Дәрістің қысқаша мазмұны

Сұ йық тық тың резервуарлардан, бактардан, қ азандық тардан саң ылаулар мен қ ондырмалар арқ ылы (ә р тү рлі формадағ ы қ ысқ а қ ұ бырлар) атмосферағ а немесе газбен немесе дә л сол сұ йық тық пен толтырлғ ан кең істікке ағ уын қ арастырайық. Осындай ағ у процесі кезінде резервуардағ ы сұ йық тық тық ие болатын потенциалдық энергия қ оры еркін ағ ыстың кинетикалық энергиясына айналады.

Аталғ ан жағ дайдағ ы қ ызық тыратын негізгі мә селе саң ылаулар мен саптамалар ү шін ағ у жылдамдығ ы мен сұ йық тық шығ ынын анық тау болып табылады.

Ішінде Р₀ қ ысымдағ ы сұ йық тығ ы бар, қ абырғ асында еркін бетінен жеткілікті дең гейдегі Н₀ терең дікте кішкене дө ң гелек саң ылауы бар ү лкен резервуарды қ арастырайық (7.1- сурет).

Cурет 7.1- Резервуардан кішкене саң ылау арқ ылы ағ у

Сұ йық тық қ ысымы Р₁ болатын ауа кең істігіне ағ ады. Саң ылау 7.2 а) суретте кө рсетілгендей қ алыпта, яғ ни, жің ішке қ абырғ ағ а кіру жиегін ө ң деусіз бұ рғ ылап тесу тү рінде немесе 7.2 б) суреттегідей, яғ ни, қ алың қ абырғ ада, бірақ, кіру жиегін сыртқ ы жағ ынан ү шкірлеу арқ ылы жасалғ ан болсын. Ағ ын саң ылау жиегінен ажырағ анда біраз сығ ылады (7.2 а сурет). Мұ ндай сығ ылу сұ йық тық тың ә р тү рлі бағ ыттардан қ озғ алысына, оның ішінде қ абырғ а бойымен тарамдалғ ан қ озғ алыстан, ағ ындағ ы остік қ озғ алысқ а дейін қ озғ алыстармен тү сіндіріледі.

Cурет 7.2 – Дө ң гелек саң ылау арқ ылы ағ у

Сығ ылу дә режесі сығ ылу коэффициентімен бағ аланады.

(7.1)

мұ ндағ ы

S_с жә не S_о – сә йкесінше ағ ын мен саң ылаудың кө лденең қ ималарының аудандары;

d_с жә не d_о – ағ ын мен саң ылаудың сә йкес диаметрлері.

Мұ ндай саң ылау арқ ылы сұ йық тың ағ у жылдамдығ ы

(7.2)

мұ ндағ ы

Н – сұ йық тық арыны, былай анық талады

(7.3)

φ - жылдамдық коэффициенті

(7.4)

мұ ндағ ы

α – Кориолис коэффициенті;
ζ - саң ылаудың кедергі коэффициенті.

Сұ йық тық шығ ыны іс жү зіндегі ағ у жылдамдығ ының нақ ты қ има ауданына кө бейтіндісімен анық талады:

(7.5)

ε жә не φ кө бейтіндісін μ ә рпімен белгілеу жә не шығ ын коэффициенті деп атау қ абылданғ ан, яғ ни, μ = ε φ. Нә тижесінде шығ ынды аламыз:

(7.6)

мұ ндағ ы

Δ Р – ә серінен ағ у жү ретін қ ысымдардың есептік айырымы.

Осы ө рнектің кө мегімен негізгі есеп шешіледі – шығ ын анық талады.

Ұ сынылғ ан ә дебиеттер

1. М.С. Овчаров, И.С. Ө тебаев. Гидравлика жә не гидрожетек негіздері. Қ арағ анды: Қ арМУ баспасы, 2004.

2. В.Г. Гейер и др. Гидравлика и гидропривод. М.: Недра, 1991.

3. Р. Р. Чугаев. Гидравлика. Ленинград: Энергия, 1975.

СӨ Ж арналғ ан бақ ылау сұ рақ тары

1. Ағ ыншаның сығ ылу коэффициентін, жылдамдық коэффициентін, жергілікті кедергі коэффициентін жә не шығ ын коэффициентін анық тау.

2. Жің ішке қ абырғ алардағ ы кішкене саң ылаулар арқ ылы тұ рақ ты арында сұ йық тық тың ағ уының шығ ынын анық тау.

3. Саптама апрқ ылы ақ қ ан сұ йық тың шығ ынын анық тау.