Микроорганизмдерді дақылдау әдістері, қоректік орта түрлері 2 страница

27.Микроорг.генетикасы.Трансформация, трансдукция, каньюгация. Генетика-кез келген тірі организмдердің екі қ асиеттерін, тұ қ ым қ уалаушылық пен ө згергіштікті зерттейтін ғ ылым.Жаң а ғ ылымды атау ү шін У.Бэтсон генетика белгісін қ алыптастыратын материалдық бірлікті ген деп атады. Микроорганизмдер мен вирустар генетикасы жалпы генетиканың ерекше саласы ретінде ө ткен ғ асырдың 40-шы жылдары қ алыптасты.Бұ л саланың пайда болуына ү лкен ә сер тигізген Р.Мурей мен Д.Дельбрюктің 1943 жылы шық қ ан «Вирусқ а сезімді бактериялардан вирусқ а тө зімді мутанттар пайда болады» деген мақ аласы болды.Сонымен қ атар 1944-1952 жылдар аралығ ында бактериялардың генетикалық рекомбинация жолдары ашылды.Генетикалық рекомбинация арқ ылы бактериялардың ДНҚ -лары гендерімен алмасатындығ ы, нә тижесінде хромосомада гендердің жаң а ө исындасулары пайда болатындығ ы анық талды. Сонымен, ә р дең гейдегі организмдердің генетикасын зерттеу барысындағ ы жалпы қ орытынды-барлық тірі организмдерде эукариоттарда, прокариоттарда, вирустарда генетикалық ақ парат хромосомадағ ы ДНҚ негіздерінің жү йелілігінде сақ талады. Генетикалық ақ параттың берілуінің 3 типі белгілі: трансформация, коньюгация, трансдукция.Бір бактериялардың ДНҚ молекуласын сыртқ ы ортадан сің ірілуі мен оның басқ а бактериялардың неномына енуі трансформациядеп аталады.Бактериялардағ ытрансформация қ ұ былысына алғ аш сипаттама берген 1928 жылы Ф.Гриффит болды.Трансформацияғ а қ абілетті клеткалар компетентті деп алалады.Трансформация 3 саты арқ ылы жү реді: Клетка қ абық шасына ДНҚ -ның адсорбциялануы, клетка ішіне ДНҚ -ның енуі, реципиент ДНҚ -ның хромосомасымен донор ДНҚ -ның рекомбинациясы.Коньюгация бактерия клеткасының рекомбинациясының екінші тү рі болып табылады.Коньюгация кезінде генетикалық материал бір бактерия клеткасынан екіншісіне тікелей жанасу кезінде беріледі.Коньюгация процесін И.Ледерберг пен Э.Татум 1946 жылы ашты.

Коньюгация процесі мен оның кезең дері грам-теріс бактерияларда зерттелген.Олардың мынадай кезең дерден тұ ратындығ ы анық талғ ан:

1.Жыныс пилилері кө мегімен клетка аралық контактілердің тү зілуі мен тұ рақ тануы.

2.Тасымалданудың басталуы, тасымалданушы ДНҚ -ның бір тізбегіндегі оri Т нү ктесінде плазмиданың сайт-спецификалық ү зілуі.

3.Тасымалданудың бастама бө лігінде нуклеопротеинді комплекстің тү зілуі, ол тығ ыз орамдалғ ан плазмидалы ДНҚ -дан тұ ратын релаксосомадан жә не тасымалданудың бастама бө лігімен байланысқ ан релаксаза компоненттерінен тұ рады.

4.Тасымалданғ ан ДНҚ тізбегінің рециркуляциясы.

5.Реципиент-клеткасындағ ы комплементарлы тізбектің синтезі мен плазмидалы ДНҚ -ның тығ ыз орамдалуының қ айта қ алпына келуі.

6.ДНҚ -ның тасымалдануының теминация(аяқ талуы) мен коньюгациялаушы клеткалардың ажырауы.

Трансдукцияны 1952 жылы Н.Зиндер мен Э.Ледерберг сальмонеллалардың рекомбинациясын зерттеу барысында ашқ ан.

Донордың жеке генетикалық маркерлері бір-біріне тә уелсіз тү рде реципиент клеткағ а тасымалдануы мү мкін.Мұ ндай трансдукция типін тіркеспеген (байланыспағ ан) деп атайды.Сонымен қ оса трансдукциялаушы фаг реципиентке хромосомасының бір фрагментінде орналасқ ан бірнеше белгілерді тасымалдауы мү мкін, бұ л трансдукция типі тіркескен (байланысқ ан) деп аталады.Фагтардың даму циклінің тү ріне байланысты трансдукция 2 бө лінеді.спецификалық (арнайы) трансдукция жә не спецификалық емес жалпы трансдукция.

Спецификалық трансдукция.Трансдукцияның бұ л тү ріне фаг бекітілген жерінде орналасқ ан гендер ғ ана тасымалданады.

Спецификалық емес жалпы трансдукция.Бұ л трансдукция тү рін бактерия хромосомасында белгілі учаскеде орын алмайтын фагтар жү зеге асырады, бұ л фагтар, ә детте автономды жағ дайда болады.

28.Микроорганизмдегі фотосинтез процесінің ерекшеліктері. Фотосинтез жер бетінде ө тетін ең маң ызды биологиялық процестерге жатады.Фотосинтез арқ ылы кү н энергиясы химиялық энергияғ а айналады.Бұ л энергияны фототү зуші организмдер кө мірқ ышқ ыл газынан органикалық заттар мен клетка компоненттерін тү зү ге пайдаланылады.Фотосинтез екі тү рге бө лінеді: 1.Оттекті, окситенді фотосинтез, 2.Оттексіз аноксигенді фотосинтез.Ө сімдіктер мен балдырлардың фотосинтезі тек оксигенді, ал бактерияларда оксигенді де, аноксигенді де фототү зу процесі жү реді.Аноксигенді фототү зуші бактериялар физиологиялық қ асиеттеріне қ арай 5 топқ а бө лінеді: Кү кіртті қ ара-қ ошқ ыл, кү кіртсіз қ ара-қ ошқ ыл, кү кіртсіз жасыл жә не кү кіртті жасыл бактериялар мен гелиобактериялар.Барлық фототү зуші организмдерде пигменттердің 3 тү рі болады: хлорофилдер, каратиноидтар жә не фикобилиндер.Барлық фототү зуші организмдердің фототү зуші жү йесі 3 компоненттерден тұ рады: 1.Жарық ты тұ ту жә не жинақ тау бө лімі антенна деп аталады.2.Фототү зуші реакциялық орталық.3.Электрон тасмалдаушы тізбек. Антенна мен реакциялық орталық та пигментер орналасады.

29.Топырақ жә не ауа микрофлорасының тү рлік қ ұ рамы. Топырақ тың 1см-дегі саң ылауының кө лемін саң ылаулық немесе сің іргіштік деп атайды.Саң ылаулық арқ ылы топырақ та кө птеген мезо- жә не микрозоналар (микроаймақ тар) пайда болады.Бұ л аймақ тарда микроорганизмдер мекендейді.Қ ұ рамы жағ ынан да топырақ біркелкі емес.Ол негізгі 2 компоненттен тұ рады: минералды жә не органикалық.Минералды тау жыныстардың бұ зылуынан пайда болғ ан ө німдерден тұ рады.Органикалық компоненттерге ө сімдіктердің қ ұ йылымдары, жануарлардың қ алдық тары, микроорганизмдердің ө лген клеткалкары жатады.Микроорганизмдердің мекен ету ортасы болып саналатын топырақ тың гетерогенділігі олардың тү йіршіктерінде де байқ алады.Облигатты анаэробтардың мекен етуіне тү йіршіктің (диамері 1см)ортасы қ олайлы, ал оның бетінде аэробтар тіршілік етеді.Тамыр бетіндегі бактериялардың жұ қ а биопленкалары тамыр бө лінділерін ұ стап қ алып, топырақ тың гетерогенділігіне ә келеді.

Топырақ тағ ы органикалық жә не минералды заттар қ орының мол болуы оның тірі организмдермен қ анық қ андың ын кө рсетеді.Топырақ та тіршілік ететін организмдердің мө лшері алуан тү рлі, яғ ни микроскопиялық тан микроскопиялық қ а дейін болады.Соғ ан орай олардың алатын кең істіктері де ә р тү рлі болады, оны эдосфера деп атайды.Микроорганизмдердің топырақ қ а таралуы біртекті емес жү реді.Бір шекарада клеткалар кө п адгезияланса, ал басқ а жерлерде олардың саны аз болады, кейде мү лдем болмайды.Бір ң ана бө лшектің 100мкм2 беткі ауданында бірнеше ондағ ан клеткадан бірнеше жү здеген клеткалар орналасады.Жабысқ ан клеткалардың басым бө лігі кө бейе отырып, микроколониялар тү зіледі жә не ондағ ы клеткалар саны ә р тү рлі.Ересек, қ озғ алуғ а қ абілетті клеткалар микроколониялардан ажырап, ө з алдына жаң а колониялар тү зеді.Кейбір микроорганизмдер топырақ бө лшегінің бетінде жеке клетка тү рінде ө сіп, клеткалар шоғ ырын тү зеді, олар нағ ыз колониялар болып саналмайды.

Ауадағ ы микроорганизмдер клеткасының бар-жоқ тығ ы жө ніндегі мә ліметтерді алғ аш рет Л.Пастер (1860 ж) алғ ан.Кейін ол нитроцеллюлозды сү згіші бар қ ұ рал жасағ ан, ол қ ұ рал арқ ылы ауаны ү рлеген кезде ондағ ы қ алқ ып жү рген бө лшектер сү згіш бетінде бетінде ұ сталып қ алатынын дә лелдеген.1920 жылы Молиш ауада табылатын микроорганизмдерді аэропланктондар деген терминмен атағ ан.Бұ л термин ауада кездесетін барлық микроорганизмдерге қ атысты айтылады: вирустар, бактериялар, саң ырауқ ұ лақ тар, мицелиалды саң ырауқ ұ лақ тардың споралары, балдырлар, қ арапайымдылар.Олардың мө лшері 0, 01 мкм шамасында болады.Атмосферада аэрозолдар қ ұ ралады.Аэрозолдарды 3 топқ а жіктейді: шаң, тү тін, тұ ман.Шығ у тегіне қ арай аэрозолдар табиғ и жә не жасанды деп бө лінеді.Табиғ и аэрозолдар табиғ и жағ дайда қ ұ рамында микроорганизмдері бар топырақ жә не су бө лшектерінің дисперсиялануы ү рдісінде тү зіледі.Жасанды аэрозолдар бактериалды суспензия мен бактериалды шаң ның дисперциялануынан тү зіледі.

30. Микроорганизмдердің ө зара қ арым қ атынасы.Симбиоз тү рлері, мутуализм, паразитизм, комменсализм. Микроорганизмдердің ө арым-қ атынасының бірнеше турі бар.Метабиоз-бір организм ө зінің тіршілік ету барысында 2-ші бір организмге қ олайлы жағ дай жасайтын қ арым-қ атынас.

Симбиоз-микроорганизмдердің бірін-бірі кү шейтетін жә не қ олдап тұ ратын ассоциамиялық қ арым-қ атынас тү рлері болып саналады.

Ассоциациялық қ атынастың келесі бір тү рі-комменсализм.Бұ л кезде ө зара бірігіп тіршілік ететін микроорганизмдердің бә реуі пайда табады, бә рақ екіншіге зиян клтірмейді.

Саттелизм-бір микроорганизмнің 2-ші бір микроорганизмді кү шейтетін ассоциациялық қ арым-қ атынас тү рі.Мысалы, ашытқ ы саң ырауқ ұ лақ тары мен царциналар ә р тү рлі амин қ ышқ ылдары мен витаминдерді тү зе отырып, сү т қ ышқ ыл жә не сіре қ ышқ ыл бактериялардың ө суі мен дамуына ө те қ ажетті жағ дай жасайды.

Синергизм-физиологиялық ү рдістері бірдей микроб бірлестіктері олардан алынатын соң ғ ы ө німнің шығ ымын арттырады.Мысалы, азотобактер мн Bac mykoides бірге ө сіген жағ дайда гетероауксин кө п мқ лшерде тү зіледі.

Антогонизм-бір микроорганизм ө зінің тіршілік барысында екінші бір микроорганизмнің тіршілігін тежейді.

Антогонизм мынадай себеп-салдардан пайда болуы мү мкін:

1.Қ оректік заттар ү шін бә секелестік, 2.Кейбір микроорганизмдер тү зетін антибиотиктер ә серінен, 3.Бір микроорганизмдердің енә нші бә р микроорганизмді жоюы.

Микроорганизмдер арасында кең інен таралғ ан бә секелестік қ атынастарғ а паразитизм жатады.Паразиттік қ атынаста бір микроорганизм 2-ші бір микроорганизмді субстрат ретінде қ олдана отырып, кө бінесе оның тіршілігін тежейді.Ә детте прокариоттар ә леміндегі қ арапайым паращиттік қ арым-қ атынасқ а мысал ретінде бактериялар мен фагтардың арасындағ ы ө атынасты айтуғ а болады.

31.Микроорганизмдер клеткасының қ абық шасы, ерекшелігі, атқ аратын қ ызметі.Грам бойынша бояу ә дістері ә дістің ретін келтірің із.Неліктен бактерия клеткалары екі тү рлі боялады. Клетка қ абық шалары клеткалардың қ ұ рғ ақ салмағ ының 5-тен 50 % қ ұ райды.Клетка қ абық шасының негізгі элементі пептидогликан клеткада жататын муреин болып саналады.Пептидогликан гетереполимер.Ол N-ацетил N-глюкозамен жә не N-ацетил мурам қ ышқ ылдарының кезектесіп орналасқ ан қ алдық тарынан қ ұ ралады.Бұ лар ө зара бір-бірімен ветта-1, 4-гликозитті байланыспен байланысады.Прокариоттардың клетка қ абық шаларында муреин торшаларында тейхой қ ышқ ылы болады.Тейхой қ ышқ ылы 3 атомды спирт глицерин жә не 5 атомды спирт ревит полимерлерінен тұ рады. Олар бір-бірімен фосфа-ди эфирлі байланыспен байланысады.

Грам ә дісімен бояу.Дат ғ алымы Грам (1884 ж) бактерияларды бояу ү шін ұ сынғ ан, бұ л ә діс бойынша барлық бактериялар екі топқ а бө лінеді: грамоң жә не грам теріс.Грам ұ сынғ ан тә сіл бойынша клеткалардың боялуы клетка қ абық шасының қ ұ рамына байланысты.Грам оң бактерияларының клетка қ абық шасының қ алың дығ ы 20-80нм қ ұ райды.Грам теріс бактерияларының клетка қ абық шасы кө п қ абатты, қ алың дығ ы 14-17нм қ ұ райды.Грам терістерде тейхуй қ ышқ ылы болмайды.Грамоң бактериялар препаратты спиртпен ө ң деу кезінде генициан кө гілдірдің йодпен қ осылысын ұ стап қ алады да, кө гілдір тү ске боялады.Грам теріс бактериялар бұ ндай қ асиетке ие емес, сондық тан спиртпен тү ссізденеді.Одан кейін спиртпен ө ң деу кезінде олар ашық қ ызыл тү ске боялады.

Грам ә дісі бойынша бояу тә ртібі:

1.Бекітілген жұ ғ ындыны кристалды кө гілдірмен бояп, 1-2 мин ұ стайды да, бояуды тө гіп тастайды.

2.Люгольдің ерітіндісін тамызып, 1-2 мин кейін ерітіндіні тө геді.

3.Кө гілдір судың ағ уы тоқ тағ анша 30-60 с аралығ ында препаратты этил спиртімен тү ссіздендіреді.

4.Препаратты сумен шаяды.

5.Сулы фуксинмен 1 мин бояйды.Грамоң бактериялар қ ою кө гілдір тү ске, ал грам теріс бактериялардың клеткалары ашық қ ызыл тү ске боялады.

Грам ә дісімен бояу нә тижесі дақ ылдың жасына байланысты болады, ересек дақ ылдары ө лі клеткалар грамтеріс боялады.Сондық тан жас тә уліктік дақ ылдарды қ олданғ ан жө н.

32.Микроорганизмдердің қ ор заттарының ерекшелігі, оларды анық тау тә сілдері, гликоген, -окси май қ ыщқ ылдарын, крахмалды қ алай анық тайды? Микроорганизмдердің клетка цитоплазмасында ә ртү рлі пішінді ә ртү рлі кө лемді тү йіршіктер кө птеп кездеседі.Олар клеткада тұ рақ ты тү рде кездеспейді.Олардың тіршілік ортасының физикалық жә не химиялық жағ дайларына байланысты ө згеріп отырады.Олар клетка тіршілігі ү шін маң ызды қ ұ рылымдар емес.Клеткада болуыда, болмауыда мү мкін.Олардың табиғ аты жә не атқ аратын қ ызметтері ә ртү рлі болады.Қ ор заттары цитоплазмада жинақ талатын метаболизм ө німдері.Бұ ларды микроорганизмдер қ оректік заттар ретінде пайдаланады.Қ ор заттарына полисахаридтер (гликоген жә не крахмал), липидтер (поли - -оксимай қ ышқ ылы), полифосфаттар (S, валютин) жә не т.б жатады.Қ ор заттарының табиғ аты микроорганизмдердің тү ріне жә не дақ ылдау жағ дайларына байланысты болады.Микроорганизмдерде қ ор заттарының бір, екі немесе бірнеше тү рі кездесуі мү мкін.Мысалы, E.coli да гликоген кө п жинақ талады, ал Bacillusmegaterium клеткасында гликоген жә неполи - -оксимай қ ышқ ылы жинақ алады.АлChromatiumokenii клеткасында полисахаридтер, полифосфаттар, поли - -оксимай қ ышқ ылы жә не кү кірт болады.Қ ор заттары микроорганизмдердің қ алыпты жағ дайында егер қ оректік ортада кө п болса жинақ талады, ал қ олайсыз жағ дайларда микроорганизмдер сол қ орын пайдалана бастайды. Гликоген полисахарид.Крахмалғ а ұ қ сас Dглюкозаның қ алдық тарынан тұ рады.Олар 1, 3 гликозидті байланыспен байланысады.Люгольмен бояу кезінде олар қ ызыл кү лгін тү ске боялады.Гликоген кө бінесе ішек таяқ шаларында, сарциналарда, бациллаларда кездеседі. Гранулеза крахмалтә різді зат.Олар анаэробты споралы бактериялар кластридияларда жинақ талады.Қ оректік ортада кө міртек қ ұ рамды заттар азая бастағ ан кезде, гликоген немесе гранулездар бактерия клеткаларынан толығ ымен жойылады. Липидтер тү йіршік тү рінде жинақ талады.Олар окси май қ ышқ ылының полиэфирлары, олардың мономерлері бір бірімен кү рделі эфирлі байланыспен байланысады.Бұ лардың диаметрі 200-800 нм ге дейін, белоктық мембранамен қ апталғ ан, судан III ерітіндісімен сарғ ыш қ ызыл тү ске боялады, ал судан қ арамен қ ара тү ске боялады.Олар клеткада 80% дейін жинақ талуы мү мкін. Валютин кейбір бактериялардың клеткасында тү йіршік тү рінде жинақ талады.Валютин ең алғ аш рет Spirillum Volutans клеткаларынан табылғ ан, валютин атауы осыдан шық қ ан.Валютин тү йіршіктерінің мө лшері 0, 1-0, 5 мкм.Кө мірсулар жә не фосфор кө п болғ анда жинақ талады жә не фосфор энергия қ ызметін атқ арады. Цианофицинді тү йіршіктер. Бұ л цианобактерияларда кездесетін қ ор заты.Аспарагин қ ышқ ылы мен аргининнен тұ ратын полипептидтерден тұ рады.Ол клеткада азоттың қ ор заты ретінде болады.Азот кө зі азайғ анда олда клеткадан жойылып кетеді. Кү кірт метаболизмі кү кірт қ осылыстарымен байланысты бактерияларда жинақ талады.Олар клеткада мө лдір жартылай сұ йық тамшы ретінде болады.Кү кірт сутекті тотық тыратын тионды бактерияларда S энергия кө зі болып табылады.Ал фототрофты кү кіртті бактерияларда кү кірт электрон доноры ретінде пайдаланылады.Бұ л микроорганизмдер клееткаларында кездесетін қ ор заттар. Гликоген кө мірсу тү йіршіктеріне(полисахаридке) жатады. Гликогенді Люголь ерітіндісі арқ ылы бақ ылайды.Заттық шынының бетіндегі клетканың сұ йық тығ ының тамшысына Люголь ерітіндісін қ осады.Гликоген заттарының тү йіршігі кө к тү ске боялады.Гликоген ашытқ ыларда Люголь ерітіндісімен ө ң дегенде оң ай кө рінеді. Май тү йіршіктерін бақ ылау. Бактериялар клетка ішінде липидтердің қ оры ретінде поли - -оксимай қ ышқ лыдарын жинақ тайды.Ол ү шін клеткаларды лиофильді қ ара судан немесе судан III бояуымен бояйды.Бактериялардың клеткасынан жұ қ а етіп клетка жұ ғ ындысын дайындап, ауада кептіреді жә не оттың жалынында бекітеді.Оның ү стінен суданның ерітіндісін тамызадыда препаратты сү згі қ ағ азымен кептіреді де ксилолмен тү ссіздендіреді.Тү ссіздендіру уақ ыты 1миннут, тяганың астында жү зеге асырылуы тиіс.Поли - -оксимай қ ышқ ылдары қ ара тү ске, ал клетканың қ алғ ан бө лігі қ ызғ ылт тү ске боялады. Крахмалда кө мірсу тү йіршіктеріне (полисахаридке) жатады.Крахмалдыда гликоген секілді Люголь ерітіндісі арқ ылы бақ ылайды.Заттық шынының бетіндегі клетка сұ йық тығ ы тамшысына Люголь ерітіндісін қ осады.Крахмал тә різді заттардың тү йіршігі гранулездер гликоген секілді кө к тү ске боялады.Бактериялардың арасында гранулеза Clostridium туысының ө кілдерінде болады.

33.Микроорганизмдердің морфологиялық алуантү рлілігі.Микроорганизмдердің морфологиясын зерттеу ә дістеріне сипаттама берің із? Бактериялар пішініне қ арай ү ш негізгі топқ а бө лінеді: 1) Шар тә різділер(коккалар) 2) Таяқ ша тә різділер(бактериялар, бацилдер, клостридилер) 3) Спираль пішінді (вибриондар, спириллалар, спирохеталар). Коккалар шар тә різділер диаметрі 1-2 мкм.Олардың сопақ ша, жалпақ жә не ұ зынша формаларыда бар.Кө птеген коккалар сапрофиттер, спора тү збейді.Қ озғ алмайды табиғ атта кең інен таралғ ан. Микрококкалар -жеке жеке шар тү рінде орналасады; Диплококкалар клеткалары екі екіден қ осылып орналасады; Стрептококкалар моншақ тә різдене орналасады; Тетракоккалар тө рт тө рттен байланыса орналасады; Сарциналар клеткалары сегізден топтасқ ан; Стафилакоктар клеткалары жү зім шоқ тары сияқ танып орналасқ ан. Таяқ ша тә різді бактериялар клеткаларының ұ зындығ ы1-5 мкм, 0, 5-1 мкм ге дейін болады.Таяқ ша тә різді бактериялар клеткаларының ұ зындығ ына, енінен жә не спора орналасқ ан ұ штарының пішініне қ арай ажыратылады.Бұ лардың ішінде қ олайсыз жағ дайғ а тап болғ анда ерекше денешік спора тү зетіндеріде бар. Бацилдер спора тү зетін таяқ ша тә різді клеткалар; Lactobac.plantarum -спора тү збейтіндер; Диплобактериялар екі екіден орналасады; Диплобацилдер (стрептобактериялар, стрептобацилдер) тізбектеле орналасса. Спиральды бактериялардың клеткалары таяқ ша тә різді болғ анымен олар иректеліп келеді. Вибриондар спиральдың ө здері жалпы спиральдың тө рттен бірінен аспаса; Спириллалар спиральды бактериялар бір немесе бірнеше спираль буындарынан тұ рады; Спирохеталар пішіні кө птеген спираль буындарынан тұ рса.Микроорганизмдердің ішінде жіпші тә різділерде кездеседі.Олар кө пклеткалылар жә не аз топ.Бұ лардың негізігі ө кілдеріне Beggiatoa жә не Fhiothrix жатады.Микроорганизмдердің морфологиялық алуантү рлілігін, ерекшелігін негізінен жаншылғ ан тамшы жә не бекітілген препараттар жасау арқ ылы қ арайды. Жаншылғ ан тамшы. Бұ л препарат арқ ылы микроорганизмдер клеткаларының пішінін, олардың мө лшерін орналасуын зерттеу ү шін қ олданады.Бұ л препаратты дайындау ү шін заттық шынығ а 1 тамшы су тамызып, оғ ан микробиологиялық тұ зақ тың кө мегімен зерттеу материалын енгізіп араластырамыз, жабынды шынымен жауып микроскоппен қ араймыз. Бекітілген препараттар микроорганизмдердің морфологиялық ерекшеліктерін зерттеуде қ олданылады.Тазартып алынғ ан заттық шынының бетіне бір тамшы су тамызып, микробиологиялық тұ зақ тың кө мегімен зерттеу материалын енгіземіз, оны араластырамызда бө лме температурасында ауада кептіреміз.Егер жұ ғ ындының кебуі жай болса, онда оны от жалыны ү стіндегі жылы ауада ұ стап кептіруге болады.

34.Микроорганизмдердің спора тү зу процесі, кезең дері, спораны бақ ылау тә сілдері.Ожешко ә дісі бойынша бояу тә сілі қ андай? Спора прокариоттардың тыныштық формалары.Қ андайда бір қ олайсыз жағ дай болғ анда олар спора тү зеді.Бактериялардың спорағ а ө туі, қ оректік субстраттың азаюы, ортада сө міртегі азот жә не фосфор элементтерінің жеетіспеушілігі, ортаның рН ө згеруі жә не т.б жағ дайларғ а байланысты.Спора аналық клетка спорангияда дамиды, жә не олардың орналасуы ә ртү рлі болады.Егер спораның кө лемі клетка диеметрінен аспаса ондай спораны бацилярлы деп атайды.Ал егер спора аналық клеткадан ү лкен жә не оның ортасында орналасса оны кластридиалды деп атайды.Егер спораның диаметрі аналық клеткадан ү лкен жә не оның шетінде орналасса ол плектридиалды деп аталады.Спора тү зілу бактериялардың 15 тей туысына тә н. Спора тү зілудің 3 сатысы бар: 1)Дайындық кезең і. Бұ л кезең де нуклеоидтің морфологиялық ө згеруі жү реді.Кө бінесе спорагенді аймақ қ а ауысады.Клетка қ абық шасының диаминопимилин қ ышқ ылының негізінде спорағ а тә н дипикалин қ ышқ ылы тү зіледі.Ол клетканың қ ұ рғ ақ салмағ ының 10-15 % қ ұ райды.Дипикалин қ ышқ ылы спорада Са иондарымен байланысып кальций дипикалинад тү рінде болады.Жә не ол жоғ ары температуралық тө зімділікпен қ амтамасыз етеді. 2)Спораның қ алыптасу кезең і. ЦПМ шет жақ тан клетканың ортасына қ арай ойысадыда екі мембранамен бө лінген қ ұ рылым проспора тү зіледі.Екі мембраналық қ абаттың арасында муреинді қ абат қ алыптасады.Ол спора ө сіндісінің қ абаты болады.Оның сыртында муреині мық ты қ абат пайда болады.Ол кортекс деп аталады.Кө п қ абатты жабындының тү зілуіне қ арай проспора спорағ а айналады.Жә не ол микроскоппен қ арағ анда жарық шағ ылыстырғ ыш дене тү рінде кө рінеді. 3)Спораның жетілу кезең і. Бұ л кезең де спораның ө зіне тә н формасы қ алыптасады жә не клеткада ө з орнын алады.Спораның жетілу кезінде спора спорангиден лизистеніп, сыртқ а шығ ады.Спораның формасы сопақ ша немесе дө ң гелек болады.Жетілген спораның қ ұ рылысы барлық бактерия клеткаларында бірдей болады.Спораның ортасында белоктар жә не нуклеин қ ышқ ылдары болады.Олар клетканың қ ұ рғ ақ салмағ ының 50-60 % қ ұ райды.Тура ортасында рибосома, ферменттер, липидтер жә не тө мен молекулалық қ осылыстар болады.Спораның орталық бө лігі ЦПМ мен қ оршалғ ан оғ ан муреинді қ абат жанасады.Одан кейін мық ты кортекс қ абаты болады.Оның сыртында сыртқ ы мембрана болады.Тірі спораларды тү зетін клеткаларды бақ ылау кезінде олардың спораларын жарық сә улесінің шағ ылысуынан байқ ауғ а болады.Споралар қ ышқ ылғ а тө зімді жә не бояулармен қ иын боялады.Бұ л олардың клетка қ абығ ының қ алың дығ ымен, бос су концентрациясының тө мендігімен жә не споралардағ ы липидтердің қ ұ рамының жоғ ары болуымен тү сіндіріледі.Спораны препарат жасап Ожешко тә сілімен бояу арқ ылы қ арайды. Ожешко тә сілі арқ ылы бояу. Кептірілген препаратқ а 0, 5 % хром қ ышқ ылын қ ұ йып, 5-10 мин кейін шайып тастайды.Препаратты фильтр қ ағ азымен жауып, Цильдің карбонды фуксинімен суландырады.Жалынның ү стіне қ ойып, бу пайда болғ анша қ ыздырады.Содан кейін тағ ыда бояу қ ұ яды.Осылайша 7 мин жасайды.Бояғ ыш буланып, қ ағ аз кеуіп кетпеуі керек.Суығ ан соң қ ағ азды алып тастап, препаратты сумен шаяды, фильтр қ ағ азымен жақ сылап сусыздандырып алады.Осындай ө ң деудің нә тижесінде споралар клеткамен бірдей болады.Одан кейін цитоплазманы тү ссіздендіру қ ажет, ол ү шін 1% HCL немесе 1% H2SO4 пен 15-30 с ө ң дейді.Тү ссізденген препаратты сумен шайып, қ осымша метилен кө гімен 2мин аралығ ында бояйды.Препаратты тағ ыда сумен шайып, сусыздандырады.Егер препарат дұ рыс дайындалғ ан болса, спора ашық қ ызыл тү ске боялады, ал цитоплазма кө к аймақ та айқ ын байқ алады.