды байланысы болмауы қ ажет.

Мұ ндай талаптар бұ йымды ө ң деу ү дерісінің жіктеудің конструктивті-технологиялық модуль – деп аталғ ан жіктеу бірлігі сә йкес келеді екен.

Конструктивті-технологиялық модуль – технологиялық ү діістің бө лігін ө ң деудің жә не жинақ таудың технологиялық тұ рғ ыдан қ арағ анда функционалды аяқ талғ андығ ын сипаттайды. КТМ қ олданылу аймағ ы (шегі) басқ а технологиялық операциялармен себеп-салды байланыссыз технологиялық операциялар жинағ ы (кө птігі) болады.

Сонымен, конструктивті-технологиялық модуль бұ йымның қ ұ рылысының жеке бө лігінің орындалуын айқ ындайды. Конструктивті-технологиялық модульдердің жеке еркіндігі олардың басқ а элементерге байланыссыз бұ йым ү лгісінде болу жә не болмауында. Мысалығ а, қ апсырманы ө ң деу, бө лшектерді жұ птау, бұ йымдағ ы тігістерді орындау жә не басқ алар конструктивті-технологиялық модулдер болады.

Бұ л жағ дай КТМ–нің даралануы бұ йымды жасау технологиялық ү дірісінің графында да жең іл ерекшелеуге мү мкіндік береді екен. Осылай, графтағ ы элементердің ә ртү рлі байланыстарын талдай отырып, олардың барлық жағ дайларында себеп-сал байланыстарының болмауына кө з жеткізуге болады. Мұ ндай байланыстар тек біріне бірін жалғ ауда, немесе екі, оданда кө п бұ йым бө лгектерін жинастыру амалында, бұ йымды ө ң деудің алың ғ ы қ атарын анық тауда («немесе –немесе» жағ дайларда) болады екен. Графтың ұ шының орналасу кезегі бө лшекті немесе бұ йым бө лігін ө ң деу жә не оларды осылай келесі жинақ тауғ а немесе бұ йым бө ліктерін, бө лшектерін келесі жинау операцияларына даярлаумен байланысты. Бұ л жағ дайда себеп-сал байланысы қ атаң, ө йткені олардың барлығ ы ө з қ атарымен орындалғ анда ғ ана бұ йымның қ ұ рылысының бө лігі аяталғ ан тү рге жетеді, ә рі оны толық аяқ тау ү шін қ осымша операцияны қ ажет етпейді.

Сонымен, КТМ шегі ретінде бұ йымды ө ң деудің ауысу қ ұ рылымы болады (сурет 4.1).

Сурет 4.1. – модульдер, блотар жә не тігін бұ йымын ө ң деудің ү дірісінің технологиялық кезендерінің қ ұ рлысы: Мо – ө ң деу модулі, Мс – жинақ тау модулі, Б – ө ң деу блогі, Э – ө ң де кезең і.

Тігін бұ йымдарының технологиялық ү дірісі туралы ақ паратты жү йелеу ү шін жә не технологиялық ү дерісті синтездеуде жә не оң тайландыруда бастапқ ы ақ параттарды ізестіру жү йесін қ ұ ру ү шін жіктеудің жоғ арғ ы дең гейдегі элементерін (блоктарын жә не этаптарын) бө ліп қ арастыру ұ сынылғ ан (сурет 4.2).

Сурет 4.2. – ТПШИ-ді иреархиалық бө лгектеу схемасы.

Бұ йымды даярлау кезіндегі қ ызметі (функциясы) бойынша біріктірілетін конструктивті-технологиялық модудьдер жинағ ын технологиялық ү дерістің блоктары деп атайды. ТП блогі бұ йымның қ айсы бір жинақ бірлігінің ө ң делуінің аяқ талғ андығ ымен анық талады. Мысалығ а, арқ алық ты жатырма иіншекпен жалғ ау, арқ алық тың жоғ арғ ы бө лігін тө менгісімен жалғ ау, т.б.

Технологиялық ү дірістің кезең дері (этаптары) тігін бұ йымының технологиялық ү дірісін орындау функциясына байланысты, бұ йымның негізгі жинақ бірлігін жинастырылуының жә не ө ң деудің аяқ талғ андық тарына байланысты жинақ талғ ан технологиялық ү дірістердің блоктары болады. Мысалы, ө ң ірді, жең ді жә не де басқ а кү рделі конструктивтік элементнрді келтіруге болады.

Блоктар мен этаптардың анық тамасына сә йкес олар екіден несесе одан кө п ТП тө менгі дең гейдегі элементтерін қ ұ рауы мү мкін. Бұ л элементтер ө ң делінген, ө ң делінбеген болып бө лінуі мү мкін. Технологиялық -конструктивтік модульдегі технологиялық операциялардың жалғ асу қ атарын ескере (сурет 4.2 а) нақ ты бұ йымның ү дірістің графының қ ұ рылымын талдау арқ ылы блоктар мен этаптардың шекараларын анық тауғ а болады.

Технологиялық ү дірістің блоктары мен этаптарының шекаралары жеке конструктивтік жағ дай қ ұ рылымдық алмасу (жалғ астырылардың) біріктірілуіне байланысты. ТП блоктары қ ұ рылғ анда келесі жағ дай байқ алуы мү мкін(сурет 4.2):

мұ ндағ ы Мо – ө ң деу модулі; Мс – жинақ тау модулі; Б – ТП блогі.

Бұ йымды ө ң деудегі этаптарды қ ұ руда елесі жағ дайлар кездесуі мү мкін (сурет 4№1, в):

,

мұ нда Босе – жинақ бірлігінің ө ң деу блогі; Бссе – жинақ бірлігінің жинау блогі; Э – технологиялық ө ң деудің этапы.

Кей жағ дайларда ТП блоктары мен этаптары бірден бірнеше бірдей тө менгі дең гейдегі жіктелу қ ұ рылымдарын қ амтуы мү мкін.

Бұ л жағ дай бұ йымның бірнеше бө ліктерін біркезде жинақ тауғ а арнайы жабдық тарды қ олданылуына байланысты.

Бұ л қ арастырғ ан ТПШИ қ ұ рылымдық элементері технологиялық шешімдерді талдау, технологиялық ү дірістерді ү лгілеу жә не жобалау, ө ң деу тә сілдерін типтеу жә не унифациалау мә селелерін шешуге мү мкіндік тудырады.

Сонымен, ТПШИ жү йе ретінде оның функциясының, барлық дең гейдегі сипаттарының жә не қ ұ рылымының қ атынастық жинағ ымен жазылады. ТПШИ математикалық модулі (Q) келесі тү рде жазылады:

Мұ ндағ ы бірінші қ атарда технологиялық ү дірістің функциясы Ф, сипаты Z жә не қ ұ рылымы S жазылады. Келесі қ атар бірінші жә не одан арғ ы дең гейлерге жіктелуіне байланысты кө птіктің ТПШИ j=1+nj элементерінің функциясы Ф, сипаты Z жә не қ ұ рылымы S жазылады.

Соң ғ ы қ атарда мә селені шешуде қ ұ рылымдары одан ары жіктелмейтін функция Ф жә не элементер сипаттамасы Z келтірілген.