Дәрістің тезисі. Тамырлар жүйесі арқылы сұйық тіндер – қан мен лимфа ағады

Тамырлар жү йесі арқ ылы сұ йық тіндер – қ ан мен лимфа ағ ады. Олар организмдегі зат алмасуды қ амтамасыз етеді, бір жағ ынан организм тіндері мен жасушаларына қ ажетті қ оректік заттар жеткізіліп, екінші жағ ынан жасуша элементтерінің тіршілік ә рекетінен пайда болғ ан ө німдерді сыртқ а шығ аратын ағ заларғ а (бү йректерге) жеткізіледі.

Адам мен омыртқ алылардың тамырлық жү йесі екіге: 1) жү рек-тамырлар немесе қ ан тамырлар (жү рек, артериялар, веналар, микроциркуляциялық ағ ын), яғ ни ішінде қ ан ағ атын тү тіктер жү йесіне жә не 2) ішінде тү ссіз сұ йық тық лимфа ағ атын тү тіктер - лимфа жү йесіне бө лінеді.

Қ анды жү ректен ағ заларғ а ә кететін тамырлар – артериялар, жү рекке ә келетін тамырлар – веналар деп аталады. Артериялар мен веналар арасыда жү рек-тамыр жү йесінің шеткі бө лігі - микроциркуляциялық ағ ын орналасқ ан. Бұ л жерде қ ан мен тіндердің арасында заттар алмасуы іске асады. Микроциркуляциялық ағ ынның қ ұ рамына: артериолалар, капиллярлық бө лік (алдынғ ы капиллярлар, капиллярлар, артқ ы капиллярлар) венулалар кіреді.

Жү рек веналық қ анды қ абылдап, артериялық қ анды организмге тарататын қ уысты, бұ лшық етті мү ше. 4 камерадан тұ рады: сол жү рекше, сол қ арынша – артериалдық немесе сол жү ректі, оң жү рекше мен оң қ арынша – веналық немесе оң жү ректі қ ұ райды. Жү рек камераларының қ абырғ асының жиырылуы – систола, босаң суы – диастола деп аталады. Жү ректің ырғ ақ ты жұ мыс істеуі жү ректің ө ткізгіш жү йесіне байланысты. Ө ткізгіш жү йеге қ ойнау-жү рекшелік (оң жү рекшеде жоғ арғ ы қ уыс вена мен оң жақ қ ұ лақ ша арасында орналасады), жү рекше-қ арыншалық (оң жү рекше қ абырғ асында ү шжармалы қ ақ пақ қ а жақ ын орналасады) тү йіндер жатады.

Қ атты жұ мыс істеген кезде жү ректің минуттық соғ уы бірнеше есе артады. Жү ректің жұ мысы қ оршағ ан ортағ а, стресске, кү н тә ртібінің ө згеруіне байланысты.

Жү ректің дамуы. Жү рек мезодермадан дамып, алдың ғ ы ішектің тө менгі жағ ында орналасады. Біріншілік жү рек екі жұ қ а эндотелилік тү тіктерден тұ рады. ІІІ-аптада эндотелилік тү тіктер қ осылып «қ арапайым тү тіктік жү рек» қ ұ райды. ІІІ-ші аптада ұ рық тың жү регі соғ а бастайды. Ә рі қ арай «тү тікті жү рек» иіліп «сигматә різді» жү рекке ауысады. ІҮ -ші аптада жү рек екі бө ліктен тұ рады. Алғ ашқ ы жү рекше веналық қ анды қ абылдап, жү рекше-қ арынша тесігі арқ ылы қ анды қ арыншағ а ө ткізеді. Қ арыншадан жү рек буылтығ ына ө ткен қ ан ә рі қ арай ө кпелік (артериялық) сабауғ а барады. Ү, Ү І-шы апталарда жү рек бө ліктерінің орналасуында ө згерістер болады. Жү ректің веналық шеті бас жә не арқ а жақ қ а қ арай жылжиды, ал артериялық шеті тө мен, іш жақ қ а қ арай жылжыйды. Ү ІІ-ІХ апталарда веналық қ ойнау ө згерістерге ұ шырайды. Веналық қ ойнау (синус) екі мү йізден тұ рады. Сол мү йізден жү рекшенің қ иғ аш венасы дамиды, ал оң мү йіз жү рекшенің қ уыс веналар арасындағ ы бетіне айналады.

Даму ақ аулары. Сирек кездесетін аномалияларына акардия жә не диплокардия жатады. Орналасуына қ арай жү ректің эктопиясы жә не кеуде қ уысының оң жағ ында орналасуы кездеседі. Сондай-ақ сопақ тесіктің бітпей қ алуы, ү ш камералы жү рек, қ олқ аның, ө кпе артериясының транспозициясы, артериялық (боталл) тү тіктің жабылмауы мен жү рек веналарының ақ аулары кездеседі.

Ә дебиеттер:

1. А.Р.Рақ ышев. Адам анатомиясы-I, II том, 2004.

2. А.Р.Рақ ышев. Адам анатомиясының атласы- I, II том, Алматы: Кітап; 2006.

3. Жұ мабаев У., Ә убә кіров Ә.Б., Досаев Т.М. ж.т.б. Адам анатомиясы атлас. I, II, III, IV том Астана: Фолиант, 2005.

Бақ ылау сұ рақ тары:

1. Адам ағ засы ү шін жү рек- қ антамырлар жү йесінің маң ызы?

2. Қ антамырлардың жіктелуі жә не олардың қ ызметтік маң ызы?

3. Жү ректің қ абаттарын атаң ыз?

4. Жү ректің орналасуын айтың ыз?

5. Кіші қ анайналым шең бері туралы айтың ыз?

6. Ү лкен қ анайналым шең бері туралы айтың ыз?

7. Қ анайналым шең берлері, олардың маң ызы

8. Қ антамырлардың қ абырғ аларының қ ұ рылыс ерекшеліктері (артерия, вена)

9. Артерияның тармақ талу типтері

10. Қ андай қ антамырлар коллатеральді деп аталады?

11. Олардың қ анайналымдағ ы маң ызы?

12. Артерияның анатомиясының заң дылық тары қ андай?

13. Артерия жә не вена қ антамырының типтерін атаң ыз?

14. Микроциркуляторлық айналымғ а қ андай қ антамырлар қ атысады?