Heç kəsi Allahla müqayisə etməyin. Hə­qiqətən, Allah bilir, siz isə bilmirsiniz”.

Allah haqqı nda mə cazi ifadə lə r iş lə tmə yin, ç ü nki belə olduqda, bu, Onu mə xluqları na oxş atmağ ı nə zə rdə tutur. O, haqqı bilir, siz isə ondan xə bə rsizsiniz. Sizin Onun haqqı nda zə ruru biliklə rə malik olmadan danı ş maq haqqı nı z yoxdur və siz ancaq Onun buyurduğ u ibrə tamiz sö zlə rə qulaq asmalı sı nı z.

ﭭ ﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ ﭸ ﭹ ﭺ ﭻ ﭼ ﭽ ﭾ ﭿ ﮀ ﮁ ﮂ ﮃ ﮄ ﮅ ﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊ ﮋ ﮌ

Allah, heç bir ş eyə gü cü ç at­ma­yan və baş qası nı n malı olan bir kö lə ilə, də rgahı ­mı z­dan ö zü nə verdiyimiz gö zə l ru­zidə n gizli və aş kar xə rclə yə n kim­sə ­ni mə sə l ç ə kdi. Heç on­lar eyni ola bilə r­lə rmi? Hə md Allaha mə xsus­dur, lakin onla­rı n ç oxu bunu bilmir”.

Bu və sonrakı ayə lə rdə Fö vqə luca Ö zü və mü ş riklə rin Onun ə və zinə sitayiş etdiklə ri barə sində iki hikmə tamiz hekayə t[145] nə ql edir. Birinci tə ş bihdə heç bir dü nyə vi var-dö vlə tə malik olmayan və hə tta ö z taleyinə belə sə rə ncam ç ə kə bilmə yə n kö lə də n və hə mç inin Allahı n gö zə l qismə t və hə r cü r nemə tlə r nə sib etdiyi azad və zə ngin bir insandan bə hs edilir. Bu varlı ş ə xs xeyirxah bir adamdı r, yaxş ı lı q etmə yi sevir, hə m gizlicə və hə m də aç ı q ş ə kildə sə də qə paylayı r. Mə gə r bu iki kiş ini mü qayisə etmə k olarmı? Ş ü bhə siz ki, onlar bir-birilə rinə bə rabə r deyillə r. Hə r ikisinin də mə xluq olması na baxmayaraq, onları mü qayisə etmə k mü mkü n deyil. Ə gə r bu belə dirsə, onda mü ş riklə r necə cə sarə t gö stə rib, hakimiyyə tə və qü drə tə sahib olmayan, hə rtə rə fli ehtiyac iç ində və ası lı və ziyyə tdə olan qulları, bü tü n mə xluqları idarə edə n və bü tü n varlı qlar ü zə rində mü tlə q hakimiyyə tə malik Fö vqə lhakim Allahla mü qayisə edirlə r?!!

Sonra Fö vqə luca Allah bildirir ki, ə n kamil və tamamilə hə r ş eyi ə hatə edə n hə md tə kcə Ona mə xsusdur. Mü ş riklə rin Onu, yaratdı ğ ı mə xluqlarla niyə bə rabə r tutmaları na sanki cavab olaraq, Allah buyurur ki, onları n ə ksə riyyə ti ə sil biliklə rə malik deyillə r. Ə gə r onlar hə qiqi biliklə rə yiyə lə nmiş olsaydı lar, ə n azğ ı n mü ş ­rikliyə etiqad etmə yə cə sarə t gö stə rmə zdilə r.

ﮍ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑ ﮒ ﮓ ﮔ ﮕ ﮖ ﮗ ﮘ ﮙ ﮚ ﮛ ﮜ ﮝ ﮞ ﮟ ﮠ ﮡ ﮢ ﮣ ﮤ ﮥ ﮦ ﮧ ﮨ ﮩ ﮪ ﮫ ﮬ

(16.76) “Allah elə cə iki kiş i barə ­sində də mə sə l ç ə kdi; Onlar­dan biri laldı r, heç bir ş eyə gü cü ç atmı r və ö z ağ ası na bir yü kdü r. Onu hara yollasa, xe­yirlə qa­yı tmaz. Mə gə r doğ ru yolda olub ə da­lə tli iş lə r gö r­mə yi ə mr edə n bir kimsə ilə belə bir adam eyni ola bilə rmi? ”

İ kinci tə ş bihdə eş itmə k, danı ş maq və hə r hansı bir iş i yerinə yetirmə k qabiliyyə tində n mə hrum olan bir insandan bə hs edilir. O, sə rbə st olaraq ö zü nü n qayğ ı sı nı ç ə kmə yə qabil olmadı ğ ı ü ç ü n ağ ası ona kö mə k edir. Mə gə r qü sur və noqsanları n ə hatə etdiyi bu bə dbə xti, ə dalə tli olmağ ı ə mr edə n və doğ ru yolla gedə n, ə dalə tli sö zlə r danı ş an və dü zgü n ə mə llə r edə n ş ə xslə mü qayisə etmə k olarmı? Ə gə r onları mü qayisə etmə k mü mkü n deyilsə, onda bə s Allahla yanaş ı ibadə t olunan, ö zlə rini zə ruri ş eylə rlə tə min etmə yə qabiliyyə ti ç atmayan və tə kcə Allahı n, haqqı sö ylə yə n və ancaq tə rifə layiq ə mə llə r iş lə yə n Fö vqə luca Rə bbin qayğ ı sı sayə sində mö vcud olan “ilahları ” necə bə rabə r tutmaq olar?

ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ ﮱ ﯓ ﯔ ﯕ ﯖ ﯗ ﯘ ﯙ ﯚ ﯛ ﯜ ﯝ ﯞ ﯟ ﯠ ﯡ ﯢ ﯣ

Gö ylə rin də, yerin də qeybi Allaha mə xsusdur. Hə min Saatı n gə l­mə ­si bir gö z qı rpı mı kimidir və ya daha tezdir. Hə qiqə tə n, Allah hə r ş eyə qadirdir.

Fö vqə luca Allah tə klikdə gö ylə rin və yerin bü tü n sirlə rini bilir. O, yaratdı qları nı n baxı ş ları ndan gizli qalan hə r ş eyi bilir. O, qeybə malik bü tü n sirlə ri bilir. Onlardan biri də Onun Qyamə t gü nü nü n baş lanması vaxtı nı bilmə sidir. Allahdan baş qa heç kim Qiyamə t Saatı nı n baş layacağ ı nı bilmir. O baş ladı qda isə, insanlara elə gə lə cə k ki, O, bir gö z qı rpı mı nda və ya daha tez baş verdi. İ nsanlar ö z qə birlə rində n ç ı xacaqlar ki, Mə hş ə r ayağ ı nda bö yü k Toplantı ya yı ğ ı ş sı nlar və artı q heç kimə mö hlə t verilmə yə cə kdir. Allahı n bü tü n varlı ğ ı n Hö kmranı dı r və Onun ö lü lə ri diriltmə sində qeyri-adi heç nə yoxdur.

ﯤ ﯥ ﯦ ﯧ ﯨ ﯩ ﯪ ﯫ ﯬ ﯭ ﯮ ﯯ ﯰ ﯱ ﯲ ﯳ ﯴ

Allah sizi anaları nı zı n bə t­­nində n heç nə anla­ma­dı ğ ı ­nı z bir halda ç ı xart­dı, sizə qu­laq, gö z və ü rə k verdi ki, bə l­kə ş ü kü r edə ­siniz”.

Fö vqə luca tə kbaş ı na sizə ç oxsaylı nemə tlə r bə xş edir ki, bunlardan biri də sizin anaları nı zı n bə tnində n dü nyaya gə lmə yinizdir. Siz doğ ularkə n zə if və kö mə ksiz olursunuz, sonra isə Allah sizə eş itmə k, gö rmə k qabiliyyə ti və ağ ı l ə ta edir. O, bu ü ç mə ziyyə ti xü susilə qeyd edir, ç ü nki onlar insanı n ə n ş ə rə fli və gö zə l keyfiyyə tlə ridir. Onlar biliyi qavramağ ı n aç arları dı dı r, ç ü nki insanı n mə nimsə diyi istə nilə n biliklə r eş itmə k, gö rmə k və ağ ı lla də rk edilir.

Bununla yanaş ı Allah insana baş qa orqanlar da vermiş dir ki, insan onları n sayə sində fiziki qü vvə yə və sair bacarı qlara yiyə lə nir. Allah bu orqanları onlar mü ə yyə n ö lç ü lə ri lazı mı nca alana qə də r bö yü dü r və inkiş af etdirir. Bü tü n bunlar insanı Onun hö kmlə rini yerinə yetirmə k ü ç ü n ona ə ta edilmiş bə də ninin imkanları ndan istifadə edə rə k Allaha tə ş ə kkü r etmə lidir. Ə gə r insan belə etmirsə, onda Onun nemə tlə rinə də hş ə tli naş ü kü rlü klə cavab vermiş olur və ona bə xş edilmiş bacarı q və istedadı ö z ə leyhinə də lilə ç evrilmiş olur.

ﯵ ﯶ ﯷ ﯸ ﯹ ﯺ ﯻ ﯼ ﯽ ﯾ ﯿ ﰀ ﰁ ﰂ ﰃ ﰄ ﰅ ﰆ ﰇ ﰈ

Mə gə r onlar Allaha tabe olub ha­vada uç an quş ları gö r­mü r­lə rmi? Onları havada sax­layan ancaq Allahdı r. Hə qi­qə ­tə n, bunda iman gə tirə n insan­lar ü ç ü n də lil­lə r vardı r”.

Allahı n mö cü zə lə rində n tə kcə mö minlə r fayda ç ı xara bilir və insanlara bu qə də r mö cü zə lə rin nə yin xatirinə gö stə rilmə si ü zə rində dü ş ü nü rlə r. Qalan insanlar gə ldikdə isə, onlar Allahı n mö cü zə lə rini qayğ ı sı zlı qla seyr edir və onlardan heç bir fayda ə ldə etmirlə r. Niyə quş ları n uç uş u Allahı n mö cü zə lə rində n biridir? Fö vqə luca onları n gö vdə sini uç maq ü ç ü n yararlı halda yaratmı ş, yü ngü l havanı onlar tabe etmiş və onlara gö ydə uç maq ü ç ü n kifayə t qə də r gü c vü rmiş dir. Bü tü n bunlar Allahı n sonsuz mü drikliyinə və hə r ş eyi ə hatə edə n biliyinə, Onun fö vqə lqü drə tinə və Ö z mə xluqları barə də ilahi qayğ ı sı na də lalə t edir. Alə mlə rin Rə bbi Allah Xeyirxahdı r!

ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭗ ﭘ ﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭝ ﭞ ﭟ ﭠ ﭡ ﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭧ ﭨ ﭩ ﭪ ﭫ

Allah evlə rinizi sizin ü ç ü n yaş ayı ş yeri etdi, mal-qaranı n də ­rilə rində n istə r sə fə rə ç ı xdı ­ğ ı nı z vaxt, istə rsə dü ş ə rgə sal­­dı ğ ı nı z zaman sizin ü ç ü n asan­lı qla apara bilə cə yiniz ç adı r­lar, ü stə lik də on­­ları n yunundan, tiftiyində n və tü kü n­də n mü ə y­yə n vaxta qə də r istifadə edə cə ­yi­niz ev ə ş yaları və baş qa ş ey­lə r dü zə lt­di”.

Fö vqə luca insanlara bə slə diyi mə rhə mə tini onlara xatı rlada­raq, gö stə rdiyi lü tfkarlı ğ ı na gö rə onları ona ş ü kü r etmə yə ç ağ ı rı r. O, insanlara ev tikmə yi, saraylar və onları isti və soyuqdan qoruyan digə r tikililə r ucaltmağ ı ö yrə tdi. Bununla yanaş ı bunlar insanları, onları n nə sillə rini və mü lkiyyə tini yad nə zə rlə rdə n qoruyur. İ nsanlar ö z evlə rində mü xtə lif mə qsə dlə r ü ç ü n istifadə etdiklə ri otaqlar tikirlə r. Evlə r insanlara ö z mal-mü lklə rini, ailə lə rini gö zlə nilmə z hadisə lə rdə n qorumağ a kö mə k edir və onlara digə r faydalar gə tirir. Allahı n qulları də rilə rdə n, yundan, pə rğ udan və ya ev heyvanları nı n tü kü ndə n ç adı rlar qururlar ki, bu da kö ç edə n zaman və ya dü ş ə rgə saldı qda onları n iş ini asanlaş dı rı r. İ nsanlar ç adı rları daş və palç ı qla hö rmü rlə r, ç ü nki bunlarsı z da o, insanları və onları n azuqə sini istidə n, soyuqdan və yağ murdan qoruyur. Də ridə n, pə rğ udan[146] və ev heyvanları nı n tü klə rində n insanlar qab-qacaq, xalç a, libas, zə nbil və mə iş ə tdə fayda verə n bir ç ox baş qa ş eylə r də hazı rlayı rlar. İ nsanlar ancaq Allahı n yerdə ki nemə tlə ri onlara tabe etmə si sayə sində bu iş lə ri gö rmə yə nail olmuş lar.

ﭬ ﭭ ﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ ﭸ ﭹ ﭺ ﭻ ﭼ ﭽ ﭾ ﭿ ﮀ ﮁ ﮂ ﮃ ﮄ ﮅ ﮆ

Allah, yaratdı qları ş ey­lə r­­də n sizin ü ç ü n kö lgə lə r ə mə lə gə tirdi, dağ ­larda sizin ü ç ü n mağ a­ralar saldı, sizi istidə n qo­ruyacaq paltarlar və dö yü ş də mü ha­fi­zə edə ­cə k zirehli ge­yimlə r dü zə ltdi. Be­lə cə, Allah Ö z nemə tini sizə tamam­layı r ki, bə lkə mü sə lman olası nı z”.

Allah, insanı n yaratmadı ğ ı ç oxlu ş eylə rdə n dü ş ə n kö lgə ni xə lq etdi. Onları n arası nda ağ acları, dağ ları və tə pə lə ri misal gə tirmə k olar. Fö vqə luca Allah dağ larda mağ aralar yaratdı ki, insanlar ü ç ü n bə rk isti havadan, soyuqdan, yağ ı ş dan və dü ş mə ndə n sı ğ ı nacaq olsun. O, hə m də insanları hə rarə tin yü ksə k olduğ u havadan qorumaq ü ç ü n libas yaratdı. Ə vvə l biz demiş dik ki, bu surə nin baş lanğ ı cı nda Rə bbin ə sas nemə tlə ri, sonunda isə - ikinci də rə cə lilə ri sadalanı r. Bu ayə də paltarı n insanı soyuqdan qoruması ndan bə hs edilmir, ç ü nki insanı n soyuqdan qorunması ə sas nemə tlə rə aiddir. Allah bu barə də surə nin baş lanğ ı cı nda belə deyir: “Mal-qaranı da O yaratdı. Onlarda sizin ü ç ü n istilik və baş qa faydalar vardı r...” (Nə hl, 16/5). Allahı n nemə tlə rinə aid hə mç inin zirehli geyimdir. O, insanları dö yü ş zamanı yaralan­maqdan mü dafiə edir. Allah insanları ə n mü kə mmə l formada tə xhiz etmiş dir və buna gö rə Rə bbin bü tü n nemə tlə rini saymaq heç də asan deyil. Ola bilsin ki, ə gə r insan Rə bbinin sə xavə ti ü zə rində dü ş ü nə rsə, o, gö rə r ki, onu hə r tə rə fdə n ə hatə edə n hə r ş ey Onun ə zə mə ti qarş ı sı nda baş ə yir, Onun hö kmlə rinə itaə t edir və belə liklə, ə ldə etdiyi nemə tlə ri ancaq Himayə darı nı n və Xeyirxahı nı n xoş una gə lə n ə mə llə ri yerinə yetirmə yə sə rf edə r.

Hə qiqə tə n də, Allahı n Ö z qulları na ə ta etdiyi nemə tlə rin bolluğ u onları Ona daha yaxş ı ş ü kü r və hə md etmə yə yö nə ltmə lidir. Lakin zalı m gü nahkarlar itaə tsizlik və inadkarlı qdan baş qa hə r ş eydə n ə l ç ə kirlə r. Buna gö rə Allah buyurur:

ﮇ ﮈ ﮉ ﮊ ﮋ ﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑ ﮒ ﮓ ﮔ ﮕ