Сызықты

23) Компьютерлік вирусқ а анық тама берің із. Компьютерлік вирустарды қ ызметі мен тіршілік ортасына қ арай жіктең із.
Компьютерлік вирустар – бұ л компьютердің қ алыпты жұ мыс істеуіне кедергі жасайтын, мә ліметтерді қ айталап жазатын немесе жоятын бағ дарламалар. Бұ л бағ дарламалар ө з бетімен кө бейеді де, амалдық жү йе мен желідегі нысандарғ а зиян келтіруі мү мкін. Компьютерлік вирустардың айрық ша сипаттарына олардың ө з бетімен іске қ осылып, компьютердің дұ рыс жұ мыс істеуіне кедергі жасауғ а қ абілеттілігі жатады. Ө кінішке орай, компьютерлік вирустарды адамдар компьютерге зиян келтіру ү шін ә дейілеп қ астық пен ә зірлейді. Сондай-ақ, олар желідегі компьютерлер арасында жә не Internet арқ ылы тарап, компьютерлердің жұ мысын тежеп, басқ а да ақ ауларды тудырады. Компьютер вирус зақ ымдағ ан бағ дарламамен жұ мыс істеген кезде оны «жұ қ тырып» алуы мү мкін.
Компьютердің вируспен зақ ымданғ анының бірнеше негізгі белгісі мыналар:
— компьютер ә деттегісінен баяу жұ мыс істейді;
— компьютер сұ раныстарғ а жауап беруін доғ арып, бұ ғ атталып қ ала береді;
— жү йе ә р бірнеше минут сайын жұ мыс істеуден бас тартып, қ айта қ отарыла береді;
— компьютер ө з бетімен қ айта қ отарылып, ақ аулармен жұ мыс істей бастайды;
— қ осымшалар қ ателермен жұ мыс істейді;
— дискілер мен диск жетектеріне қ атынау мү мкін болмай қ алады;
— басып шығ ару қ ателермен жү реді;
— қ ателер туралы ә депкіден тыс хабарламалар пайда бола бастайды;
— мә зірлер мен сұ хбат терезелерінің кө рінісі ө згеріп кетеді.
Сузгі программалар компьютердің жедел жадында тұ рақ ты (резиденттік) орналасады да, вирустардың зиянды ә рекетін операцияны устап алып, бул туралы жұ мыс істеп отырғ ан адамғ а дер кезінде хабарлап отырады. Енді компьютерге вирус жұ қ тыру мумкіндігін азайтатын жә не жұ қ қ ан жағ дайда оның зиянкесті ә рекеттерін барынша азайтатын шараларды қ арастырсақ, оларды бірнеше топтарғ а жіктеуге болады
24) Компьютерлік ақ паратты қ орғ ауғ а тү сініктеме берің із. Ақ паратты қ орғ ауда вирусқ а қ арсы бағ дарламалық қ ұ ралдарды қ ызметіне қ арай жіктең із.
Компьютерлік вирустар – бұ л компьютердің қ алыпты жұ мыс істеуіне кедергі жасайтын, мә ліметтерді қ айталап жазатын немесе жоятын бағ дарламалар. Бұ л бағ дарламалар ө з бетімен кө бейеді де, амалдық жү йе мен желідегі нысандарғ а зиян келтіруі мү мкін.
Ақ паратты вирустан қ орғ аудың 2 турі бар. 1. Информацияның кө шірмесін алып отыру файлдарды жә не дискінің жуйелік мә ліметтерін кө шіріп сақ тау. 2. Керекті ақ паратты басқ алардың жиі пайдалануына тосқ ауыл қ ою, ол ақ паратты рұ қ сатсыз яғ ни санкциясыз кө шіріп алуды, яғ ни программамен дұ рыс жұ мыс істемейтіндерден жә не қ ателігі бар программаларды қ ашық журуді жә не мә ліметтерді ө згертуді, вирустар енгізуді болдырмауды қ амтамасыз етеді. Сондай ақ вирустан сақ тану ушін арнайы программалар қ ажет жә не оларды тұ рақ ты турде қ олдану керек.Мұ ндай программаларды бірнеше турге бө луге болады, детекторлар, докторлар немесе фаг программалар, ревизорлар яғ ни файлдардағ ы жә не дискінің жуйелік аумақ тарындағ ы ө згерістерді бақ ылайтын программалар, доктор-ревизорлар, сузгі-программалар (вирустан сақ тайтын резиденттік программалар) жә не вакциналар (иммунизаторлар). Доктор программалар тек бұ рыннан белгілі вирус турлерінен ғ ана қ орғ ай алады, жаң а вирусқ а олар дә рменсіз боп келеді. Сузгі программалар компьютердің жедел жадында тұ рақ ты (резиденттік) орналасады да, вирустардың зиянды ә рекетін операцияны устап алып, бул туралы жұ мыс істеп отырғ ан адамғ а дер кезінде хабарлап отырады. Енді компьютерге вирус жұ қ тыру мумкіндігін азайтатын жә не жұ қ қ ан жағ дайда оның зиянкесті ә рекеттерін барынша азайтатын шараларды қ арастырсақ, оларды бірнеше топтарғ а жіктеуге болады
1.Ақ паратты ә ркімнің жиі пайдалануын шектеу жә не оның кө шірмесін сақ тау
2.Сырттан келген ақ параттарды мұ қ ият тексеруден ө ткізу
3.Вирустан «емдеу аспаптарын» дайындап қ ою.
4.Белгілі бір уақ ыт сайын компьютерді вирусқ а тексеріп отыру
Вирустармен кү ресу ү шін антивирустар деп аталатын арнайы бағ дарламалар бар.
Вирусқ а қ арсы бағ дарлама (антивирус) — компьютерлік вирустарды жұ қ тырғ ан бағ дарламаларды табуғ а жә не емдеуге, сондай-ақ файлдың вирус жұ қ тыруының алдын алуғ а арналғ ан бағ дарлама.
Бү гінгі таң да вирусқ а қ арсы бағ дарламалардың алуан тү рлері бар: Dr.Web, Касперский Антивирусы, Eset NOD32, McAfee, AVG, Panda Software, Norton Antivirus жә не т.б.
Касперский Антивирусы (AVP) – ең танымал вирусқ а қ арсы бағ дарламалардың бірі. Компьютерге орнату кезінде Касперский Антивирусы тұ рғ ылық ты дискіде орналасқ ан нысандардың мә тінмә ндік мә зіріне қ ұ рамдасып, ө з тобын Бастау Бас мә зіріне ү стейді. Жұ мыс істеу барысында амалдық жү йенің жү йелік ү стелінде вирусқ а қ арсы бағ дарламаның белгішесі пайда болады.Касперский Антивирусының кө мегімен жергілікті, иілгіш, ық шам дискілерде вирустардың бар-жоғ ын тексеруге болады.
25) Компьютерлік ақ паратты қ орғ ауғ а тү сініктеме берің із. Ақ паратты қ орғ аудың криптографиялық ә дістерін анық таң ыз.
Компьютерлік вирустар – бұ л компьютердің қ алыпты жұ мыс істеуіне кедергі жасайтын, мә ліметтерді қ айталап жазатын немесе жоятын бағ дарламалар. Бұ л бағ дарламалар ө з бетімен кө бейеді де, амалдық жү йе мен желідегі нысандарғ а зиян келтіруі мү мкін.
Дербес компьютердің программалық ө німі мен жіберілетін ақ паратқ а рұ қ сатсыз шығ удан ең сенімді қ орғ ау — ә р тү рлі шифрлау ә дісін (ақ парат қ орғ аудың криптографиялы ә дістері) қ олдану болып табылады. Қ орғ аудың криптографиялық ә дістері деп ақ паратты тү рлендірудің арнайы қ ұ ралдарының жиынтығ ын айтамыз, нә тижесінде оның мазмұ ны жасырылады.
Криптографиялық шифрлау ә дістері шифрлау кілтіне жә не оларды қ айта ашу белгісі бойынша симметриялық жә не ассиметриялық деп 2-ге жіктеледі. Симметриялық ә дісте жіберуші мен қ абылдаушыда тек бір ғ ана кілт қ олданылады (қ ұ пия кілт). Ал ассиметриялық ә дісте 2 кілт қ олданылады: қ ұ пия жә не ашық кілт.
Симметриялық ә дістер: DES, IDEA, ГОСТ
Ассиметриялық ә дістер: RSA, Diffi-Hellman
Ақ параттық жуйелерді қ орғ ау қ ұ рылғ ылары
1)Формальді •Техникалық (физикалық, аппартатық) •Программалық •Криптографиялы
2)Формальды емес •Ұ йымдастырушылық •Заң шығ арушылар •Моральды-этикалық
Криптология ұ ғ ымының негізгі тү сініктері
Криптография – мә ліметтердің ө згеру ә дістерінің жиынтығ ы, яғ ни осы мә ліметтерді айқ ынсыз бейнеге ә келуге бағ ытталғ ан мә ліметтерді қ орғ аудың екі басты мә селесін шешу:
1) Жасырындық мә селесін
2) Бү тіндік мә селесін
Ақ параттық жү йелердегі ақ паратты қ орғ аудың крипт.ә дістері. ЭЕМ-де ө ң делген немесе есте сақ тау қ ұ рылғ ысының ә р тү рлі типінде сақ талғ ан ақ паратты қ орғ ау ү шін қ алай қ олданылса, байланыс жолдары бойынша ә р тү рлі элементтер арасында берілген ақ паратты жабу ү шін де солай қ олданылады.
Мә ліметтердің крипт. ө згері ә дістері:
1) Шифрлеу 2) Кодтау 3) Басқ а тү рлері
Шифрлеу – қ орғ алатын хабардың ә рбір символы ө згеруі жатады. Шифрлеу тә сілдері: •Ауыстыру •Алмастыру •Аналитикалық ө згеру •Гаммирлеу •Аралас шифрлеу
Кодтау – қ орғ алғ ан элементтердің кейбір элементтері (жеке символдар міндетті емес) алдын ала таң далғ ан кодтармен ауыстырылады. Кодтау тә сілдері: •Мағ ыналық кодтау •Символдық қ одтау
Криптожү йелер екі класқ а бө лінеді: •Симметриялық (біркілтті) криптосистемалар •Асимметриялық (ашық кілті бар екікілттті) криптосистемалар.
26) Мұ рағ аттаушы(архивтеуші) бағ дарламалармен жұ мыс істеу технологияларын анық таң ыз. Файлды архивке енгізуді жә не архивтен шығ аруды тү сіндірің із.
Резервтік (Қ орда сақ талатын) кө шірмен қ ұ ру ү шін немесе компьютерлік желілер арқ ылы жылдам беру ү шін файлдар архиватор деп аталатын арнайы программалардың кө мегімен архивтеледі. Программалар — архиваторлар бір немесе бірнеше файлдың орнына ү немдеуге ғ ана емес, сонымен қ атар ақ параттық ақ параттарды сенімд сақ тау ү шін де қ ажет.
Файлды архивтік файлғ а жазу процес архивтеу (буып-тү ю, сығ у), ал файлды архивтен алу — архивтен шығ ару деп аталады.Буып-тү йілген (сығ ылғ ан) файл архив деп аталады.
Ақ параттар кө лемі кішірейтілген, ал ақ парат саны сол қ алпында қ алатын ә р тү рл архивтеу алгоритмдер бар. Мә тіндік жә не графикалық файлдар жақ сы сығ ылады, ал іс жү зінде архивтер файлы сығ ылмайды.
Кейбір архивторлар архивтегі файлдарды бұ рынғ ы қ алпына келтіру ү шін архиватор-программаны қ ажет етпейтін мен ө згешеленетін, архивтерден арнайы программасыз ө зі шығ аратын архивтерді қ ұ ра алады.
Программашыл кө птеген ә р тү рлі архиваторларды қ ұ рды, олардың ішінде кең інен тарағ аны WinRar жә не WinZip, сол сияқ ты Windows операциялық жү йесіне деректерді Архивтеу қ ызметші программасы кіреді. Архиваторды таң дағ анда олардың ә мбебаптығ ы жә не сенімділігі басшылық қ а алынады, бірақ, ә рина, оның негізгі параметрлерін — сығ у сапасы жә не жылдамдығ ын ұ мытпағ ан жө н.
Архивтерді қ ұ ру жә не оларды басқ арудың бірден-бір кең інен тарағ ан ә йгілі қ ұ ралына, орыс тілі не толығ ымен кө шірілген архиватор WinRar жатады.
WinRar RAR жә не ZIP архивтермен жұ мыс жасауғ а мү мкіндік береді, жоғ ары нә тижелі деректерді сығ у алгоритм н пайдаланады, кө птомдық жә не архивтен ө з шығ аратын архивтерді (SFX, ағ ылшын тілінде Self-extracying) қ ұ рады жә не т.с.с.
Кө птомды архивтер — бірнеше бө ліктен тұ ратын архивтер. Жалпы томдар ү лкен архивт бірнеше дискетада немесе басқ а сменалық тасушысы сақ тау ү шін пайдаланылады.
Windows ү шін WinZip программасы архивтік файлдармен жұ мыс істеуге мү мкіндік беретін кең тарағ ан архиватор болып табылады.
27) Бағ дарламалау тілдеріне анық тама берің із жә не бағ дарламалау тілдерін тү рлеріне қ арай жіктең із.
• Мә тінді енгізу ж/е ө ң деу (редакциялау).
• Фрагменттерді іздеу, ө шіру, ауыстыру.
• Мә тіндегі фрагменттерді қ иып алу, басқ а мә тіндер арасына қ ою, басқ а да объектілер қ ою.
• Ежелерді (абзац) пішімдеу.
• Беттік бө лгіштер қ ою.(алып тастау)
• Орфографияны тексеру.
• Баспағ а жіберу, баспа қ ұ рылғ ысын басқ ару.
Бірінші кезекте есептерді ЭЕМ-де шешу ү шін кодтайтын бағ дарламлау тілдері қ олданылады.Бірінші буын – 50-ші жылдардың аяғ ына дейін бағ дарламалау командаларының ұ зақ тізбегі екілік, сегіздік жə не он алтылық сандармен мұ қ ият бө ліктеп кодталғ ан. Бұ л қ ызмет тү рі кодтау деп аталғ ан, бағ дарламалауғ а бұ дан гө рі кү рделірек мə селе қ ойылғ ан – ол алгоритмдерді қ ұ рылымдау.
Екінші буын – Ассемблер тілдері, онымен машина тілдеріне қ арағ анда жұ мыс істеу жең ілірек болғ ан. Оларда командалар ү шін нақ ты мнемоника қ олданылады.Мың дағ ан есе жылдам есте сақ тауқ ұ рылғ ылары бар есептеу машиналарының пайда болуыменкодтау кү рделілігінің ө суі соншалық ты, бұ л жұ мысты адамның орындауының ə сері едə уір тө мендеді.Ə рбір нақ ты машинаның аппараттық қ ұ рылымын есепке алу, яғ ни бір машинадан екінші машинағ а ауыстыру кезінде бағ дарламлауды қ айта кодтау қ ажеттілігі туындады – бағ дарламалауды бір машинадан басқ ағ а ауыстырғ анда алгоритмдердің жиі ө згеріп кетуі байқ алды.Тə жірибе жү зінде басқ а бағ дарламаның қ ұ рылу қ ағ идаларын тү сіну мү мкіншілігі кө рінбеді.Машина кодында жазылғ ан бағ дарламаларда кодтаудың формальды қ ателіктерін табуғ а мү мкіндік беретін артық мə лімет аз болғ ан. Нə тижеде бағ дарламаны жү ктеу кезінде техникалық ақ аулар тү сініксіз жағ дайларғ а ə кеп соғ уы мү мкін болғ ан, ал ол қ ателіктерді табу ө те қ иын еді.Бұ л қ иыншылық тар «жоғ ары дең гейлі» бағ дарламалау тілдерінің қ ұ рылуына алып келді. Ү шінші буын – тілдердің ең «кө лемді» буыны. Оның басы 1955 жылы ФОРТРАН(формулаларды аударушы) тілінің пайда болуымен сипатталады. Бұ л тілдің қ олданылуы бү гінгі кү нге дейін жалғ асуда.1960 жылы АЛГОЛ (алгоритмдік тіл) тілі пайда болды. 1965 жылы осы кезге дейін ең танымал программалау тілдердің бірі – БЭЙСИК (бастаушылар ү шін символдық инструкциялардың кө пмақ сатты коды).1970 жылы Никлаус Вирт Pascal (Паскаль) тілін қ ұ рды. Бұ л бағ дарламалау тілі аса дамығ ан қ ұ ралдарғ а ие, олар қ азіргі кезде де ө з мə нін сақ тауда.1980 жылы программалаудың ең кү шті тілдерінің бірі – ADA (Ада) тілі пайда болды. Ол АҚ Ш қ орғ аныс министрлігінің есептеуіш орталық тарындағ ы негізгі тіл ретінде қ абылданғ ан.Осы кезде тағ ы бір кү шті бағ дарламалау тілі – С (Си) тілі қ оладныста жү реді.Тілдердің тө ртінші буыны – бұ л программалық жабдық таманы басқ ару тілдері, немесе оларды басқ аша «програмалар генераторы» деп атайды. Мысал ретінде Clipper, dBase, SuperCalc деген сияқ ты тілдерді келтіруге болады.Аталғ ан тілдердің барлығ ы продецуралық тілдерге жатады, олар декларативті деп аталатын «Бесінші буын» тілдеріне қ арама-қ арсы. Бұ л буынның негізгі бағ дарламалау тілдері – LISP тізімдерді ө ң деу тілі жə не PROLOG–логика терминдеріндегі бағ дарламалау тілі.Бағ дарламалау тілдерінің барлығ ын ү ш категорияғ а бө луге болады: ТӨ МЕН дең гей тілдері – машиналық тілдер жə не Ассемблер тілі; ЖОҒ АРЫ дең гей тілдері – барлық процедуралық тілдер, жə не АСА ЖОҒ АРЫ дең гей – бесінші буын тілдері.Бағ дарламалау –машинадан жауап ала білу ө нері дейді, егер біз есеп шығ аруда компьютерді қ олдануды шешсек, негізгі ү ш сатыдан ө ту қ ажет: Бірінші саты ЖҮ ЙЕЛІК АНАЛИЗ деп аталады. Паскаль, С++, Delphi, C++ Builder, Visual C++, Java
28) Есептеу жү йесінде мә тіндік ақ параттарды ө ң деу қ ұ ралдарын атаң ыз жә не қ ызметтерін анық таң ыз.
Бағ дарламалық жасақ тама – белгілі бір типтегі есептеуіш машиналар кластарына арналғ ан, оның аппараттақ қ ұ ралдарының жан-жақ ты қ ызметін, сонымен қ атар пайдаланушының оның есептеу ресурстарына мұ қ таж кез келген есептерін шығ аруын жү зеге асыратын бағ дарламалар жиынтығ ы.
Бағ дарламалық жасақ тама – ақ параттық технологиялардың бір бө лігі.
ЭЕМ-ғ а арналғ ан бағ дарламалық жасақ тамаларды функционалдық қ ызметтеріне байланысты тө мендегідей тү рлерге бө леді:
— жү йелік БЖ;
— инструменталдық БЖ;
— қ олданбалы БЖ;
Енді есептеу жү йесінің бағ дарламалық жасақ тамасының классификацияларын бө ліп қ арастырайық:
1. Жү йелік бағ дарламалық жасақ тама – деректерді ө ң дейтін компьютерлік технологиялардың барлық тү рін пайдалану барысында орындауғ а тура келетін кө мекші (вспомагательный) жұ мыстардың кө бісін аппараттық қ ұ ралдармен автоматтандырады. Жү йелік программа тобына операциялық жү йе, операциялық қ орапша (оболочка), архиватор, антивирустық программа жә не т.б кіреді. Жү йелі программалық жасақ тамалар ЭЕМ –нің аппараттық жабдық тардың жұ мысын басқ арып, жұ мыс істеп отырғ ан адамдарды қ олданбалы программалармен байланыстырады. Жү йелі программалық жасақ таманы бірнеше топқ а жіктеуге болады:
Операциялық жү йелер
Утилиттер
Операциялық жү йелер – компьютерді басқ аруғ а арналғ ан жә не қ олданбалы программалармен байланысы бар нақ ты программа. Дербес компьютер ү шін кең тарағ ан операциялық жү йелер: MS (PS), DOS, WINDOWS 98, WINDOWS 2000, WINDOWS NT, OS 2, UNIX жатады. Дербес компьютерлерге арналғ ан операциялық жү йелер тек бір адамдақ болып табылады. Расында да екі адамның бір мезетте бір компьютерде жұ мыс істеуін елестету қ иын ғ ой. WINDOWS 98, WINDOWS NT, OS 2, UNIX кө п мақ сатты жү йелер болып табылады. Операциялық жү йелер кө птеген функцияларды орындайды: информацияны дискіге жазу – оқ уды, мә ліметтерді сақ тауды ұ йымдастырады, коипьютер қ ұ рылғ ыларының ө зара байланыста жұ мыс істеуін, барлық қ олданбалы программалар жұ мысының орындалуын қ амтамасыз етеді.
Утилиттер – белгілі бір қ осымша қ ызмет атқ аруғ а керекті топ. Оларғ а мысал ретінде: антивирустық программаларды (вирустарғ а қ арсы), мә ліметтерді архивтеу программаларын компьютердің жұ мыс істеу қ абілетін (диагностика) тексеретін программаларды айтуғ а болады.
Сервистік программалар - ә рбір адамның операциялық жү йемен жұ мыс істеуін жең ілдететін прграммалар тобы.
Жү йелік бағ дарламалық жасақ тама (ЖБЖ) – ЭЕМ барлық ресурстарын басқ аруды, пайдаланушымен интерфейсін ұ йымдастыруды қ амтамасыз ететін бағ дарламалық қ ұ ралдардың жиынтығ ы. Жү йелік бағ дарламалық жасақ таманың негізгі бө ліктері:
— операциялық жү йе (ОЖ) MS-Dos, Windows, Unix, Linux;
— сервистік бағ дарламалық қ ұ ралдар (антивирус, сервистік бағ дарламалар);
— желілік бағ дарламалық қ ұ ралдар.
ЖБЖ компьютердің ең негізгі базалық бағ дарламалық жасақ тамасы болып табылады.
29) Есептеу жү йесіндегі мә тіндік қ ұ жат ішінде гиперсілтеме жә не макростарды қ ұ ру технологияларының қ олдану мақ сатын тү сіндірің із.
Бағ дарламалық жасақ тама – белгілі бір типтегі есептеуіш машиналар кластарына арналғ ан, оның аппараттақ қ ұ ралдарының жан-жақ ты қ ызметін, сонымен қ атар пайдаланушының оның есептеу ресурстарына мұ қ таж кез келген есептерін шығ аруын жү зеге асыратын бағ дарламалар жиынтығ ы.
Бағ дарламалық жасақ тама – ақ параттық технологиялардың бір бө лігі.
Гиперсілтеме — ә ріп жә не цифрлардан қ ұ рылғ ан жә не гиперсілтеме адресін кө рсететін жол.
Макрос дегеніміз – жиі қ олданылатын командалар жиынын тез орындау тә сілі.ЕХСЕL-де макростың 2 –тү рі бар.1 шісі –командалық макрос (командалар тізбегі), 2-шісі функционалдық макрос (қ олданушы Функция). Командалық макрос ретінде кестені сақ тау командаларының тізбегі болса, функционалдық макросқ а тү сімнен тө ленетін салық мө лшерін есептеу функциясын жатқ ызуғ а болады жатқ ызуғ а болады, ал функцинолдық макрос 2 тә сілі бар: Visual Basic тілінің немесе макрос тілі MS EXCEL кө мегімен.
Макростарды қ олданудың барлық жағ дайларында олардың анық талғ ан кемшіліктерге ие
Кө бінесе басқ а қ осымшалармен байналыс ү шін обьектілердің бағ дарламалау миханизімін
Макростар жеке формалардан жә не обьектілерден тұ ратын обьектілер.
Макростарды қ олданғ ан кезде, кө птеген ситуациялар.Макростар конструктор терезесі терезенің жоғ арғ ы жақ бө лігінде орналасқ ан жазба тақ талары бірнеше бағ андардан тұ рады.
30) Есептеу жү йесіндегі кестелік процессорда мә ліметтер қ орын қ ұ ру жә не басқ ару технологияларының қ олдану мақ сатын тү сіндірің із.
Бағ дарламалық жасақ тама – белгілі бір типтегі есептеуіш машиналар кластарына арналғ ан, оның аппараттақ қ ұ ралдарының жан-жақ ты қ ызметін, сонымен қ атар пайдаланушының оның есептеу ресурстарына мұ қ таж кез келген есептерін шығ аруын жү зеге асыратын бағ дарламалар жиынтығ ы.
Бағ дарламалық жасақ тама – ақ параттық технологиялардың бір бө лігі. Ə мбебап программалық жабдық тек бір есепті шығ арып қ ана қ оймай, белгілі бір мамандық саласында есеп жұ мыстарын тү гел автоматтандыруды, немесе ақ параттың белгілі бір тү рлерін ө ң деуді тү гел қ амти алады. Ə ртү рлі ақ параттарды ө ң деуге мү мкіндік беретін ə мбебап программалық жасақ тың негізгі
Тү рлері мыналар:
— мə тін редакторлары;
— графикалық редакторлар;
— электрондық кестелер;
— оқ ыту жə не ойнау программалары;
— ақ параттық жү йелер жə не т.б.
31) Есептеу жү йесіндегі электрондық кестелерге енгізілетін ақ парат тү рлері жә не оларды ө ң деу технологияларын анық таң ыз. Ө зтолтыру маркері. Электрондық кестелерде қ арапайым есептеулердің алгоритмдерін ұ сының ыз. Адрестеу, сілтемелер тү рлерін анық таң ыз
Ə мбебап программалық жабдық тек бір есепті шығ арып қ ана қ оймай, белгілі бір мамандық саласында есеп жұ мыстарын тү гел автоматтандыруды, немесе ақ параттың белгілі бір тү рлерін ө ң деуді тү гел қ амти алады. Ə ртү рлі ақ параттарды ө ң деуге мү мкіндік беретін ə мбебап программалық жасақ тың негізгі
Элетрондық кестелер - жү йесінде миллионнан аса торлар болады, олар пернелермен ақ паратты енгізу арқ ылы немесе формулалар ө рнегін есептеу нә тижесі бойынша ком.ге жазылады. Мұ нда кестелік мә ліметтерді тү зету оларды дискілерге сақ тау тү рлендіру қ ағ азғ а басып алу сияқ ты кө птеген ө рнектер ө те жылдам орындалады. Кең тарағ ан электрондық кесте жү йелеріне lotus1-2-3, super calc, excel сияқ ты программалар жатады.
.Microsoft Excel – мә ліметтердің екі ө лшемді кестелерімен жұ мыс істеуге арналғ ан. Электрондық кестелер қ ұ руда келесі қ адамдар орындалады:
-мә ліметтерді (мә тіндік, сандық, формула) енгізу;
-редакциялау;
-пішімдеулер жү ргізу;
-қ ағ азғ а басу (жариялау).
MS Excel-де есептеулер. Есептеулер формулалар жә не функциялар аппараттарын қ олданады. Формула – сандық тұ рақ тылар, ұ яшық тарғ а сілтемелер, функциялардың математикалық операциялар арқ ылы байланысқ ан ө рнектері. Формуланы қ ұ ру (=) тең дік белгісін енгізуден басталады. Формуланы қ ұ ру кезінде қ иындық тар кездессе, онда Функция Шеберін қ олдануғ а болады. Мұ нда Автоқ осындылау командасы да бар. Берілген бағ аналар немесе жол ұ яшық тарын ерекшелеп (кез келген ұ яшық диапазонын) «Автоқ осындылау» батырмасын басу қ ажет. Мә ліметтерді сұ рыптау. MS Excel кестелік процессорында мә ліметтерді ө су реті бойынша сұ рыптауда келесі рет қ олданылады: сан, мә тін, логикалық мә н, қ ателер мә ні, бос ұ яшық тар. Кему реті бойынша сұ рыптау бос ұ яшық тардан басқ а ұ яшық тарда орындалады. Ә детте, бос ұ яшық кері бағ ытта сұ рыпталғ ан тізімнің соң ында орналасады.
Кө птеген мә селелерді шешуде электрондық кестені тізім тү рінде (мә ліметтер қ оймасы ретінде) қ арастырамыз.
MS Excel кестелік процессорында тізім деп, жолдары біртектес мә ліметтерден тұ ратын кестені айтады. MS Excel 97 кестелік процессорында тізімді мә ліметтер қ оры деп атайды. Жолды мә ліметтер қ орының жазбалары, ал бағ андарды сол мә ндердің алаң дары деп атайды.
Сұ рыптау (Сортировка) командасы арқ ылы ашылғ ан сұ қ бат терезесінде сұ рыптау ретін ү ш кілтке дейін пайдалана аламыз. Сұ рыптау алғ аш бірінші кілт бойынша, сонан соң, 1-ші кілттегі мә ндерге сә йкес келетін 2-ші кілт бойынша, соң ында 1-ші жә не 2-ші кілт мә ндеріне сә йкес келетін 3-ші кілт бойынша орындалады.
Автосү згі (Автофильтр). Автосү згіні қ олдану кезінде тізім тұ рғ ан аумақ ты ерекшелеу қ ажет. Мә ліметтер (Данные) ð Сү згі (Фильтр) ð Автосү згі (Автофильтр) командасын орындау барысында алаң атаулары маң ында тө мен қ арай бағ ытталғ ан тілсызық бейнелі батырма пайда болады. Автосү згі салыстырудың екі тү рін ұ сынады:
-дә л (точное) / шаблондық мә ндер бойынша;
-шарт бойынша таң дау.
Шарт бойынша салыстырудың таң дауда бір-бірімен «Жә не», («И»), «Немесе» («Или») логикалық функциялармен байланысқ ан таң дау критерийлері беріледі.
Excel – дегі кітап оның беттерін кө ркемдеуге ерекше кө ң іл бө леді. Мұ ндай мақ саттар ү шін сандар жә не мә тіннің, тү с жә не стильдің, шрифт жә не т. с. с. пішімдерін қ олданады.
Excel тек мә тіндік жә не графикалық жү йелермен ғ ана «достық қ арым — қ атынаста» емес, сонымен қ атар мә ліметтер қ орын басқ ару жү йелерімен негізгі ә рекеттерді қ олдайды. Қ азіргі кезең дегі электронды кестелер (Excel, QuattroPro, Lotus) интегралданғ ан программалық жү йелер болып табылады. Сонымен қ атар оларда басқ а программалық жү йелерден мә ліметтерді импорттау жә не экспорттау аппараттары жақ сы дамығ ан.
Сонымен қ атар Excel мү мкіндіктерін кең ейтетін арнайы қ ұ ралдар – қ ондырғ ылар бар. Олар – Талдау дестесі, Автосақ тау, Шешім іздеу, т.б.
Ұ ялар (ұ яшық тар) жә не олардың адрестерi. Жолдар мен бағ аналар қ иылысында ұ ялар орналасады, оларғ а мә лiметтер (мә тін, сан, формула) енгiзiледi. Ұ ялардың бiреуi ә рдайым активтi, яғ ни екпiндi кү йде болып тұ рады. Ұ ялар жиыны ( диапазоны — ауқ ымы). Қ атар орналасқ ан кө ршi ұ ялар­да бiртұ тас мә лiметтер орналасады да, оларғ а адрес арқ ылы сiлтеме жасауғ а болады. Ұ ялардың осындай жиынын диапазон деп атайды.
Бағ андар мен жолдардың киылысуы ұ яшық тарды береді.ол электрондық кестенің мә ліметтер енгізетін ең кіші бө лшегі болып саналады.ә рбір ұ яшық тың жол мен бағ андардың белгіленуінен тұ ратын адресі болады.мысалы: А9, Д21…..кестенің ұ яшық тарына мә ліметтердің келесі 3 типінің біреуін ғ ана енгізе аламыз. ол мына типтер: сан; формула; мә тін. Енгізілетін мә тіннің сан немесе формула екенін оның алғ ашқ ы символына қ арап анық таймыз. Егер енгізілетін символдың біріншісі сан болса, онда оны сандық типке жатқ ызады. Егер біріншісі тең дік белгісі болса, формула деп қ абылдайды. Егер бірінші символымыз ә ріп немесеапостроф болса, мә тін деп қ абылдайды. Ұ яшық тарғ а сілтемені ә р тү рлі тә сілдермен беруге болады:
• біріншіден, ұ яшық тың адресін қ олмен теруге болады;
• екінші тә сілі қ ажетті ұ яшық қ а тышқ анмен шерту арқ ылы ерекшелеп енгізуге болады.
Салыстырмалы сілтеме. Формулаларды бір ұ яшық тан екіншісіне кө шіргенде нә тиже қ андай болатыны сілтеменің адрестеуіне тікелей тә уелді. Кә дімгі жағ дайда формуладағ ы ұ яшық тарғ а сілтеме салыстырмалы болып табылады. Бұ л формулаларды бір ұ яшық тан екінші ұ яшық қ а кө шіргенде сілтеменің адресі автоматты тү рде ө згереді деген сө з. Мысалы: В2 ұ яшығ ында одан бір жол солғ а қ арай жә не тө мен орналасқ ан А3 ұ яшығ ына сілтеме орналассын. Егер осы формула кө шірлсе, онда сілтеменің салыстырмалы кө рсеткіші сақ талады. Мысалы: А9, D25, F5 салыстырмалы сілтеме болып табылады. Абсолют сілтеме. Абсаолют адрестеу кезінде формула кө шірілгенде сілтеменің адресі ө згермейді, сілтеме кө рсетіп тұ рғ ан ұ яшық тұ рақ тыы болып қ алады. Формулаларды редактерлеу кезінде адрестеу ә дісін ө згерту ү шін ұ яшық тың сілтемесін ерекшелеп алып F4 басу керек. Абсалют адрестелінген ұ яшық тың нө мірінің алдына $ белгісін қ ояды. Мысалы: $А$16, $А9, А$7. Соң ғ ы екі жағ дайда ұ яшық нө мірлерінің бірі абсолют, екіншісі салыстырмалы болып есептеледі, бұ л аралас сілтеменің мысалдары
Ә детте кестелер қ айталатын, біртектес мә ліметтен тұ ратындық тан, Excel программасының енгізуді автоматтандыратын қ ұ ралдары бар. Оларғ а жататындар автотолтыру, формулалармен автотолтыру.Автотолтыру. Мә тіндік мә ліметтерді автоматтандыру ү шін авто толтыру ә дісін қ олданады. Оны жұ мыс парағ ының бір бағ анына бірнеше рет қ айталанатын мә тіндік жолды енгізгенде пайдаланады. Мә тінді енгізу кезінде программа оны жоғ арғ ы жолдармен салыстырып, бірдей элементтер кездессе автоматты тү рде толтырады.
Ө зтолтыру маркері. Сандарды автолтыру. Сандармен жұ мыс істеген кезде автолтыру ә дісі пайдаланады. Ағ ымдығ ы ұ яшық тың қ оршауының тө менгі бұ рышында кішкентай қ ара тү сті шаршы орналасқ ан. Оны толтыру маркері деп атайды. Тышқ анның нұ сқ ағ ышын сол маркерге алып барса, оның пішіні кішкентай крест тә різді болып ө згереді. Сол кезде маркерді тік немесе кө лденең тасымалдау арқ ылы автолтыру жү зеге асырылады.
Прогресия бойынша толтыру. Ол ү шін Тү зету > Толтыру > Прогрессия (Правка > Заполнить > Прогрессия) орындау керек. Ашылғ ан прогрессия сұ хбат терезесінде прогрессияның тегі, қ адам мө лшері, шектік мә ні таң дап алынады. ОК батырмасын басқ аннан кейін Excel программасы берілген ережелер бойынша ұ яшық тарды автоматты тү рде толтырып береді.
Формулаларды автолтыру. Бұ л амал сандарды автотолтыру сияқ ты жү зеге асырылады. Автоттолтыру кезінде формулалардың басқ а ұ яшық тарғ а сілтеменің ерекшеліктері ескеріледі: салыстырмалы сілтемелер сә йкесінше кө шірменің салыстырмалы орналасуына байланысты ө згереді. Ал абсолют сілтемелер ө згермей сол қ алпында қ алады.
32) Электрондық кестелерінде есеп шығ ару. Функция шебері арқ ылы есептеулер алгоритмдерін ұ сының ыз. Функцияларды категорияларғ а жіктең із.
Есептеулер формулалар жә не функциялар аппараттарын қ олданады. Формула – сандық тұ рақ тылар, ұ яшық тарғ а сілтемелер, функциялардың математикалық операциялар арқ ылы байланысқ ан ө рнектері. Формуланы қ ұ ру (=) тең дік белгісін енгізуден басталады. Формуланы қ ұ ру кезінде қ иындық тар кездессе, онда Функция Шеберін қ олдануғ а болады. Мұ нда Автоқ осындылау командасы да бар. Берілген бағ аналар немесе жол ұ яшық тарын ерекшелеп (кез келген ұ яшық диапазонын) «Автоқ осындылау» батырмасын басу қ ажет.
Кестелік қ ұ рылымды қ ұ жаттармен жұ мыс істеуге арналғ ан кең таралғ ан қ ұ ралдардың бірі Microsoft Excel болып табылады. Ол сандық мә ліметтермен жұ мыс істеу ү шін негізделген. Excel жай ғ ана программа емес, оны кө птеген математкалық амалдрды, кү рделі есептерді жең ілдету ү шін пайдалануғ а болады. Ол Excel даярлайтын қ ұ жат Жұ мыс кітабы деп аталады. Жұ мыс кітабы жұ мыс парағ ынан тұ рады. Жұ мыс парағ ының қ ұ рылымы кестенің қ ұ рылымындай жә не ол бір немесе бірнеше кестені қ амтиды. Ә рбір парақ тың аты тө менгі жағ ында орналасқ ан таң башада кө рініп тұ рады. Осы таң башаның кө мегімен кітапты парақ тауғ а болады. Таң башаны тышқ аннның батырмасын екі рет басу арқ ылы ө згертуге болады. Ә рбір жұ мыс парағ ы жолар мен бағ андардан тұ рады. Бағ андардың аты латын алфавитінің бас ә ріптерімен жазылады. Бір жұ мыс парағ ы 256-ғ а дейін бағ ан санын қ амти алады. Бағ андар А-дан Z ә ріптерінің комбинацияларымен белгіленеді, ал жолдар 1-ден бастап 65536-ғ а дейін нө мірленеді.Бағ андар мен жолдардың қ иылысуы ұ яшық тарды береді. Ол электрондық кестенің мә лімет енгізетін ең кіші элементі болып табылады. Ә рбір ұ яшық тың жол мен бағ андардың белгіленуінен тұ ратын адресі болады. Мысалы: А9, D21, F5, G7, L16.Ә рқ ашанда ұ яшық тардың біреуі ағ ымдық ұ яшық болып есептеледі жә не жақ таумен ерекшеленіп тұ рады. Осы жақ тау кестелік мең зердің рө лін атқ арады жә не тышқ анның немесе басқ ару пернелердің кө мегімен экранда жылжыта аламыз. Мә ліметтерді енгізу, пішіндеу жә не басқ ада іс-ә рекеттер осы ағ ымдағ ы осы ұ яшық та жү зеге асырылады. Бірнеше ұ яшық тар тобын ұ яшық тар ауқ ымы деп атаймыз. Ауқ ымдар тік тө ртбұ рыш қ алыпты болады. Оларды былай белгілейді: A7: E25. Мұ ндағ ы А7– тік тө ртбұ рыштың сол жақ жоғ арағ ы, ал Е25 – оң жақ тө менгі бұ рыштары.
Мә ліметтер типі.Кестенің ұ яшық тарына мә ліметтердің келесі ү ш типінің біреуін ғ ана енгізе аламыз. Ол мынадай типтер: • 1 Сан 2 Формула 3 Мә тін
Енгізілетін мә ліметтің сан немесе формула екенін оның алғ ашқ ы символына қ арап анық тайды. Егер енгізілетін символдың біріншісі сан болса, онда оны сандық типке жатқ ызамыз. Егер біріншісі тең дік белгісі болса, формула деп қ абылдайды. Егер бірінші символымыз ә ріп немесе апостроф болса, мә тін деп қ абылдайды.
Excel програмысының кестесіндегі есептеулер формулалардың кө мегімен жү зеге асырылады. Формулалар тұ рақ ты сандардан, ұ яшық тарғ а сілтеме мен Excel функцияларынан тұ рады. Егер ұ яшық тарғ а формулалар енгізілген болса, онда жұ мыс парағ ында осы формуланың есептеу нә тижесі белгіленіп тұ рады. Ұ яшық тағ ы сандық нә тижені емес, оғ ан енгізілген формуланы кө ру ү шін сол ұ яшық ты ерекшеп алып, формулалар жолында бейнеленген жазуғ а кө зсалу керек.Ұ яшық тарда адрес кө рсетіледі оны ұ яшық тарғ а сілтеме деп атаймыз. Есептеу нә тижесі формуладағ ы пайдалынылғ ан ұ яшық тарғ а тә уелді болады. Тә уелді ұ яшық тағ ы мә ндер бастапқ ы ұ яшық тағ ы мә ндердің ө згеруіне байланысты ө згеріп тұ рады. Ұ яшық тарғ а сілтемені ә р тү рлі тә сілдермен беруге болады: 1 біріншіден, ұ яшық тың адресін қ олмен теруге болады; 2 екінші тә сілі қ ажетті ұ яшық қ а тышқ анмен шерту арқ ылы ерекшелеп енгізуге болады.
33) Компьютерлік графика. Компьютерлік графика тү рлерін анық таң ыз. Компьютерлік графиканы қ олдануы бойынша жіктең із.. Компьютерлер кө мегімен қ ұ рылғ ан кескіндер компьютерлік графика деп аталады.
Компьтерлік графиканың ә р тү рлі топтамасы бар: Тү с ерекшелігіне қ арай: қ ара-ақ жә не тү рлі тү сті болып ажыратылады.
Қ олдану бағ ыты: 1)Инженерлік графика; 2)ғ ылыми графика; 3)Web-графика; т.б Компьютерлік графика: 1) Екі ө лшемді графика 2)Ү ш ө лшемді графика. Екі ө лшемді графика: 1)Растрлық графика. 2)Векторлық графика.3)Фракталдық графика болып бө лінеді. Растрлық графика. Растрлық кескіндер мозаика тә різдес.Тек шыны немесе пластмасса кесектерінен кө п болғ ан сайын пиксель алынады.Пиксель-монитор экранындағ ы кескінінің минималды пішіні.Растрлық кескін ү лкеюге де кішіреюге сезімтал.Оны кішірейткенде ұ сақ бө лшектердің айырмашылығ ы бұ зылады. Ү лкейткенде: сатылы эффект пайда болады.
Векторлық графика. Бұ л нү ктелер, сызық тар, шең берлер, тө ртбұ рыштар жә не т.б геометриялық примитивті пайдаланып, компьютерлік графикада кескінді ө рнектеу. n Қ ұ ндылығ ы: Сапаны жоғ алтпайды. Шексіз ү лкейтуге болады.
Расторлық графикада кескіндердің базалық элементі-нү кте.Векторлық графикада-сызық. Сызық –тұ тас объект.
Фракталдық графика.Математикалық есептеулерде негізделген.Кескіндердің негізгі элементі- математикалық формула. Фракталды детальді сипаттау жады талап етілмейді, ол кескіндердің бү тін бір бө лігін сипаттауғ а мү мкіндік береді.
Компьтерлік графикада фракталдар табиғ и қ ұ ылыстарды, мысалы: бұ лттар, қ ар. Графикалық редакторлар- арнайы программалар.Графикалық редакторлар- бұ л графикалық кескіндерді қ ұ руғ а, редакциялауғ а, қ арап шығ уғ а арнайы программа. Мысалы: Adobe Photoshop, Сorel PhotoPaint. Пайдасы: 1)Графикалық примитивтерді (сызық, тө ртбұ рыш т.б) салу. 2)Кескіннің кез келген бө лігін кесіп алу. 3)Сурет салу, бояу. 4)Ұ сақ бө лшектерді анық тап зерттеу. 5)Кө ркем хабарлама дайындау. 6)Сақ тау.Редакциялау. Векторлық графикалық редакторларда Word мә тіндік редакторына қ ұ рамдас графикалық редакторды, ал кә сіби графикалық редакторғ а: 1)CorelIDRAW 2)AdobeIUustrator Пайдаланылады.
34) Ә леуметтік желілер. Іздеу жү йелерін атап кө рсетің із. Ә леуметтік желілерде ақ паратты іздеу технологиясының қ олдануын тү сіндірің із.
Ә леуметтік желілер - ермектері бірдей адамдардың Интернетте бірігетін қ оғ амдастық сайттары. Осы сайттарда адамдар жедел тү рде мә ліметтер алмасады жә не достар табады. Бірақ осы сайттар арқ ылы тек қ атынасып қ ана қ оймай, адамдар музыка, видео іздеуі де мү мкін. Ә леуметтік желілерде адамдар ө зі жайлы мә лімет тастап қ алдыра алады (туғ ан кү ні, оқ ығ ан мектебі, университеті, ермектері жә не т.б.), басқ а қ атынасушылар осы мә ліметтерді пайдаланып сол адамды таба алады. Ә леуметтік желілер Интернетте 1995 ж. бастап кең таралғ ан, осы жылы бірінші ә леуметтік желі - Classmates.com (Сыныптастар) сайт ашылды. 2003-2004 жж. MySpace, Facebook жобалары шық ты.
Сауда ұ жымдары ә леуметтік желілерге ү лкен қ ызығ ушылық кө рсетті. Осындай жобалар бірнеше миллиондық аудиторияны тартты ә рі олардың жарнамасы қ атты ә сер жасады. Бү гінгі таң да ғ аламторды виртуалды шындық қ а балап, одан философия іздейтіндер де пайда болғ аны рас. Жаһ андану заманында ә леуметтік желілердің ық палы артты. Біріншіден, ә леуметтік желілер ескі таныстар мен жаң а достарды іздеу, олармен байланысу қ ұ ралы болып қ алыптасты. Ол ө з кезегінде адамдармен байланысудың жаң а формасы ретінде ө з қ ызметін атқ ара алды. Екіншіден, ә леуметтік желілер қ олданушылар арасында жаң аша қ оғ ам қ ұ ра бастады. Олар қ оғ ам ішінде тү рлі кө зқ арастары мен қ ызығ ушылық тары жағ ынан бө ліне де алды. Ал ү шіншіден, ә леуметтік желілер қ оғ амдық пікір қ алыптастыруда ө з шамасын кө рсетті. Тө ртіншіден, ә леуметтік желілер ө з алдына жеке ө мір болып қ алыптасқ ысы келеді. Оның ішінде тү рлі кө зқ арастағ ы адамдар ешқ андай жауапкершіліксіз бір-бірімен байланыса алады. Виртуалды ө мір олар ү шін ө мір сү рудің жаң аша формасы ретінде кө рінуі мү мкін. Адамдар қ ұ рылғ ы мен мақ сатты шатастырып алмағ анымыз жө н. Біз ә леуметтік желілерді қ ұ рылғ ы ретінде, яғ ни адамдармен байланысудың қ ұ ралы ретінде пайдалануымыз керек
35)Web парақ тарды шолушы бағ дарламалар. Internet Explorer жә не басқ а да шолушы бағ дарламалардың қ ызметін анық таң ыз.
Internet Explorer, Chrome, Opera, Mozilla Firefox, Amigo, Apple Safari, Outlook Web App т.б
36)Интернет - бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралы екенін анық таң ыз. Интернеттің қ осымша қ ызметтері тү рлерін атаң ыз жә не жұ мыс істеу технологияларын анық таң ыз.

Интернет – миллиондағ ан компьютерлерді желілердің ө те ү лкен желісіне біріктіретін ә лемдегі ең ү лкен жә не белгілі жел. Интернет сө зі халық аралық желі деген сө зді білдіреді (INTERnational NETwork). Интернет –бү кіл ә лемнің компьютерлер серверлерінің жиынтығ ы. Бұ л желі ақ паратты сақ тайтын серверлер жә не басқ а компьютерлерден ақ парат алуғ а болатындық тан клиент –сервер болып табылады. Интернет миллиондағ ан тұ тынушылар мен серверлерден тұ рады, ал ақ парат кө лемін бағ алауғ а мү мкін емес. Интернет – миллиондағ ан компьютерлерді желілердің ө те ү лкен желісіне біріктіретін ә лемдегі ең ү лкен жә не белгілі жел. Интернет сө зі халық аралық желі деген сө зді білдіреді (INTERnational NETwork). Интернет –бү кіл ә лемнің компьютерлер серверлерінің жиынтығ ы. Бұ л желі ақ паратты сақ тайтын серверлер жә не басқ а компьютерлерден ақ парат алуғ а болатындық тан клиент –сервер болып табылады. Интернет миллиондағ ан тұ тынушылар мен серверлерден тұ рады, ал ақ парат кө лемін бағ алауғ а мү мкін емес.
Интернет 1960 жылдары АҚ Ш-та дү ниеге келдi. Оны соғ ыс бола қ алғ ан жағ дайда бір-бірімен телефон арналары арқ ылы қ осылғ ан компьютер желілерімен байланысып отыру ү шін АҚ Ш-ның орталық барлау басқ армасының қ ызметкерлері ойлап тапқ ан.Алпысыншы жылдардың аяғ ында Пентагон ядролық соғ ыс бола қ алғ анда компьютер желісінің ү зілмеуі ү шін арнайы жү йе жасады, тaжiрибенiң ойдағ ыдай жү ргiзiлу барысында ARPA net желiсi пайда болып, ол Калифорниядағ ы жaне Юта штаты зерттеу орталық тарындағ ы ү ш компьютердi ғ ана бiрiктiрдi.Кейiн ARPAnet бейбiт мақ сатқ а қ ызмет еттi, оны негізінен ғ алымдар мен мамандар пайдаланды.Сексенінші жылдардың басында Интернет деген термин пайда болды.Бұ л ағ ылшынның халық аралық желі деген сө зі. Интернеттiң мү мкiндiгi шексiз.Талғ амың ыз бен кө ң iл кү йiң iзге қ арай одан сiздi қ ызық тыратын кө п нә рсе табуғ а болады.Yйден шық пай газеттiң тың номерiн парақ тағ ың ыз келеме, мейiлiң iз, тек WWW немесе Web деп аталатын aлемдiк шырмауық ты қ олдансаң ыз жетедi. Гиперсiлтеме жү йесi арқ ылы қ ажеттi басылымық ызды санаулы минуттар iшiнде тауып аласыз.
http: \\www.altavista.com — AltaVista ақ параттық іздестіру жү йесі 1995 жылы желтоқ сан айында ашылғ ан. Ол қ азіргі таң да индекстелген html- қ ұ жаттар (350 миллионғ а жуық) кө лемімен алдың ғ ы қ атарда. AltaVista қ арапайым жә не кең ейтілген іздестіру мү мкіндігін жә не WWW арасында жұ мыс істеуде қ осымша сервистерді ұ сынады. Арнаулы “Help” (кө мек) деген бө лімде барлық парақ тарды қ олданушылар интерфейсі сілтемелермен жабдық талғ ан. Ол қ арапайым қ олданушыларғ а ө здерінің тапсырыстарын дұ рыс қ ұ растыруда кө мек бере алады. Ә лемнің 25 тілінде ақ парат іздестіру мү мкіндігі бар.
http: \\www.hotbot.com –HotBot – іздестіру жү йесі арқ ылы қ ұ жаттар ішінде кездесетін бір немесе бірнеше терминдер арқ ылы, жеке фразалар бойынша іздестіру мү мкіндігін береді. Қ ұ рамында аудео, видео немесе анимациялары бар файлдарды іздестіруге де болады.
http: \\www.google.com – GOOGL ақ параттық іздестіру жү йесі 1999 жылы қ ыркү йек айында ашылғ ан. Бү гінгі кү ндері Searchenginewatch.com эксперттерінің айтуына қ арағ анда базаның кө лемін 560 млн қ ұ жаттар қ ұ райды. Жү йе қ олданушыларғ а қ арапайым жә не кең ейтілген іздестіру интерфейсін ұ сынады. Кө птеген тілдерде сонымен қ атар орыс тілінде ақ парат іздеу мү мкіндігі бар.
http: \\www.yahoo.com – Yahoo – тез іздестіретін анық тамалық тардың бірі. Ақ параттарды жеке сө здер бойынша немесе классификатор бойынша іздеу мү мкіндігін береді.
http: \\www.aport.ru – Апорт — ақ параттық іздестіру жү йесі алдың ғ ы қ атардағ ы іздестіру жү йесіне кіреді. Бү гінгі кү ндері мә ліметтер кө лемін 20 млн индекстелінген қ ұ жаттар қ ұ райды. Жү йеде іздестірудің кең спектрлі мү мкіндіктері бар. Онда қ арапайым жә не кең ейтілген іздестіру мү мкіндіктері ұ сынылады. Ақ параттарды ағ ылшын жә не орыс тілінде іздеуге болады.
Іздеу жү йесі дегеніміз-кілттік сө здерді пайдалану арқ ылы ө зімізге қ ызық ты, қ ажетті ақ параттарды табу, іздеу Webсайтын айтады.Іздеу жү йесінің кө птеген тү рлері бар, оны кө бінесе 4 компонент арқ ылы ақ паратты іздеу жә не ұ йымдастыру кең інен қ олданылады.Олар:
1.«Паук»-автоматтандырылғ ан программа.Интернет жү йесінде іздеу арқ ылы WEB сайттарды табады.Сонымен қ атар WEB парақ тарды ды анық тайды.Сол арқ ылы оларды бағ алық тізімге енгізеді.Бот жә не Веб-Краулер программаларын пайдалану арқ ылы тұ тынушығ а жасырын тү рде іздестіруді ұ йымдастырады.
2.Индекстеуші программа.Ақ параттарды қ ұ рылымдайтын жә не ұ йымдастыратын программа.Ол WEB сайтқ а сіздің табуың ызды ұ йымдастыратын программа.Индекстеуші программа тұ тынушығ а кө рінбейді.
3.Іздеу жү йесінің деректер қ оры.Барлық ақ параттардың жиынтығ ы.Ол сіздің іздеуің ізге жол ашады.Ол біздің іздеуімізге жол ашады.Ол да тұ тынушығ а кө рінбейді.
4.Интерфейс.Интернет жү йесінде не керектігін кілттік сө з арқ ылы іздестірү ді ұ йымдастыратын терезе.

37) Мә ліметтер қ орларын(МҚ) жә не мақ сатын анық таң ыз. МҚ модельдеріне қ арай жіктең із. MS Access бағ дарламасының интерфейсі. MS Access-те мә ліметтер типі жә не қ асиеттерін анық таң ыз. Мә ліметтер қ оры деп ө зара байланысқ ан мә ліметтердің интеграцияланғ ан жиынтығ ын айтады.Кө бінесе мә лімет қ орлары нақ ты бір аумақ қ а, ұ йымғ а немесе қ олданбалы есептерге қ ұ рылады.
Мә ліметтер қ орымен жұ мыс жасауды жең ілдету мақ сатында мә ліметтер қ орын басқ ару жү йесі МҚ БЖ автоматтандырылғ ан жү йесі қ олданылады.МҚ БЖ дегеніміз жаң а мә ліметтер базасын қ ұ руғ а, онв мә ліметтермен толтыруғ а, оның мазмұ нын редакциялауғ а, оларды реттеуге арналғ ан программалық қ ұ ралдар кешені.
Мақ саттары
•Мә ліметтер қ орының мазмұ нын кө шіруді болдырмау немесе азайту.
•Пайдаланушы топтардың қ ұ қ ық тары мен талаптарына сә йкес, мә ліметтер қ орының жекелеген ақ параттық элементтерге енуін жеделдетуді қ амтамасыз ету.
•Ү немі ө сіп отыратын талаптарды қ анағ аттандыру ү шін мә ліметтер қ орының кең ейтілу мү мкіншіліктерін қ амтамасыз ету.
•Мә ліметтер қ орын пайдаланушылардың талабына сә йкес, мә ліметтер элементтерін, тү зету, бейнелеу жә не есептеу қ ұ рылғ ыларын қ ұ рудың қ арапайымдылығ ын қ амтамасыз ету.
•Тек қ ана дұ рыс, алдын ала тексерілген ақ параттарды пайдалануды қ амтамасыз етуге мү мкіндік беретін, м.қ ның тұ тастығ ын сақ тау.
Модельдері: иерархиялық, реляциялық жә не тораптық.
1.Иерархиялық мә ліметтер қ орында жазба элементтері реттеліп жазылады да, оның бір элементі негізгі, қ алғ андары бағ ының қ ы элементтер д.а.Мұ нда элементтер нақ ты тізбек бойынша сатылы тү рде реттеліп қ ойылады.Онда берілгендерді іздеп табу саты бойынша тө мен бағ ытта жү ргізіледі.
2.Реляциялық кесте тү рінде дайындалғ ан шамалар.Мә ліметтердің реляциялық моделінің концепциясын 1970 жылы Е.Ф. Кодд ұ сынғ ан болатын.Реляция сө зі ағ ылшынның қ атынас сө зінен шық қ ан.шынында да реляциялық модельдің негізгі кестелер арқ ылы кө рсетілген қ атынастардан тұ рады.Коддтың дә лелдеуі бойынша, қ атынастардың жиыны ө мірдегі обьектілер туралы мә ліметтерді сақ тау ү шін жә не оларды ө зара байланыста ұ стау.
38) MS Access бағ дарламасында базалық кестелерді(таблицы) анық таң ыз жә не оларды қ ұ ру технологияларының алгоритмдерін жазың ыз. Кітті ө ріс. Кестеаралық байланыстар тенологиясын тү сіндірің із. Кестелер файлда сақ талып, бө лек қ ұ жаттарғ а немесе электрондық кестелерге (мысалы, кестелік процессор Microsoft Excel) ұ қ сайды. Оларды орын ауыстыруғ а жә не қ арапайым тә сілмен кө шірмесін алуғ а болады. Бірақ, қ ұ жат-тардан бір ерекшелігі мә ліметтер қ орының кестелері кө пқ олданушылық қ атынау режимін қ олдайтындық тан оларды бір уақ ытта бірнеше басқ а қ олданбалы про-грамммаларда қ олдануғ а болады. Бір кесте ү шін мә ліметтерден, индекстерден, кілт-терден т.б. тұ ратын бірнеше файлдар қ ұ ры-лады. Олардың ішіндегі ең бастысы мә ліметтерден тұ ратын файл. Кестені қ ұ ру кезінде кестеге берілетін ат автоматты тү рде кесте файлына да беріледі. DBase кестесі ү шін DBF кең ейткішті файл, Paradox кестесі ү шін DB кең ейткішті файл қ ұ рылады. Мә ліметтер қ орының ә р кестесі ақ параттық жү йенің бірдей типті объектілері туралы мә ліметтерді сақ тауғ а арналғ ан жолдар мен бағ аналардан тұ рады. Кесте жолын жазба деп, бағ анын ө ріс деп атаймыз. Кестелерді ұ йымдастыру ерекшеліктері нақ тылы мә ліметтер қ орын басқ ару жү йесіне тә уелді болады. Мысалы ү шін, жергілікті dBase кестесі мен InterBase сервер кестесінде автоикрементті типтен тұ ратын ө ріс жоқ, сол сияқ ты кестесінде кілтті анық тауғ а да мү мкіндік жоқ. Мұ ндай ерекшеліктерді кесте типін (пішімін) таң дау барысында ескеру керек, себебі, олар тек мә ліметтер қ орын ұ йымдастыруда ғ ана емес, осы мә ліметтер қ орымен жұ мыс жасауғ а арналғ ан қ олданбаны қ ұ руда да ө з ә серін тигізеді. Бірақ кестелердің ә р тү рлілігіне қ арамастан, мә ліметтер қ орын қ ұ руғ а арналғ ан ортақ ережелер бар.
Қ олданылатын терминология кесте типі мен қ олданбаны қ ұ ру жү йесіне таң дауғ а байланысты ө згереді. Мысалы, InterBase-та кесте ө рісі бағ ан деп аталады. Кесте негізін оның ө рістерінің сипаттамасы қ ұ райды, ә рбір кесте кем дегенде бір ө рістен тұ руы керек. Кесте қ ұ рылымы кең мағ ыналы ұ ғ ым, оның қ ұ рамына:
— ө рістер сипаттамасы; — кілт; — индекстер; — ө ріс мә ндерінің шектеулері;
— кестелер арасындағ ы сілтемелік тұ тастық тың шектеулері; — парольдар.
Жалпы кестемен келесі операцияларды орындауғ а болады:
— қ ұ ру (қ ұ рылымын анық тау);
— қ ұ рылымын ө згерту (қ айта қ ұ ры-лымдау); — жою.
Кестені қ ұ ру кезінде кесте аты мен оның қ ұ рылымы беріледі. Дискіге сақ тау кезінде кестеге қ атысты барлық қ ажет файлдар қ ұ рылады. Олардың аттары кесте атымен ө зара сә йкес келеді.
Paradox кестелері едә уір дамығ ан жә не мә ліметтер қ орын қ ұ руғ а ө те ың ғ айлы болып табылады.
Кесте қ ұ жаттық мә тіннің кез келген жеріне қ ойыла береді.Кесте мө лшері қ ағ аз парағ ынан ү лкен болуы да мү мкін, сондық тан ол бір немесе бірнеше беттерде орналаса алады.Мұ ндай жағ дайда сіздер кесте тақ ырыптарын ә рбір беттің жоғ арғ ы жағ ына автоматты тү рде орналастыра аламыз.Кестені алғ аш рет даярлау ү шін Кесте Кестені кірістіру командасын немесе стандартты аспаптар тақ тасының Кестені кірістіру батырмасын пайдалану керек.Кесте даярланғ ан соң ұ сынылғ ан стандартты форматтардың жиынынан ө зің ізге қ ажетті форматты таң дап алу ү шін Кесте Кестені автоформаттау командасын пайдаланғ ан жө н.Бұ л тә сіл кестелерді форматтау процесін анағ ұ рлым жең ілдетеді. Жаң а кестені қ ұ ру кезінде (кестелер режимінде) Access автоматты тү рде алғ ашқ ы кілтті жасайды жə не ө ріске
Код атын жə не мə ліметтер типін Есептегіш тағ айындайды Бұ л ө ріс кестелер режимінде жасырылғ ан, оны кө ру ү шін кестеле