Аламдық экологиялық проблемалар.

Ғ аламдық проблемалар-ә лемді тұ тас қ амтитын табиғ и, табиғ и-антропо-гендік немесе таза антропогендік қ ұ былыстар. Осы қ ұ былыстардың даму процесі жаһ андану деп аталады. Қ азіргі таң да Халық аралық дең гейде мына-дай ғ аламдық проблемалар бар: ресурстық, энергетикалық, демографиялық, климаттық, экологиялық, қ ауіпті ауруды жою проблемалары.

Ғ аламдық проблемалар ө зара тығ ыз байланысты жә не барлығ ы іс жү зінде жердегі экологиялық дағ дарыстың даму процесін қ амтиды. Ә рбір ғ аламдық проблемаларды міндетті тү рде шешу қ ажет, ө йтпесе оның дамуы апатқ а, ө р-кениеттің жойылуына дейін апарады. Экологиялық проблемалар барлық ел-дердің жігерін жұ мылдыру қ ажеттігін тудырып отыр;

-қ арудың барлық тү рлерін азайтпай, экологиялық проблеманы шешу мү мкін еместігі;

-қ азіргі ө ркениеттің технологиялық қ ұ рылымын қ айта қ ұ ру;

-биосфераның жалпығ а ортақ ластануына қ арай, ядролық соғ ысты тоқ тату; табиғ атты қ орғ ау барысында ө зара іс-ә рекеттің жаң а сапалы ә дістері мен қ ұ -ралдарын жасау;

-қ оршағ ан ортаны қ орғ ау проблемасы бойынша, БҰ Ұ органдары жұ мысының тиімділігін арттыру жә не оларғ а тө тенше ө кілеттік беру.

Климаттың ғ аламдық жылуы-биосфераның антропогендік ластануының бір кө рінісі. Ә сіресе, климаттық ө згерістер Солтү стік жарты шардың жоғ ары жә не орта ендіктерінде қ атты байқ алады. Болжамдар бойынша, температураның кө терілуі дә л осы жерлерде жоғ ары болады. Мұ хиттар дең гейі де 0, 1. 0, 2 м кө терілуде. Ғ аламдық негізгі экологиялық проблемалардың бірі- атмосфера-дағ ы ластаушы заттар. Ү лкен қ алаларғ а тә н жә не жиі байқ алатын қ ұ былыс-улы тұ ман жә не фотохимиялық тұ ман.

Жер бетінің 2/3 бө лігін алып жатқ ан Ә лемдік мұ хит суының салмағ ы 1, 4-1021 кг-ды қ ұ райтын ү лкен резервуар. Мұ хитты қ атты ластаушы заттар-мұ -най жә не мұ най ө німдері. Ә лемдік мұ хитқ а жыл сайын орта есеппен 13-14 млн тонна мұ най ө німдері тө гілуде. Ә лемдік мұ хит-биосферадағ ы тепе-тең -дікті сақ тауда ү лкен роль атқ аратын болғ андық тан, оны қ орғ ау халық аралық экологиялық ө зекті мә селелердің бірі.

Термин сө здер

Ғ аламдық мә селе-вселенная прблема

Жаһ андану-глобализация

Апат-катастрофа

Сапалы-качественный

ө зекті мә селе-актуальная проблема

мұ най-нефть

климттың ө згеруі-изменение климата

1-тапсырма. Мә тінді мазмұ ндаң ыздар.

2-тапсырма.Тө менде берілген жоспар бойынша ой бө лісің іздер.

1. Ғ аламдық проблемалар.

2. Экологиялық проблемаларды шешудің жолдары.

3. Биосфераның антропогендік ластануы.

4. Климаттың ғ аламдық жылынуы.

5. Ә лемдік мұ хит проблемалары жә не оны ластаушы ө німдер.

3-тапсырма. Кө п нү ктенің орнына сө йлемнің мағ ынасына сә йкес келетін сө здерді қ ойың ыздар.

Кү кірт диоксиді мен азот оксидтерін жуғ ан.. кү кірт жә не азот қ ышқ ыл-дарының тү зілуіне.... Бұ л ү лкен территориялардағ ы табиғ и ортаның жалпы қ ышқ ылдануына, айтарлық тай экологиялық... алып келеді. Тү зілген қ ыш-қ ылдар жә не олардың қ осылыстары жауғ ан жауын-шашынның..., қ ардың, жер бетіндегі су айдындарында жә не топырақ тың қ ұ рамында кездесіп, эко-жү йелерге... ә сер етуде.

4-тапсырма. Берілген сө з тіркестерінен сө йлем қ ұ растырың ыздар.

Ғ аламдық проблемалар, технологиялық қ ұ рылымын, ядролық соғ ыс, климат-

тық ө згерістер, фотохимиялық тұ ман, мұ хит суы, биосфералық тепе-тең дік.

5-тапсырма. Берілген сө йлемдердің қ ұ рылымын ө згертіп жазың ыздар.

Ү лгі: Қ ышқ ыл жаң бырлар ормандардан гө рі, қ ылқ ан жапырақ ты ормандарғ а

қ атты ә сер етеді.

Қ ышқ ыл жаң бырлардан ормандарғ а қ арағ анда, қ ылқ ын жапырақ ты орман-дар қ атты зардап шегуде. Осының нә тижесінде минералдық тың айтқ ыштар-дың пайдасы азаяды, қ ышқ ыл жаң бырлар топырақ қ ышқ ылдығ ын тудырады.

Ал улы тұ ман шұ ң қ ырлы жерлерде орналасқ ан Алматы, Ереван, Кемерово, Новокузнецк тағ ы басқ а қ алаларғ а тә н. Улы тұ маннан адамдардың тыныс алуы қ иындап, кө здері жасаурап, ө кпе жә не басқ а да созылмалы аурулардың қ озуына алып келеді.

6-тапсырма. Себеп-салдар салаласты себеп бағ ының қ ы сабақ тасқ а айналдырып жазың ыздар.

Ой-ұ ғ ымы, сезім-тү йсігі ұ қ сас, жаны жалғ ас адамдар ғ ана бір-бірімен тату дос бола алады, ө йткені ондай адамдар бір-бірінің жай-кү йін жақ сы ұ ғ ысады.

Ө тірік айтудан сақ таның дар, себебі ө тірікшілер-имансыздар. Тіпті пайдасын кө ріп тұ рсаң ыздар да, ө тіріктен сақ таның ыздар, себебі тү бінде ө тірікшінің кү ні қ араң. Білім алу жолындағ ы табандылық тан артық іс жоқ, себебі ілім кі-сіні ізет пен абыройғ а жеткізетін қ ұ рал болып табылады.

7-тапсырма. Тө мендегі есімшелермен сө з тіркесін қ ұ растырың ыздар.

Ү лгі. Мақ тау қ ағ азымен марапатталғ ан.

Берілген, істелінген, алынғ ан, талқ ыланғ ан, тыйым салынғ ан, ашылғ ан, ұ мытылғ ан, басталғ ан.

8-тапсырма. Мақ ал-мә телдерден сын есімді тауып, қ андай мағ ынада қ олда-нылып тұ рғ анын айтың ыздар.

Ең тә тті де-тіл, ең ащы да-тіл,

Ең жұ мсақ та-тіл, ең қ атты да-тіл.

Заттың жаң асы жақ сы, достың ескісі жақ сы.

Жіптің ұ зыны жақ сы, сө здің қ ысқ асы жақ сы.

Еске тү сірің із.

Қ ұ рамындағ ы жай сө йлемдердің бағ ының қ ысы басың қ ыдағ ы істің, қ имыл-дың қ алай орындалғ анын білдіретін қ ұ рмаластың тү рін қ имыл-сын бағ ының -қ ы сабақ тас дейміз. Қ имыл-сын бағ ының қ ы сабақ тастың сың арлары тек са-бақ таса, яғ ни бірінші жай сө йлемнің баяндауышы тиянақ сыз болып, екіншісі-не бағ ына байланысады.

9-тапсырма. Тө мендегі сө йлемдерден қ имыл-сын бағ ының қ ы сабақ тастың баяндауыштары қ алай жасалып тұ рғ анын анық таң ыздар.

Ат ө нері білінбес, бә йгеге тү сіп жарыспай. /Абай/. Озон қ абатының бұ зылу процесіне ғ арыштық аппараттар, жылдам ұ шатын ұ шақ тар жә не ондағ ы жа-нып бітпеген отын ө німдері қ осылып, табиғ атты ластауда. Ә біш кітапты ұ с-тағ ан кү йі, ә кесінің сө зін қ ыбыр етпестен тың дады. Жү регі аузына тү с-кендей болып, буындарын баса алмады. Қ адиша ұ зап кеткен баласына кө зі талмастан, ұ зақ қ арап тұ рды.

БӨ Ж тапсырмасы.

10-тапсырма. «Адамзат қ асіреті» тақ ырыбында шығ арма жазың ыздар.