Тір намазын жеке оқу – сүннет.

· Ү тірді жатар алдында оқ ып, кейін тү н ортасында тә һ ажжуд оқ ығ ан кісі

ү тірді қ айта оқ ымайды. Талқ ибн Ә ли ә кесінен (Аллаһ оларғ а разы болсын) Аллаһ

елшісінің: «Бір тү нде ү тір екі мә рте оқ ылмайды», – деп айтқ анын есіткен.

2. некедегі мә һ рдің ү кімі не? Кө лемі қ анша? - Мә һ ір – ү йлену кезінде ер кісінің ә йелге осы атпен берілетін, яки кейіннен берілуі кө зделген дү ние яки ақ ша. Мә һ ір некенің ешқ андай шарттарына жатпайды. Ол ә йелге берілуі тиіс дү ниелік ақ ығ а жатады. Мә һ ір неке қ иылар

кезінде айтылмаса да неке жарамды болады. Ә йтсе де ә йел кейіннен ө зіне тиіс мә һ ірін алуы тиіс. Қ ұ ранда Аллаһ Тағ ала: «Сендер ә йелдерің е жақ ындасудан, яки мә һ ір белгілемеген ә йелдерің ді талақ етсең дер мұ ндай жағ дайда сендерге сө гіс жоқ», «Бақ ара» сү ресі, 236. – дейді. Осы аятта мә һ ір берілмей ү йлену туралы сө з болуда. Пайғ амбарымыз негізінде мә һ ірсіз сахабаларды ү йлендірмеген. Дей тұ рсақ та, сахабалар арасында мә һ ірсіз ү йленгендер де болғ ан. Бір хадисте Пайғ амбарымыз бір сахабағ а: «Сені пә ленше деген ә йелмен ү йлендірейін бе?» - деп сұ рап, ә лгі сахаба «иә» деп жауап бергенде, дә л сол сұ рақ ты ә йелден де сұ рап, ол да қ ұ птағ ан соң екеуін ү йлендірген. Неке ү стінде ешқ андай мә һ ір туралы сө з болмағ ан. Бірақ осы сахаба да бұ л ө мірден ө тер алдында Хайбар соғ ысындағ ы тү скен олжадан мә һ ір етіп бергені айтылады. Исламда сатылуы не болмаса пайдалануы тыйым салынбағ ан барлық нә рсені мә һ ір ретінде беруге болады. Кө лік, ү й, бағ алы заттар т.б. бә рі де осығ ан жатады. Тек Исламның тыйым салғ ан арақ -шарап, арам мал, ұ рланғ ан зат сияқ ты нә рселер мә һ ірге жатпайды. Ал жігіттің қ ызғ а мә һ ір ретінде Қ ұ ранды, хадисті немесе дінді ү йретуі мә һ ір саналуы ғ ұ ламалар арасын- да ә р тү рлі кө зқ арас болса да, Бухари мен Муслимде Пайғ амбарымыздың бір сахабаны бір ә йелге Қ ұ ран ү йрету мә һ ірімен ү йлендіргені айтылады. Мә һ ірдің ең жоғ арғ ы ө лшеміне келер болсақ, Ислам оғ ан ешқ андай шек қ оймағ ан. Жігіт қ ызғ а ат басындай алтын, тү йе салмағ ындай кү міс беремін десе ө з еркінде. Қ ұ ранда: «Олардың біріне жү ктеп мә һ ір берген болсаң дар да еш нә рсе алушы болмаң дар», Ниса» сү ресі, 20 – дейді.

Мә һ ірдің ең азына келсек, Ә бу Ханифа бойынша, он дирхам кү міс немесе соның қ ұ ны. Яғ ни екі қ ойдың қ ұ нындай. Мә һ ірді неке кезінде қ анша беретінін анық тап келісу- ге болады. Бұ ғ ан «аталғ ан мә һ ір» деп айтылады. Не болмаса неке кезінде мә һ ірді қ анша беретіні айқ ындалмаса, яки айтылмаса кейіннен ел қ атарлы «стандарт мә һ ірін» береді.

Ерлі-зайыптылардың бір-біріне деген қ ұ қ ылары- Сондай-ақ мә һ ірдің ө телуі «уақ ытылы», «кешіктірілген» болып екіге бө лінеді. Яғ ни неке қ ияр кезінде ер кісіайтылғ ан мө лшердегі мә һ ірді дереу сол шақ та береді. Алжігіт мә һ ірді кейін бермек болса бұ ғ ан «кешіктірілген

мә һ ір» дейді. Бірақ мә һ ірді пә лен уақ ытта берілу тиіс болса, сол кезде беруі қ ажет. Ал уақ ыт белгіленбесе ұ зақ мерзімде ө тей алады. Бірақ кейін бір жағ даймен ажырасатын болса сол кезде ер кісі ә йеліне мә һ ірді беруі тиіс. Алда-жалда ері ө ліп кететін болса, онда ә йелі мә һ ірін артта қ алғ ан дү ниесінен алады. Ал ә йел ө ліп кетсе, мә һ ірді оның мирасқ орлары кү йеуінен алады. Мә һ ір – ә йелдің ө зіне тә н ақ ысы. Қ ыздың ә кесі яки атасы мә һ ірді қ ыз атынан алуына болады. Бірақ оғ ан иелік ете алмайды. Бірақ қ ыз қ амқ оршыларына мә һ ірдің берілуіне ризалық білдірмесе жігіт мә һ ірді оларғ а бере алмайды. Егер берген кү ннің ө зінде ол мә һ ір болып саналмайды. Ә бу Ханифа бойынша қ ыздың ә кесі жігіттен мә һ ірден ө зге бір нә рсе алуына болмайды. Қ азіргі таң да қ азақ та қ ыздың қ амқ оршылары жігіт жақ тан қ алың мал алып жатады. Егер осы қ алың мал тү гелдей қ ыздың кө рпетө сек, киім-кешегіне жұ мсалып жатса, онда мұ ны «мә һ ір» деп атауғ а болады. Еліміздің ә р жерінде ө зіне тә н қ алың мал ө лшемі бар. Бұ л «стандарт мә һ ір» болып саналуы мү мкін. Яғ ни атам қ азақ қ ызының жағ дайын ойлап, ғ асырлар бойы мә һ ірді қ алың мал ретінде алып келген. Ондағ ы мақ сат қ ызынан пайда кө ру емес, қ айта қ ызының

бақ ытын ойлап, тезірек ү й-жай болып кетуін қ алайды. Егер қ ыз бен жігіт отауын ө здері ғ ана тігетін болса, кө птеген қ иыншылық тарғ а душар болар еді. Сондық тан атамыз қ азақ қ ыздың мә һ ірін қ алың мал етіп «ертелеп» ақ шалай алып, соғ ан қ ыздың кө рпе-тө сегін, киім кешегін тіпті қ олғ а ұ стар қ асығ ы мен жайылар дастарханына дейін тү гендеп алып, қ ұ далық кезінде осыларды алып барады. Дей тұ рсақ та ханафилар бойынша қ ыздың ө зіне

берілген мә һ ірге кө рпе-тө сек алуғ а мә жбү р ете алмайды. Қ ыздың ә кесі де ө з малынан кө рпе-тө сек алуғ а мә жбү р емес. Қ ыз ешқ андай кө рпе-тө сексіз, киім-кешексіз тіпті бір сабақ жіпсіз ерінің ү йіне ұ затыла алады. Ө йткені қ ыз ұ затылғ ан соң оның бү кіл нә пақ асы кү йеуінің мойнында. Ү й ә зірлеу, тіршілікке қ ажетті заттар, ә йеліне киім- кешек алу бә рі ердің міндетіне жатады. Ә йел – ерінің аманаты. Ұ затылғ анғ а дейін қ ызды ата-анасы қ анаттығ а қ ақ тырмай, тұ мсық тығ а шоқ ыттырмай, бетінен қ ақ пай мә пелеп ө сіреді. Осындай біреудің қ ызын аманат етіп, сө з беріп алғ ан ері сол аманатқ а қ иянат жасауғ а ешқ андай қ ұ қ ы жоқ. Бірақ жігіт жағ ы мә һ ірден бө лек кө рпе-тө сек ү шін ақ ша берген болса онда осы ақ шағ а тиісті заттарды алуғ а тиісті. Оның ү стіне мә һ ір кө рпе-тө сектің қ ұ ны емес. Ол – жігіттің қ ызғ а берген арнайы сыйы. Сондай-ақ, қ ыздың ата-анасы мә һ ірдің қ ұ нына болсын, ө здері салт ретінде ө з қ аражаттарына кө рпе-тө сек алып қ ызына берсе, бұ л дү ние тұ тастай ердің емес, қ ыздың жеке мү лкі болып саналады. Сондық тан ә йелдің осы жеке мү лкін ері оның рұ қ сатымен ғ ана пайдалана алады. Егер қ андайда бір жағ даймен ажырасатын болса, бұ л дү ниеге ә йел иелік етеді. Ерлі-зайыптылар тым ысырапшылдық қ а бармауы керек. Ө йткені Қ ұ ранда: «Мал-мү лкің ді ысырап етіп шашушы болма. Ө йткені дү ниесін шашқ андар шайтанның бауырлары. Шайтан болса Раббысына ө те қ арсы», дейді. Исра» сү ресі, 26-27.

1.Некенің ү кімі не? Рү кіндері мен шарттары. Дә лел - Неке – ердің ә йелмен ү йленуі, онымен бірге болуы мағ ынасына келеді. Шариғ атта отасушы ер мен ә йелдің ұ сыныс жә не қ абылдау арқ ылы сө з байласуы.

Ү йленудің ү кімі- Ү йлену жағ дайына қ арай, некенің ү кімі парыз, уә жіп, сү ннет, харам яки мү баһ болып бө лінеді.

1. Ө з-ө зіне сене алмай зина жасаудан қ орық қ ан адамғ а ү йлену – парыз. Бірақ ол ү шін бұ л кісінің мә һ ірді беретін жә не ә йелінің нә пақ асын табатын шама-шарқ ы болуы қ ажет.

2. Зина жасаудан қ ауіптенетін адамның мә һ ір мен нафақ аны бере алатын шамасы болса, онда оғ ан ү йлену – уә жіп. Ханафилерден ө зге фақ иһ терде па- рыз бен уә жіп арасында ешқ андай айырмашылық жоқ.

3. Ү йленген кезде ә йелін ұ рып сабап кү н бермейтіні айқ ын адамның ү йленуі – харам. Қ ұ ранда да: «Ү йленуге шамасы келмегендер Аллаһ оларғ акең дігінен байытқ анғ а дейін ар-намыстарынқ орғ асын», – дейді. «Нұ р» сү ресі, 33-аят.

4. Ә йеліне зұ лымдық жасау иқ тималы болғ анадамның ү йленуі – мә крү һ.

5. Қ ұ марлық сезім жағ ынан орта жолда болғ ан адамның ү йленуі – сү ннет. Яғ ни ү йленбесе – зинағ а бармайтын, ү йленсе ә йеліне зұ лымдық жасамайтынына кө зі жететін адам. Қ оғ амның басым кө пшілігі осылай болғ аны абзал. Имам Шафиғ и: Орта жолдағ ы адамның ү йленуі –мү баһ. Оны ө зі біледі. Оғ ан бос уақ ыттарын қ ұ лшылық тарғ а арнау, іліммен айналысу ү йленуден жоғ ары саналады.

Ү йленудің шарттары- Екі жақ тың ү йлену куә лігіне ие болуы қ ажет.Ханафилер бойынша, балиғ ат жасына жету некенің жү зегеасу, яки дұ рыс шарттарынан емес іске асыру шарттарынан саналады. Толық куә лігі – ақ ылды, балиғ ат жасынажеткен, азат болуы. Ханфилардан бө лек ү ш мә зһ аб бойынша, ә йелдің толық куә лігі болса да тек қ амқ оршысы, заң ды ө кілі(уә лиі) арқ ылы ғ ана ү йлене алады.Балиғ ат жасына жетудің тө менгі шегі қ ыздарда –тоғ ыз, ерлерде – он екі, жоғ ары шегі екі имам бойынша, екеуінде де – он бес, Ә бу Ханифа бойынша қ ызда – онжеті, ерде –он сегіз жас.

Некенің негіздері- Неке келісімдегі «ұ сыныс (ижаб) жә не қ абылдау» –негіздердің бірі. Ө йткені ү йлену келісімінің болуы екіжақ тың осы ү йленуді бір-бірімен қ абылдауына қ атысты.Бір нә рсенің барлығ ы ө з барлығ ына қ атысты болуменқ атар оның қ ұ рылымының бір бө лігін қ ұ рамайтынбө лшекке «шарт» деп айтылады. Мысалы, намаз ү шін –дә рет шарт. Дә ретсіз намаздың болуы мү мкін емес. Бірақ осылай бола тұ ра дә рет намаздың негізінің бір бө лігі емес.Ү йлену келісімінде куә лардың болуы келісімнің шартынажатады.Ханафилер бойынша, неке келісімінің негіздеріұ сыныс жә не қ абылдаудан тұ рады. Кө птеген мә зһ аб имамдардарына қ арай ү йленудің негіздері – тө ртеу. Ұ сыныс,

қ абылдау, ә йел, еркек, тұ рмысқ а шығ атын ә йелдің заң ды ө кілі. Заң ды ө кіліне ата-анасы немесе солардың орнын басатындар жатады. Неке келісімінің тақ ырыбы, яғ ни ерлі-зайыптылардың осы ү йленудегі мақ саты – бір-бірлеріне жақ ындау. Сондық тан тек қ ана ү й шаруасына қ арау мақ сатымен жасалғ ан келісім жай ғ ана «іс келісімі» ғ ана бола алады.

Неке келісімінде ерлі-зайыптылардың ғ ұ мыршаң дығ ы негіз болып табылады. Мә һ ір некенің ө зіне қ атысты бір рү кіні емес. Нә пақ а секілді некенің ү кімдері. Ұ сыныс – неке келісімінде екі жақ тың біреуінің алғ аш рет жасағ ан ұ сынысы. «Мағ ан ү йленуді қ абыл ет»

ұ сынысына екінші жақ тың «қ абыл еттім» деу тү ріндегі жауабы «қ абылдауғ а» жатады. Бұ л жерде алғ аш ұ сынысты ә йел яки ердің жасауы шарт емес. Алғ ашқ ы ұ сыныс – «ижаб», екіншісі – «қ абул» тү рінде. Фақ иһ ғ алымдары ижаб жә не қ абул келісімінің айтылу тү рлеріне де бірауыздан келіскен.

Неке ұ сынысын қ абылдаудағ ы қ ажетті шарттар- 1. Екі жақ ү йлену ниеттерін неке отырысында жариялауы жә не ұ сыныс пен қ абылдау дереу бірінің артынан бірі болуы керек.

2. Ұ сыныс жә не қ абылдауғ а екі жақ разы болуы керек. Ұ сыныс жә не қ абылдау арасында жаң сақ тық, айла секілді мү шкіл болса неке жү зеге аспайды.

3. Ұ сыныс жә не қ абылдауда екі жақ та есту жә не тү сіну қ ажет. Бірақ саң ырау, мылқ аулар арнайы шарттармен тілектерін жеткізе алады

4. Ұ сыныс жә не қ абылдауда сө здер ашық, яки астарлы болады. «Некеледім, некеге алдым, ү йлендім».

5. Ұ сыныс жә не қ абылдауда сө здің келер шақ та болмауы қ ажет.