Таксономиясы .

Аденовирустар

Аденовирустарды алғ ашқ ы рет 1953 жылы У.Роу балалардың бадамша безінен жә не аденоидтарынан (сондық тан аденовирустар деп аталғ ан) бө лініп алынғ ан. Қ азіргі кезде олардың 90 – нанастам тү рлері белгілі, тек қ ана 49 серотиптері адамдарғ а патогенді болып табылады.

Таксономиясы.

Тұ қ ымдастығ ы: Adenoviridae

Mastadenovirus (адамдардың С – аденовирусы)

Aviadenovirus (қ ұ стардың А – аденовирусы)

Atadenovirus (қ ойлардың Д – аденовмрусы)

2.2 Қ ұ рылымы. Аденовирустар куб тә різдес симметрия принципі бойынша қ ұ рылғ ан, суперкапсиді жоқ, вирионның орташа диаметрі 60 – 90 нм-ге тең. Капсиді 252 капсомерлерден тұ рады, олардың 240 (гексондары) қ ырларын қ ұ райды, икосаедрдің (пептондар) 12 бұ рышының сү йір ұ шынан жіпшелер (фибралар) шығ ып тұ рады. Ішкі ақ уыздары ДНҚ – мен кешенді тү рде вирионның жү рекшесін қ алыптастырады, ол капсидтік сү йір қ шының астында орналасқ ан.

Антигендері. Гексондардың ң қ ұ рамында топтық – спецификалық антиген болады. Капсидтің қ ұ рамында типтік спецификалық ә нтиген ә р тү рлі серотипіне бірдей комплемент байланыстырушыболып табылады.

Репродукциялануы. Аденовирустар жасушалық рецепторларғ а жіпшелерінің кө мегімен адсорбцияланады. Жасушағ а енгеннен кейін вирионның депротеинизациялануы (шешінуі) цитоплазмада басталып ядрода аяқ талады, сол жерде терминальды ақ уыздар тіркескен ДНҚ босанып шығ ады. Геномның транскрипциясы жә не вирустық ДНҚ -ның репликациясы ядрода, ал трансляциясы – цитоплазмада атқ арылады. Алдымен вирусспецификалық ферменттердің синтезделуін кодтайтын иРНҚ, содан кейін капсидтік ақ уыздар мен жіпшелер туралыақ парат жеткізетіниРНҚ синтезделеді. Вирустық бө лшектердің қ ұ ратырылуы ядрода жү реді. Ә рбір жасушада бірнеше жү здеген вирустық юө лшектер синтезделеді. Аденовирустар шық қ ан кезде иесінің жасушалары бұ зылысқ а ұ шырайды. Репродукциялық циклі 14 – 24 сағ атқ а созылады.

Резистенттілігі. Аденовирустардың физикалық жә нехимиялық факторлардың ә серінен салыстырмалы тү рде жоғ ары тө зімділігі бар. Олар ұ зақ уақ ыт бойы сыртқ ы ортада, ә сіресе тө менгі температурада, мқ здатқ анда жә не лиофилизациялағ ан жағ дайда, жұ қ палық қ асиетін сақ тауғ а қ абілетті, pH 5, 0 – 9, 0 жағ дайда да тө зімді. Температура 56◦ С – тан жоғ ары болғ ада жә не УКС –нің ә серінен бірнеше минуттан кейін белсенділігн жояды.

Эпидемиологиясы. Инфекция кө зі – аденовирустыинфекциялардың жедел немесе латенттітү ріне шалдық қ ан науқ астар. Инфекция аулы – тамшылы жолмен беріледі, кейбір жағ дайда жанасу жолымен де берілуі ық тимал. Ішектік аденновирустар нә жіспен бө лініп, фекальді – оральды жолмен таратылады. Науқ астанушылық кү згі – қ ысқ ы мерзімде жиірек кездеседі. Індет спорадикалық жә не бұ рқ етпе тү рінде де байқ алады. Аденовирустар кө бінесе 6 айдан 2 жасқ а дейінгі балаларда ауру қ оздырады.

Патогенезі жә не клиникасы. Клиникалық кө ріністері алуан тү рліболады, себебі аденовирустартынысалу жолдарын, кө здің шырыштық абатын, ішектіқ уық тызақ ымдайалады.

Микробиологиялық диагностикасы. Вирусологиялық ә діспен: вирустыадамның эпителиалдыжасушадақ ылынан (ЦПӘ, ядро ішілік қ осындыларжұ қ тыру жолыментү зуібойынша) бө ліпалады, (мұ рынжұ тқ ыншақ тан, коньктивадан, нә жістен, қ аннан) жә не ИФР, ИФТК, КБР, БР кө мегіменидентификациялайды.Серологиялық ә діс бойынша қ анның сарысуындағ ы антидененің титрінің ө суін КБР, БР, ПГАР кө мегімен анық тайды. Иммунды – электрондымикроскопиялық тә сілді аденовирустардың 40, 41 серологиялық топтарыннә жісте анық тау ү шін қ олданылады.
Аденовирустар тұ қ ымдастығ ы 2 туыстық тан тұ рады: Мастаденовирус жә не авиаденовирус. Аденовирустардың кө птеген серотипі бар Мысалы: мастоаденовирустарда- 90-ғ а жуық, ал авиаденовирустарда-14 серотип бар. Адамнан – 41, ірі қ арадан – 10, қ ойдан – 5, жылқ ыдан – 1, шошқ адан – 4, иттен – 1, тауық тан – 9, қ аздан – 3 серотиптері ажыратылады. Барлық аденовирустардың топқ а тә н комплементті байланыстыратын антиген бар, олардың серотиптері тү рге тә н антиденемен ажыратылады.

2.3 Ірі қ араның аденовирусты індеті – Bovine adenovirae infection - бұ заудың жіті ө тетін жұ қ палы ауруы, ол тыныс алу, асқ орыту мү шелерінің зақ ымдалуымен сипатталады. Кө бінесе, бұ л аурумен бұ заулар ауырады, ал ересек малдар латентті вирустардың тасымалдаушылары болып табылады, оларда ауру клиникалық белгілерсіз ө теді.

Қ оздырушысы. Ірі қ ара аденовирусы ең алғ ашқ а рет 1959 жылы АҚ Ш-та бө лініп алынды. Бұ л қ арапайым, сыртқ ы қ абығ ы жоқ, вирионның мө лшері 70-90нм, капсид симметриясы куб тә різді, қ ұ рамында 252 капсомерлері бар, капсомерлер 6-дан орналасады, оларды гексон деп атайды. Ә р куб 20 ү шбұ рыштан тұ рады, ү шбұ рыштардың тө бесінде 12 капсомерден бар, олардың ә рқ айсысы бес капсомерлен қ оршалғ ан, оны пентон деп атайды. Икосаэдраның ә рбір ұ шынан жіпті талшық тар шығ ады, оларды фибралар деп атайды. Аденовирустардың геномы екі жіпті сызық шалы ДНҚ -лы.
Химиялық қ ұ рамы. Аденовирустар 13 пайыз ДНҚ -дан жә не 87 пайыз белоктан тұ рады. Липидті мембранасы жоұ, сондық тан да эфир мен этанолғ а тө зімді келеді. Гексоны мен пентоны ә ртү рлі полипептидтен тұ рады.
Тө зімділігі. Аденовирустар сыртқ ы ортағ а, ә ртү рлі химиялық -физикалық ә серлерге – эфир, трипсин, этил спиртіне, pH 3тен 9ғ а дейінгі ортағ а ө те тө зімді келеді. Аденовирустардың белсенділігі температураның 56 градусында, ультракү лгін сә улесінің ә серінен тө мендейді, ал 4 градуста 6айғ а дейін сақ талады.
Антигендік қ асиеті. Вирион қ ұ рамында 3 тү рлі антиген бар: А, В жә не С. Гексон қ ұ рамында А-антиген бар, ол топқ а тә нді болып саналады. Бұ л мал организмінде комплемент байланыстырушы, преципитиндеуші антиденелер синтезін стимулдейді. Пеньон қ ұ рамында В-антигені, улы антиген бар, ол торшада цитопатикалық ө згерістерді тудырады – клеткалар дмалақ танады. С-антиген фибралар қ ұ рамында болады, ол тү рге тә н, мал организмінде тек қ ана тү рге тә н антидененің тү зілуіне жауапты.
Гемагглютиндік қ асиеті. Аденовирустардың ә р тү рлі штаммдарында гемагглютинация туғ ызатын қ асиеттері ә р тү рлі болады жә не эритроциттердің тү ріне, мө лшеріне, pH-на, температурасына байланысты.
Шоғ ырлануы мен репродукциясы. Аденовирустар тыныс жолдары, бронх, альвеол, ішектің кілегейлі қ абық тарының эпителийінде ө сіп-ө ніп кө бейеді. Вирустар ө здерінің фибраларының кө мегімен клетканың арнайы рецепторларына жабысып, эндоцитоз арқ ылы клеткағ а ө теді, сө йтіп, цитоплазмада шешінуі басталып, ядрода аяқ талады. Ядрода вирус бө лшектерінің қ ұ растырылуы жү реді - алғ ашқ ыда капсомерде полипептидтер жиналады, сосын, гексондар, пептондар, олардан капсидтер, ең соң ынан жетілмеген вирустар – провириондар қ ұ растырылады. Ә рбір клеткада миллионғ а жуық вирус бө лшектері болуы мү мкін, олардың бір бө лігі клеткадан шығ ады, ал қ алғ аны ядрода қ алып, ядролық қ осындыларды тү зейді.
Балау. Алдын ала балаудың ә дістері:
1. Эпизоотиялық – кө бінесе 2 аптадан 4 айғ а дейінгі жастағ ы бұ заулар ауруғ а шалдығ ады, оларғ а індет тыныс алу жә не алиментарлық жолмен жұ ғ ады. Мал ө лімі 60 пайызғ а дейін жетеді.
2.Клиникалық – бұ зауларда температура 41, 5 градусқ а дейін кө теріледі, мұ рыннан ірің ді-кілегейлі сұ йық ағ ады, тыныс алуы қ иындайды, жө теледі, іші ө теді, ә лсізденеді жә не тә беті тө мендейді.
Патологиялық -анатомиялық ө згерістер – геморрагиялық катаральды гастроэнтериттің белгілерді байқ алады.

Зертханалық балау – бұ л ү шін мұ рын қ уысының кілегейлі қ абығ ы, тік ішек, коньюктива. Қ ан сынамасы, нә жістен алынғ ан сығ ындылар патологиялық материал ретінде пайдаланылады.
Вирустардың индикациясы.
1) Клетка ө сіндісіне (бү йрек, ө кпе, талақ жә не ірі қ ара эмбрионынан алынғ ан) жү ргізіледі.
2) Жағ ындыда немесе гистопрепаратта арнамалы вирус – денешіктері анық талады. Ядролық қ осындыларды люминесцентті микроскоп арқ ылы кө руге болады.
Вирустың серологиялық идентификациясы КБР, ИФР, ДПР, РТГА, БР, жә не т.б ә дістермен іске асады.
Ретроспективті балау – КБР, ДПР, ГАТР, БР, жане т.б реакцияларда ауру малдың қ ан сарысуындағ ы антиденелер анық талады.
Ажыратып балау. Аденовирустық індетті инфекциялық ринотрахеиттен, респираторлы-синцитиальді індеттен, вирустық диареядан жә не хламидиоздан ажырата білу керек.
Иммунитет жә не арнамалы дауалау.
Ауырып жазылғ ан жә не егілген бұ зауларағ заларында иммунитет пайда болады. Арнамалы дауалау ү шін тірі ә лсіретілген жә не инактивтелген вакциналарды қ олданады.

Қ орытынды

Аденовирустар тыныс алу, ас-қ орыту жолдарының, кө здің шырыш қ абаттарына тү сіп, олардың эпителиальды клеткаларының ішінде кө бейеді. Шырыш қ абаттарда эксудациемен фибрин тү суімен, некроздануымен ө тетін жергілікті қ абыну процессі қ алыптасады. Аденовирусты инфекцияда патологиялық процесс типті тү рде жұ тқ ыншақ та (фарингит). Қ абыну процессі жоғ арыдан тө менге қ арай тү сіп интерсициальды инфекцияланғ ан шырыш тө мен асқ азанғ а, ішекке тү сіп асқ орыту жолын зақ ымдануы себебі болады. Шырыш қ абаттарынан вирус қ ан тамыры арқ ылы қ анғ а ө тіп-вирусемияны тудырады. Вирус қ анмен организмдегі моноциторлы макрофагальды жү йесі клеткаларынан қ алыптасқ ан ағ заларғ а тарайды (лимфа тү йіндері, бауыр, кө кбауыр т.б.). Вирусемия мен қ атар токсинемия айқ ын ө тіп-интоксикация себебі болады.