Дәнекер ұлпасының құрамы мен құрылысы

Дә некер ұ лпасын бө леді: жасушаралық (негізгі) затқ а, жасушалық элементтерге, талшық тық қ ұ рылымдарғ а (коллагендік талшық тар). Ерекшелігі: жасушаралық зат жасушалық элементтермен салыстырғ анда біршама кө п.

Жасушаралық (негізгі) зат (Сур. 1)

Жануарлар жасушалары арамындағ ы интерстициалдық ұ лпаішілік кең істігінде кү рделі жасушаралық зат, экстрацеллюлярлы матрикс болады. Кө птеген ұ лпаларда, мысалы, бауыр мен бұ лшық еттерде бұ л матрикс жасушалардың арасындағ ы жің ішке аралық тарды (саң ылауларды) толық тырады, ал басқ а ұ лпаларда, мысалы дә некер, шеміршек, сү йек ұ лпасында жасушаралық матриксте ол кө п кө лемді алады жә не ол негізгі қ ызметті атқ арады. Суретте жасушаралық матрикстің негізгі компоненттері берілген: мық ты коллагендер, торлы адгезивті протеинтар жә не негізгі зат, протеогликандар.

Жасушаралық матрикс ә ртү рлі қ ызметтерді атқ арады. Ол жасушалар арасындағ ы механикалық жанасуларды қ аматамассыз етеді, механикалық мық ты қ ұ рылымдарды тү зеді, мысалы сү йек, шеміршек, сің ір жә не буындарды, сү зілдіретін мембрананың негізін қ ұ райды (бү йректерде), жасушалар мен ұ лпаларды бір бірінен изоляциялайды (буындардың бір бірімен салыстырмалы сырғ уын, жасушалардың бір бірімен салыстырмалы жылжуын қ амитамассыз етеді), жасушалардың миграциясының жолын қ алыптастырады (эмбрионалдық даму кезең інде соның бойымен жасушалар жылжиды). Сондық тан, жасушаралық матрикс химиялық қ ұ рамы жә не атқ аратын қ ызметі бойынша ө те кең ауқ ымда ө згермелі болады.

Коллагендер - жіптерді, фибриллаларды, торларды жә не байламдарды тү зеді. Коллагендерге тә н қ асиеттер — жыртылуғ а қ арсы мық тылық жә не иілгіштік. Осығ ан ұ қ сас қ асиеттерді кө рсететін эластикалық протеин эластин болып табылады.

Адгезивтік протеинтар жасушаралық матркистің ә ртү рлі компоненттерінің қ ұ рамына кіреді. Ең маң ызды ө кілдеріне ламинин жә не фибронектин жатқ ызылады. Бұ л полиқ ызметті протеинтар матрикстің басқ а да компоненттерін байланыстырушылық қ асиеті бойынша сипатталады. Адгезивтік протеинтар жасушаралық матриксте жасушалардың бекітілуін мембрана аралық рецепторлармен ә серлесу есебінен қ амтамассыз етеді.

Фибронектиндер молекулалары ұ қ сас полипептидтік тізбектегі бір бірімен дисульфидтік байланыспен жалғ асқ ан димер (250 кДа) болып табылады. Суббірліктер жасуша рецепторларымен, коллагендермен, фибринмен, протеогликандармен байланысуғ а қ абілетті ә ртү рлі домендерге бө лінеді. Фибронектиннің қ ұ рылысының мұ ндай ерекшеліктері оларғ а «молекулалық желім» қ асиетін береді. Фибронектиннің қ ұ рылысының осындай ерекшелігі оларғ а келесі қ асиеттерді береді.