Аңлатма

5-се кластың башҡ орт ә ҙ ә биә те буйынса программа дө йө м белем биреү йө кмә ткеһ енең фундаменталь ү ҙ ә ге (ядроһ ы) һ ә м икенсе быуын Федераль дә ү лә т стандарттарында ҡ уйылғ ан талаптар нигеҙ ендә тө ҙ ө лдө. Ул тарихи-эстетик принципҡ а нигеҙ лә нгә н, элекке программаларҙ ың тә жрибә һ е лә иҫ ә пкә алынғ ан.

Башҡ орт ә ҙ ә биә те буйынса белем биреү ҙ ең тә ү ге баҫ ҡ ысы булғ ан был курс алдынаҡ уйыла торғ ан конкрет бурыстар тү бә ндә гесә билдә лә нә: класта етеҙ, аң лап уҡ ыу, телмә р ү ҫ тереү ө ҫ тө ндә кү негеү ҙ ә рҙ е дауам иттереү менә н бергә уҡ ыусыларғ а айырым ә ҫ ә рҙ ә рҙ е анализлау кү некмә лә ре, шулай уҡ ә ҫ ә рҙ ә рҙ е аң ларғ а ярҙ ам итеү маҡ сатында биографик белешмә лә р, ә ҙ ә биә т теорияһ ынан, шулай уҡ ә ҙ ә би геройҙ арҙ ың тарихи осор менә н бә йлә неше хаҡ ында тә ү ге мә ғ лү мә ттә р биреү ҙ ә кү ҙ уң ында тотола.

Ә ҙ ә биә т фә нен ө йрә неү ҙ ең тө п маҡ саттары булып тү бә ндә гелә р тора:

- донъяла гуманистик ҡ арашы, милли ү ҙ аң ы һ ә м дө йө м Рә сә й гражданлығ ы ү ҙ аң ы, патриотизм тойғ оһ она эйә булғ ан, рухи ү ҫ ешкә н шә хес формалаштырыу;

- шә хестең уң ышлы социализацияһ ы һ ә м ү ҙ -ү ҙ ен реализациялау ө сө н кә рә к булғ ан интеллектуаль һ ә м ижади һ ә лә тен ү ҫ тереү;

- башҡ орт, рус, һ ә м донъя ә ҙ ә биә тенең ҙ ур ҡ аҙ аныштарын аң лау, уларҙ ы уҡ ыу һ ә м анализлау, һ ү ҙ сә нғ ә тенең образлы фекерлә ү гә нигеҙ лә неү ен, художестволы форма һ ә м йө кмә тке берлеген, сә нғ ә ттең тормош менә н бә йле, тарихи булыуын аң лау;

- художестволы тексты уҡ ыу, комментарий биреү, анализлау кү некмә лә рен этап менә н эҙ мә -эҙ лекле формалаштырыу;

- уҡ ылғ ан ә ҫ ә р тураһ ында шә хси баһ аң ды һ ә м фекерең де еткерә белеү;

- дө йө м уҡ ыу кү некмә лә ренә һ ә м универсаль уҡ ыу эшмә кә рлегенә эйә булыу(тө рлө сығ анаҡ тарҙ ан кә рә кле мә ғ лү мә ттә рҙ е табыу, һ ә м уны эшкә ртеү, интернет менә н файҙ аланыу);

Ә ҙ ә би ә ҫ ә рҙ ең темаһ ын һ ә м идеяһ ын аң лау, геройҙ арҙ ың эшенә, ҡ ылыҡ тарына дө рө ҫ баһ а биреү, художестволы ә ҫ ә рҙ ә рҙ е айыра, уларҙ ың теле менә н һ оҡ лана белеү, образлы һ ө йлә ү һ ә м яҙ ма телмә р формалаштырыу, ә ҙ ә биә т фә не ө лкә һ ендә белем биреү, шә хес булараҡ тейешле кешелек сифаттары тә рбиә лә ү, универсальуҡ ыу эшмә кә рлегенө йрә теү программаның тө п йү нә леше булып тора.

5-се класс ө сө н «Башҡ орт ә ҙ ә биә те» дә реслегендә һ ә м программаһ ында ә ҙ ә биә т теорияһ ынан тасуирлау, сағ ыштырыу, синоним, омоним, антоним, хикә йә, ә киә т, мә ҡ ә л, йомаҡ, халыҡ йырҙ ары, эпитет, шиғ ри телмә р, проза телмә ре, хикә йә лә ү, характеристика тураһ ында тө шө нсә бирелә.

- Башҡ орт балаһ ының ү ҙ енең туғ ан ә ҙ ә биә тен һ ә м ауыҙ -тел ижадын ө йрә неү ө лгө һ ө ндә тормошҡ а ашырыла. Уны ө йрә неү коммуникатив-эшмә кә рлекле принципҡ а нигеҙ лә неп ойошторола.

- - Дә рестә эшмә кә рлеккә булышлыҡ итеү се ың ғ ай психологик мө хит, матди шарттар, мө мкинлектә р тыуҙ ырыу.

- - Уҡ ыусыла ү ҙ енә ышаныс булдырыу һ ә м телә һ ә ниндә й ҡ атмарлы, сетерекле ситуацияларҙ а проблеманы хә л итеү ысулдарын таба белеү, эшмә кә рлек сифаттарын башҡ а шарттарҙ а һ ә м бү тә н сфераларҙ а ҡ улланыу.

- - Халҡ ыбыҙ ҙ ың йә шә ү рә ү ешен, ғ ө рө ф-ғ ә ҙ ә ттә рен, йолаларын, ырымдарын, юрау-һ ынамыштарын, традицияларын ө йрә неү.

- - Уҡ ыусыла миллә те, халҡ ы, тыуғ ан ере, республикаһ ы, уның мә ҙ ә ниә те менә н ғ орурланыу тойғ оһ о тә рбиә лә ү.

«Ә ҙ ә биә т» уҡ ыу фә ненең ү ҙ енсә леге шунда: ул һ ү ҙ сә нғ ә тенең һ ә м фә н нигеҙ ҙ ә ренең (ә ҙ ә биә тте ө йрә неү) берҙ ә млеген тә шкил итә. 5-8-се кластарҙ а ә ҙ ә биә ттә н белем биреү айырым ә ҫ ә рҙ е уҡ ыу, шулай уҡ ә ҙ ә биә т ғ илеме (ә ҙ ә биә т теореяһ ы менә н тарихы) буынса мә ғ лү мә ттә р системаһ ын ү ҙ лә штереү аша тормошҡ а ашырыла.

5-се класс ө сө н «Башҡ орт ә ҙ ә биә те»ндә һ ә м программаһ ында тү бә ндә ге бү лектә р тә ҡ дим ителә:

1. Белем бар байлыҡ тан да артыҡ.

2. Уҡ ытыусы – ул ҙ ур исем.

3. Килеп етте кө ҙ ҙ ө ң алтыны.

4. Кү ң ел кү рке – тел.

5. Уҡ ып барғ ан һ ә р бер юлым, һ ә р бер һ ү ҙ ем

Була минең юл кү рһ ә теү се йондоҙ ом.

6. Халыҡ ә йтһ ә – хаҡ ә йтер...

7. Боронғ онан аманат.

8. Килеп етте ҡ ыштың һ ыуығ ы...

9. Башҡ ортостан – тыуғ ан тө йгә м

10. Уралҡ айҙ ан бейек, ай, тау булмаҫ,

Уралҡ айҙ ы һ ө ймә ҫ тә йә н булмаҫ.

11. Изгелә рҙ ә н-изге ә сә йҙ ә р

12. Яҙ килә, яҙ!

13. Бер кем дә, бер нә мә лә онотолмай.

14. Йә мле йә й килде.

15. Туғ андаш халыҡ тар ә ҙ ә биә те.