Су айдау арқылы қабат қысымын ұстаудың технологиясы

Нұ сқ а сыртынан су айдау. Бұ л жағ дайда қ абатқ а ә сер ету нұ сқ а сыртында орналасқ ан су айдау ұ ң ғ ымалары арқ ылы жү ргізіледі. Су айдау ұ ң ғ ымаларының қ атары мұ най ө ндіретін ұ ң ғ ымаларда сулануды тез болдырмау ү шін мұ най нұ сқ асынан бірдей 300÷ 800 метр қ ашық тық шамасында орналастырады.

Нұ сқ а сыртынан су айдаудың тиімді жақ тары:

- мұ най қ абатымен су айдау ұ ң ғ ымаларының орналасу аймағ ы жақ сы гидродинамикалық байланыста болғ анда;

- мұ най кенішінің ауданы салыстырмалы тү рде кішкене, яғ ни кеніш ауданының мұ найлылық нұ сқ асының периметріне қ атынасы 1, 5-1, 75 км болғ анда;

- коллекторлық қ ұ рылымы жақ сы, қ абат қ алың дығ ы мен ауданы бойынша бірдей қ абат болғ анда.

Бұ л шарттар орындалғ анда нұ сқ а сыртынан су айдау жү йесі мұ най қ орын толық ө ндіруге жә не қ абаттың қ озғ ан орталық бө лігінен мұ найды ығ ыстырып алуғ а мү мкіндік береді.

Нұ сқ а сыртынан су айдаудың тиімсіз жақ тары мен кемшіліктері де бар:

- қ абатқ а айдалатын су мұ найлылық нұ сқ асымен су айдау ұ ң ғ ымасының тізбектерінің сү зілу кедергілерін жең іп ө туі қ ажет. Ол ү шін қ осымша сорап қ ондырғ ыларының қ уатын арттыруымыз қ ажет, яғ ни мұ най ө ндіруге қ осымша энергия шығ ындау керек;

- су айдаудың аралығ ы қ ашық тағ ан сайын кенішке ә сер ету процесі жә й жү реді;

- су айдау кезінде қ абаттың сырқ ы аумағ ына артық кө лемде су шығ ындалады.

Суландырудың тілдері нақ ты қ абаттарда олардың біртексіз қ ұ рылуынан тү зіледі. Егер кеніште ө ткізгіштігі жоғ ары аймақ тар болатын болса, (6.1-сурет, а), онда бұ л аймақ тарда бірқ алыпты ағ ынның жылжуы бұ зылады жә не мұ найлылық тың сыртқ ы нұ сқ асының ауысуына алып келіп, суландырудың тілдерінің тү зілуі басталады. Суландырудың тілдері жақ ындағ ан ө ндіру ұ ң ғ ымаларының ө німі, бірден суланады да, қ орды игеруге кері ә серін тигізеді. Бұ л жағ дайда, суланғ ан ө ндіру ұ ң ғ ымаларының жұ мыс режимін реттеу қ ажет болады, яғ ни айдау ұ ң ғ ымалары арқ ылы айдалатын судың қ ысымын азайтып, айдау ұ ң ғ ымаларына жақ ын орналасқ ан ө ндіру ұ ң ғ ымаларының жұ мыс режимін ө згертуге тура келеді. Сулану конусының тү зілуі сумұ най шекарасының (6.1-сурет, б) ауысуына байланысты болады [11]. Орны ауысқ ан сумұ най шекарасы ұ ң ғ ымағ а жеткенде, суланудың бірінші сатысы басталады.

6.1-сурет. Суландырудың конустары (б) мен тілдерінің (а) тү зілуінің кө рсетілген сұ лбасы:

- ө ткізгіштігі жоғ ары аймақ тар;

1 — мұ найлылық тың сыртқ ы нұ сқ асы; 2 —су айдау ұ ң ғ ымаларының қ атары; 3 — ө ндіру ұ ң ғ ымаларының қ атары; 4 — суландырудың тiлдерi; 5 — ө ндіру ұ ң ғ ымалары; б — суландыру конусы; 7 — ұ ң ғ ыманың сулануының бірінші сатысы; 8 — ұ ң ғ ыманың сулануының екінші сатысы.

Уақ ыт ө те сумұ най шекарасы қ абат жабынына жеткенде (суланудың ІІ сатысы), жә не ұ ң ғ ыма толығ ымен суланады. 6.1-суреттегі б-сұ лбасынан кө рініп тұ рғ андай, бұ л жағ дайда қ абаттағ ы мұ найдың белгілі бө лігі алынбай қ алады да, ағ ымдағ ы мұ най бергіштік коэффициенті тө мендейді. Оларды қ айта қ алпына келтірудің жолы, ол процесті конус тә різді реттеу болып табылады.

Нұ сқ а аймағ ына су айдау. Бұ лә дісті нұ сқ а сыртынан су айдау мү мкін болмағ анда қ олдану ұ сынылады, мысалы, су айдау ұ ң ғ ымалары қ атары мен мұ найлылық тың сыртқ ы нұ сқ асының аралығ ы 800 м-ден асып кеткенде. Бұ л жағ дайда, нұ сқ а сыртынан су айдаудың тиімділігі тө мен болады [11].

Мұ ндай кенішке ә сер етуді жылдамдату ү шін су айдау ұ ң ғ ымаларын мұ найлылық нұ сқ асына жақ ын етіп орналастырып немесе мұ найлылық тың ішкі жә не сыртқ ы нұ сқ асының аралығ ына орналастыру керек (6.2-сурет).

6.2-сурет. Нұ сқ а аумағ ынан су айдаудың сұ лбасы:

1 — мұ найлылық тың сыртқ ы нұ сқ асы; 2 — мұ найлылық тың ішкі нұ сқ асы; 3 — су айдау ұ ң ғ ымаларының қ атары; 4 — су айдау ұ ң ғ ымалары.

Нұ сқ а аймағ ынан су айдау келесі жағ дайларда қ олданылады:

- қ абаттың сыртқ ы ауданмен гидродинамикалық байланысы нашар болғ анда;

- кеніш ауданы салыстырмалы тү рде кіші болғ анда;

- пайдалану процесінің қ арқ ындылығ ы ү шін, яғ ни су айдау қ атары мен сұ йық ө ндіру арасындағ ы сү зілу кедергісі олардың арасының жақ ындауы есебінен азаяды.

Бірақ та, жекелеген пайдалану ұ ң ғ ымаларында сулану мө лшері кө бейіп кетеді. Осығ ан қ атысты кейбір ұ ң ғ ымалардың мұ най бергіштігі жоғ алып кетуі мү мкін, ал ол процесті болдырмау ү шін ө те дә лдікпен зерттеп, есептеп қ осымша ұ ң ғ ымалар бұ рғ ылау қ ажет.

Энергетикалық кө зқ араспен қ арастыратын болсақ нұ сқ а аумағ ынан су айдау процесі экономикалық жағ ынан тиімді, бірақ сыртқ ы аймақ пен жақ сы гидродинамикалық байланыс болатын болса айдалатын су шығ ыны кө бейеді.

Нұ сқ а ішінен су айдау. Бұ л жағ дайда қ абатқ а ә сер ету мұ найлылық нұ сқ асының ішкі жағ ында орналасқ ан су айдау ұ ң ғ ымалары арқ ылы жү ргізіледі. Бұ л мұ най кенішіне ә сер етудің ең тиімді ә дістерінің бірі болып саналады жә не мұ най қ орын ө ндіру мерзімін қ ысқ артады, бір жағ ынан мұ най ө ндіруді жылдам ө сіреді.

Нұ сқ а ішінен су айдау ә дісі бірнеше тү рге бө лінеді: су айдау ұ ң ғ ымаларының сызығ ы бойынша кенішті сақ иналы тү рде, сызық ты тү рде, орталық қ има қ атары бойынша нұ сқ а аймағ ынан су айдауды есептей отырып бірнеше кө лденең қ атар қ ұ ру. Су айдау ұ ң ғ ымаларының орналасу схемасы нақ ты анық талғ ан геологиялық шарттарғ а сә йкес, мұ най қ орын ө ндіру мерзімінің экономикалық тиімділігіне жә не қ осымша қ аржының кө леміне байланысты анық талады. Су айдау ұ ң ғ ымаларының сызығ ы қ абат коллекторлары жақ сы орналасқ ан жерлерге жә не айдалғ ан судың еш кедергісіз, мұ най қ абатқ а жақ сы ә сер ететіндей аймақ қ а орналастырады. Энергетикалық жағ ынан қ арайтын болсақ нұ сқ а ішінен су айдау жү йесі нұ сқ а сыртынан немесе нұ сқ а аумағ ынан су айдау ә дісіне қ арағ анда ө те тиімді жә не қ абатқ а айдалғ ан су мұ найды ығ ыстыруғ а ғ ана жұ мсалады. Бұ л су айдау ә дістері қ абат шекаралары анық талғ ан жә не қ абатқ а сипаттама берілген кен орындарында қ олданылады.

Шоғ ырландырып су айдау шекарасы анық талмағ ан, барлау ұ ң ғ ымаларының мә ліметі бойынша ө ндірістік мұ найлылық ауданында орналасқ ан ү лкен кен орындарында қ олданылады. Бұ л жағ дайда кен орнын толық зерттеп болғ анша жә не мұ найлылық нұ сқ асын анық тап болғ анша пайдалану ұ ң ғ ымаларын ө зінің торларымен жә не кен орнында су айдау ұ ң ғ ымаларының тізбегін жеке-жеке шоғ ырландырып кешенді пайдалануғ а беруді жылдамдатуы мү мкін. Онда ә рбір шоғ ырланғ ан ұ ң ғ ымалардың ортасына гидродинамикалық жә не техника-экономикалық есептер бойынша ауданын анық тап қ осымша ө ндіру ұ ң ғ ымаларын бұ рғ ылаймыз. Кен орнының нұ сқ аларын анық тап жә не толық зерттеп болғ аннан кейін пайдалануғ а ерте енгізілген кеніштер толық технологиялық игеру жобасына енгізіледі.

Ошақ тап су айдауды басқ а су айдау жү йелеріне қ арағ анда ығ ыстыру арқ ылы қ абатты қ амтуды жақ сарту ү шін қ олданады жә не де жақ ын орналасқ ан су айдау ұ ң ғ ымаларының ешқ андай ә сері болмайтын бө лек орналасқ ан линзадағ ы қ орды ө ндіру ү шін қ олданады. Бірақ та ошақ ты су айдауда қ абаттың мұ найғ а қ анық қ ан бө лігінің ү лкен кө лемін ә сер ету арқ ылы қ амту ү шін, ө ткізгіштігі тө мен аймақ та арнайы ұ ң ғ ымалар бұ рғ ылауы мү мкін.

Таң дап су айдау ө ндірістік-геофизикалық жә не гидродинамикалық зерттеу мә ліметтері мен бірқ алыпты тор бойынша алаң ның бө лшегін бұ рғ ылағ аннан кейін су айдау ұ ң ғ ымаларын таң дап алады. Ұ ң ғ ыманың ө німділік коэффициенттері бойынша, қ абаттағ ы мұ най мен судың тұ тқ ырлық тарының айырмашылық тарын жә не ә ртектілік дә режесін есепке алып, пайдалану жә не су айдау ұ ң ғ ымаларының ө зара қ атынасын анық тайды. Бұ л жү йеде су айдау ұ ң ғ ымаларын ө німді қ абаттың геологиялық орналасу шартын толық зерттепжә не оның жақ ын орналасқ ан ө ндіру ұ ң ғ ымасының тү п аймағ ымен байланысын немесе мұ найды сумен ығ ыстыру мү мкіндігі ең жоғ ары дә режеде болатындай етіп ө ндіру ұ ң ғ ымаларының арасына бір қ алыпсыз орналастырады. Игерудің бірінші сатысында кен орнының геологиялық мә ліметтері жеткіліксіз болғ анда бұ л ә дісті қ олдану тиімсіз. Бұ л ә діс келесі сатыларда, яғ ни қ абаттың орналасу ерекшеліктері анық талғ аннан кейін жә не ә ртекті қ абаттарды игеруде қ олданғ ан тиімді болады.

Алаң дап су айдау ә дісі кен орнын игеру қ арқ ындылығ ын жоғ арылатуды қ амтамасыз ету ү шінжә не қ абатқ а ә сер ету жү йесі ең тиімді болып саналады. Мұ най ө ндіру жә не су айдау ұ ң ғ ымалары алаң да дұ рыс геометриялық тор бойынша, бірқ алыпты квадрат немесе ү шбұ рыш тү рінде бес, жеті жә не тоғ ыз нү ктелі жү йе болып орналасады. Ұ ң ғ ымаларды алаң да бұ рғ ылап орналастыру кезінде бес нү ктелі жү йеде бір ө ндіру ұ ң ғ ымасына бір су айдау ұ ң ғ ымасы сә йкес келеді, жеті нү ктелі жү йеде екі ө ндіру ұ ң ғ ымасына бір су айдау ұ ң ғ ымасы сә йкес келеді, ал тоғ ыз нү ктелі жү йеде ү ш ө ндіру ұ ң ғ ымасына бір су айдау ұ ң ғ ымасы сә йкес келеді.

Осы жү йелердің ішінде ең тиімдісі ұ ң ғ ымаларды тоғ ыз нү ктелі торда орналастырып су айдау. Алаң дап су айдау жү йесін игерудің соң ғ ы сатыларында қ олданады, егер қ абаттың орналасуын жақ сы зерттеп білетін болсақ бұ л ә дісті алғ ашқ ы сатыларда да қ олдануғ а болады.

Бақ ылау сұ рақ тары:

1. Нұ сқ а сыртынан су айдаудың тиімді жақ тарын тү сіндірің із?

2. Нұ сқ а ішінен су айдаудың негізгі тү рлерін тү сіндірің із?

3. Нұ сқ а аймағ ына су айдауды тү сіндірің із?