V Сабақты бекіту.

Сө зжұ мбақ «Жү ннен жасалғ ан панно»

Сұ рақ тары:

1. Жан-жануардың ү стіндегі тү гі. (жү н)

2. Қ ойдың кү зде қ ырқ ылғ ан жү ні. (кү зем)

3. Жіптің серігі.(ине)

4. «Мата қ иындысы» деге мағ ынаны білдіретін латын сө зі. (панно)

5. Саумал жібін ө ткізіп, шиді домалата отырып аяқ пен ілгерілеу. (тебу)

6. Қ алпына келтіру. (ұ зындау)

7. Жү ннің фактурасы қ андай? (жұ мсақ)

8. Малдың кептірілген терісі. (тулақ)

9. Жү нді сақ тау ү шін қ андай препараттар саламыз? (фоксид)

10. Малдың жазғ ытұ рымғ ы ұ йысқ ан қ ысқ ы жү ні. (жабағ ы)

11. Сулы жү нді шимен орап ыстық су қ ұ ю. (булау)

12. Жү нді арнайы инемен ө ң деп, басу? (қ ұ рғ ақ)

13. Жү нді шидің ү стіне жаю. (шабақ тау)

14. Иненің матана екі тесу арасындағ ы ө ру. (инешаншым)

15. Киізді кү ннің кө зіне жаю. (кептіру)

16. Жү н сабауғ а арналғ ан таяқ. (сабау)

17. Мата тү рі. (сә тен)

18. Тігістің тү рін ата? (арнайы)

19. Саусақ ты зақ ымдаудан қ орғ айтын қ ұ рал? (оймақ)

Сонымен балалар, біз бү гінгі сабақ та киіз басу технологиясы жә не инелер технологиясы бойнша негізгі шикізат – жү ннен панно жасап ү йрендік. Сіздерге бү гінгі сабақ ұ нады деп ойлаймын. Ә рі қ арай алғ ан білімдерің ізді іс-жү зінде ө мірлік тә жірибең ізде қ олданады деп сенемін.

Ахмет Байтұ рсынов ағ амыз айтқ андай: «Ә рбір ұ лт қ олө неріне кө ң іл бө лу керек», біз ұ лттық қ олө нерімізді ә рқ ашанда қ ұ рметтеп, оны ары қ арай осы заман талабына сай жетілдіріп, кү делікті тұ рмыста пайдалана білу жә не жас ұ рпақ қ а ү йрете отырып, кө здің қ арашығ ындай сақ тай біліуіміз керек.

Мақ саты: Ұ лттық ө нерді қ астерлеу, дә стү рді сақ тау

-Киіз басу ежелден келе жатқ ан дә стү р, қ азір дү ниежү зі бойынша дамып келе жатқ ан ө нер. Англияда аталғ ан ө нер суретшілерінің қ ауымдастығ ы бар, осы ө нерді мең герген ә лемнің ә р елінің мамандары жыл сайын бас қ осып жаң алық тармен бө ліседі. Ал қ арапайым қ азақ и тә сіл ескіні жаң артуғ а жол ашады, осылайша жас ұ рпақ тың жадына ұ лттық ө нердің ұ лы да ұ зақ тарихын жаң ғ ыртуғ а болады.

Киіздің кө шпенділер арасындағ ы орны мен маң ызы айрық ша. Мә селен, хан сайлағ анда алтын тақ қ а емес, ақ киізге отырғ ызып, дә режесін ұ лық тағ ан. Абыз ақ ын, жырауларымыз бен би-шешендеріміз ақ шаң қ ан киіз ү йде отырып ә ділдіктің туын желбіреткен. Бұ л ө нерді біршама дамытқ ан батыс елдері де тө л ө нерімізге ә рқ ашан тә нтті болуда. Қ оғ ам қ анша дамыса, табиғ аттан алынғ ан табиғ и ө німдерге деген сұ раныс та сонша артады. Бұ л бү гінгінің бұ лжымас ақ иқ аты, оның ө зіндік себептері де жоқ емес.

Халқ ымыздың кү ні бү гінге дейін ү зілмей келе жатқ ан дә стү рлі қ олө нер тү рі – киіз басу. Киіз басу ө нері сонау есте жоқ ерте замандардан келе жатқ ан ө нер болса керек. Ертеде бабаларымыз киізді ү йдің сыртына ұ стау ү шін ғ ана емес, оның ішін жабдық тау ү шін де пайдаланғ ан.

Дегенмен, киіз басу деген оң ай орындала салатын іс емес. Машақ аты кө п. Кү ш пен шыдамдылық ты талап ететін жұ мыс. Ә уелі киіз басуғ а кіріспес ү шін ү лкен дайындық жү ргізіледі. Негізінен кү зем жү н уақ ыты келгенде қ ойды суғ а тоғ ытып алып, жү ні тазарғ ан соң қ ырқ ады. Қ ырқ ылғ ан жү н іріктеліп, сабауғ а жіберіледі. Ол ү шін арнайы тү зу талдан сабау дайындап аласыз. Жү нді сабау тек ұ ру дегенді білдірмейді. Оның да ә дісі бар. Сабаумен жү нді қ опсыта ұ рғ анда, шаң -тозаң нан айырып, ұ йысқ ан жері жазылып, желкілдеп шығ а келеді. Міне, сол кезде ол жү н киіз басуғ а дайын болады.

Азияның тө л туындысы — киіз бұ йымдары қ азір Еуропада да кең інен танымал. Мә селен, Германияда Халық аралық киіз академиясы бар. Бұ ның бір филиалы мал шаруашылығ ымен айналысатын Голландияда кө рінеді. Академия Тү ркия, Қ ырғ ызстан жә не басқ а да киіз басу дә стү рін жетік мең герген елдерге танымдық мақ сатта семинарлар ұ йымдастырып, оқ ытумен айналысады.

Біздің қ азақ халқ ының ұ лттық технологиясын ө згелер ү йреніп, қ азір ә лем нарығ ында киіз басуғ а арналғ ан машиналар да шығ ып жатыр. Қ орқ ыныштысы сол, жаһ андану процесі қ азақ тың дә стү рлі технологиясын жалмап кету қ аупі бар. Ал қ олө нерге қ ызығ ушылық ты арттыру — мә дени мұ рамызды сақ тап, қ айта тү лету мү мкіндігі. Ендеше бұ л саланы дамыту ү шін қ олө нер шеберлерінің тыныс-тіршілігіне назар аударып, қ олдауымыз қ ажет.

Жү ннен жасалғ ан бұ йымдар, ә сіресе, ревматизм, остеохондроз жә не радикулитпен ауыратын науқ астарғ а ұ сынылатын болғ ан.

Ұ лттық қ олө неріміздің бағ а жетпес байлығ ы-киіз ү й-қ олдануғ а ың ғ айлы, тасымалдауғ а жең іл, ұ лан-байтақ даланың табиғ аты мен тұ рмысына бейімделген ерекше баспана. Маселен: салтанатымен таң қ алдырғ ан қ азақ тың киіз ү йлері 1861 жылы Парижде ө ткен халық аралық кө рмеге қ атысып, 1876 жылы Петербургте болғ ан ү шінші конгресстің Қ ұ рметіне ашылғ ан кө рмеге, 1890 жылы Қ азанда ө ткен кө рмеге қ ойылғ аны тарихтан белгілі. Тіпті Кіші жү з ханы Жә ң гірдің орыс патшасына сый ретінде тарту жасағ ан киіз ү й мен оның жасау бұ йымдарының Санкт-Петерборды тамсандырып, кейін оны неміс королінің қ алап алғ аны мә лім.

Қ оғ амның дамуы адамдардың ой-санасының, мінез-қ ұ лқ ынын ө згеруімен қ оса сыртқ ы сымбат, келбетінің де жаң аруына ыкпал етуде. Қ азір киім, бұ йымдарда ою-ө рнектерді шығ армашылық пен қ олдану заман талаптарынан туындап отырғ ан мә селелердің бірі деуге болады

-Енді сіздерді Бапановтар отбасымен таныстырғ ым келеді.

Ә лібай жә не Сә уле Бапановтардың жұ мыстары елімізде ғ ана емес, шетелдерде де кең інен танымал.Бапановтардың шығ армаларындағ ы негізгі тақ ырып – жер-жаһ андағ ы тіршілік.

Ө нер иелері текемет пен гобелен техникасының кө мегімен поэтикалық пейзаждар мен жанрлық композициялар, реалистік жә не фантастикалық натюрморттар жасағ ан. Олардың жұ мыстарының бір ерекшелігі ежелгі текемет басу жә не жү ннен гобелен жасау техникасын пайдалана отырып, заманауи киім ү лгілерін жасауы. Шеберлер ө з ең бектерінде қ осылмайтын, ү йлеспейтін заттарды: жү н мен жібекті қ атар қ олдануды жақ сы кө реді. Жә не олардың тер тө гіп ең бектенуінің нә тижесінде бір-біріне ұ қ самайтын, кө з тартарлық бейнелер пайда болады. Жү н сияқ ты икемді материалмен кө п жылғ ы шығ армашылық жұ мыс жасағ ан суретшілер оны жетік игерген соң, одан киім жасауғ а кіріседі. Жү н ө ң деу техникасына оралу арқ ылы Бапановтар жү ннен жасалғ ан керемет киімдерді ө мірге ә келе отырып, жү ннің адам ө міріндегі бұ рынғ ы маң ызын кө рсете білді. Тү рлі-тү сті бояуларды пайдалана отырып киізден, ине-жіпсіз жасалынғ ан киімдер арқ ылы Сә уле Бапанова қ азіргі заманғ ы сә н ә леміне ө зіндік ү лес қ осты.

Жұ мсақ та кө нбіс табиғ и материалғ а тіл бітіріп, қ азақ тың қ ара киізінің қ асиетін танып, қ олө нер ә леміне ө з бет-бейнелерімен келген Ә лібаймен Сә уле Бапановтардың кө рмесін тамашалау ерекше қ ызық ты жә не таң -қ аларлық оқ иғ а.

Бапанова Ая Алибайқ ызы, тігіссіз киізден салт-дә стү рді дә ріптейтін киім ү лгілерін жасайтын жас дизайнер, 24 жастағ ы жас қ ыз шешесіне ұ қ самай жастарғ а арнап киізден киімдер тігеді, биіктен кө рініп журген жас талант иесі(интер активті тақ тадан киімдер коллекциясын корсету).

–

Сонымен қ атар киізден аяқ киім жасау жолын корсету мастер класс.

-«Нуно» — жапон тілінен аударғ анда «мата» дегенді білдіреді. Ал «нуно-киіз» — мата мен киіздің ү йлесімділікпен бірігуі. Мата бетіне жү н жұ қ алап жайылып, жақ сылап басылады. Бұ ғ ан шифон, органз, жібек тү рі — креп-жоржет маталарын таң дағ ан жө н. Ө йткені бұ лардың ү стіне жү н басқ анда, жақ сы бірігеді, —-слайд шоу-ә р турлі киізден жасалғ ан бас киім, шарф, сумка, аяқ киім, панно, ойыншық тар т.б улгі жұ мыстарды кө рсету.

Ойыншық кушік жасалу жолын мастер класс ретімен кө рсету.

– Кейінгі ұ рпақ қ а қ алса, деп ойлайсың. Бір жұ мыс қ айталанбауы да мү мкін. Кө ң іл-кү йің ізге байланысты. Ө мір сияқ ты ө нердің де ауысып отыратын кезең дері болады. Ө нер деген биік шың деп ойлаймын. Оғ ан жететін де бар, жетпейтін де бар. Оғ ан жету ү шін кө п ең бектену керек. Ол ө нер адамы кеткеннен кейін ғ ана бағ аланатын шығ ар деп ойлаймын.

– Алла тағ аланың бойыма берген дарыны ма екен, табиғ аттан, туғ ан жерің нен, ананың сү тімен берілетін сол сезімталдық деп ойлаймын. -Ө нер менің ө мірімде ү лкен орын алады. Егер мен дү ниеге екінші рет келсем де суретші болар едім. Себебі, менің жанымның қ алауы да осы. Ө мірімді осы қ олө нерімсіз елестете алмайымн. Сондай-ақ мен сурет салып, шығ армашылық пен айналысқ анда жаным рахат алып, рухани байй тү семін. Сондай-ақ ө мірім мен ө нерім – қ ос қ анатым секілді. Ә р кү ні ұ йқ ыдан оянғ анда, ерекше екпінмен, жаң а туындыны дү ниеге ә келу ү шін оянғ андай сезінемін.

Қ орыта айтқ анда, ө нер жолы шексіз, ө те биік шың …кез келген адам шығ а алмайды, Қ арапайым қ азақ қ ызы болғ аныма кішкене болса да, жаның мен жү регің мен істеген жұ мыстарым халық қ а ұ наса сол қ уантады.Ендігі мақ сатымыз: Жас ұ рпақ қ а осы заман талабына сай ө згеріп келген жү нмен жұ мысты ү йрету парызымыз.

Атадан балағ а жалғ асып келе жатқ ан ұ лттық қ олө нерді ө ткен ғ асырда жоғ алтып ала жаздап, егеменді ел болғ алы ө з мә дениетімізді, салт-дә стү рімізді, рухани сә н-салтанатымызды, ырым-наным, ә дет-ғ ұ рып, тұ рмыс-тіршілік болмысымызды қ айта жандандырып, қ азақ қ олө нері кайтадан ел арасына, білім ордасына бірте-бірте тамаша ү лгілерімен еніп, оқ ушыларғ а жан-жақ ты білім мен тә рбие беруге, жаң аша ең бек етуге талпындырып отыр.

Табиғ ат адам ө міріндегі ең керекті қ азына кө зі. Табиғ и материалдармен жұ мыс шә кірттердің ой-ө рісін дамытуғ а, ә семдікке дене бітімінің сымбатты болып ө суіне психологиялық дамуына жә не отаншылдық рухқ а баулуда ү лкен ә серін тигізеді.Табиғ и материалдардың тү рлері ө те кө п, оны пайдаланып ө ң деу, оқ ушылардың жұ мыс барысында ө з білімдерін кең ейтеді.

Болашақ ұ рпақ тың сана-сезімін, ұ лттық психологиясын, оны ерте замандағ ы ата-бабалар салт-дә стү рімен сабақ тастыра тә рбиелеу қ азіргі кү ннің ең ө зекті мә селесі екендігін ө мірдің ө зі кө рсетіп отыр.

Табиғ и материалдардың бірі жү н. Жү нді пайдалану арқ ылы қ олө нер бұ йымдары: киіз басу, сырмақ сыру, текемет, алаша жә не ұ лттық киімдер мен кілем тоқ у сияқ ты кү ні бү гінге дейін ө з маң ызын жоғ алтпай келе жаткан сондай дә стү рлі колө нер ү лгілерін жаң аша ә діс-тә сілдерін ү йрету - оқ ушыны ең бексү йгіштікке, ә семдікке талпындырып, халқ ының тарихын біліп, мә дени мұ расын қ адірлеп, дә стү рін жалғ астыра білуге баулиды.

Киізді қ ой жү нінен жасаймыз ғ ой, ал қ ой жү нінің жылу реттейтін қ асиеті бар. Дә рігерлердің пікірінше, қ ұ рғ ақ жылу суық тигенде бірден-бір ем. Жү ннен жасалғ ан киімдер мен бұ йымдар жараның тез жазылуына, сынық тың тез бітуіне кө мектеседі. Қ ой жү нінде ланолин деген табиғ и май болады. Сондық тан киізден, анығ ы, жү ннен жасалғ ан киімдер тері астындағ ы қ ан айналысын жақ сартады, адам терісінің қ артаюын тежейді екен. Ланолин меринос қ ойының тері асты безінен бө лініп шығ ады, табиғ и май косметикада кең інен қ олданылады.

Киіз - шығ ыс халқ ының кө шпенді тұ рмысына орай колданылғ ан мү ліктің бірі. Киіздер негізінен: ү й жабуғ а арналғ ан киіз, сырмақ тық киіз, тү рлі киім-кешекке арналғ ан жұ ка киіз, жабағ ы киіз деп ө зіндік ерекшеліктеріне байланысты бірнеше тү рге бө лінеді.