Ілеспе хат

Қ азақ тық мемлекеттік ғ ылыми –техникалық ақ парат жө ніндегі ғ ылыми зерттеу институтының директорына

Абай атындағ ы Алматы мемлекеттік университетіндегі филология ғ ылымдарының докторы ғ ылыми дә режесін алу ү шін диссертация қ орғ айтын ДР 14, 05, 04 диссертациялық кең ес 10, 02, 02 –қ азақ тілі мамандық бойынша Оспанова Ө міргү л Ақ анқ ызының – «қ азақ тіліндегі кө семешенің мағ ынасы мен қ ызметінің дамуы» атты кандидаттық диссертация жұ мысын жә не авторефератының ә данасын мемлекеттік тіркеу мен микрофильмнен ө ткізу ү шін жіберіп отыр. Диссертацияның қ орғ алғ ан кү ні 10 наурыз 1999жылы.

Диссертация кең ес

Тө райымы, филология ғ ылымының докторы, профессор Ахметова

17 хабарлама хат Хабарламахат – қ ызметтік хаттардың бір тү рі. Ол қ андай да бір жағ дайды хабарлау ү шін немесе қ андай да бір міндеттердің орындалмағ анын ескерту ү шін жіберіледі.

Астана қ аласы, С.Сейфуллин кө шесі, 7-ү й, 15-пә терде тұ ратын А.Жақ ыпұ лына

Хабарлама хат 2003 жылғ ы 14 қ азанда жасалғ ан келісімге сә йкес Сіз электр энергиясын пайдалану тө лемақ ысын ай сайын тө леп тұ руғ а міндеттенгенсіз. Алайда келісімнің талаптары орындалмай отыр. 2004 жылдың 15 мамырына дейінгі сіздің қ арызың ыздың кө лемі 120 000 (жү з жиырма мың) тең ге. Егер осы жылдың 15 шілдесіне дейін қ арыз тө ленбесе, біз ө з тарапымыздан электр энергиясымен қ амтамасыз етуді тоқ татамыз. Сондай-ақ, қ арыз тө ленбеген жағ дайда, сізге қ атысты іс қ озғ алатынын жә не сот ісіне қ атысты шығ ынды Сіз тө лейтінің ізді ескертеміз. «Астанаэнерго» ААҚ рпезидентінің орынбасары Ж.Бақ тыгереев. 2004 жылғ ы 20 мамыр.

18 жарнама 1) «Жарнама – спектакль, концерт, лекция немесе кө рермендерге арналғ ан басқ а да мә дени шаралар, спорттық жарыстар, ойын-сауық тар туралы хабарландырудың бір тү рі. (Қ СЭ. 4т.) 2) жарнама дегеніміз – белгілі бір фирма, тауар, оның сапасы немесе қ ызмет тү рі жайлы мағ лұ маттардың жариялануы.Жарнамалар БАҚ арқ ылы беріледі, сондай-ақ сыртта ілінетін жарнама, кө ліктердегі жарнама, сауда орындарындағ ы жарнама, мә дени жә не спорт шараларын ө ткізу кезінде берілетін жарнамалар болады. Жарнама жұ мысын жоғ ары дә режеге жеткізудің негізгі бір шарты – жарнама мә тіндері тілінің кө ркемдік ә серін мейлінше жақ сарту. Бұ л іс жарнама ұ йымдастыру мә селесін дұ рыс жолғ а қ оюмен қ атар жү руі тиіс. Нарық экономикасы мен ө ндіріс тү рлерінің дамуы нә тижесінде жарнаманың жаң а тү рлері мен формалары пайда болуда. Қ азақ тілінің жарнама саласында жұ мсалуы қ азір мемлекет тарапынан ресми қ олдау табады. Жарнама мә тінінде сө з ерекше қ ызмет атқ арады, демек, «сө з – кү ллі фактінің киімі». Жарнаманың ә серлілігі тұ тынушының жарнамаланғ ан зат туралы анық тү сініктеме алуына байланысты. Жарнамалық стиль «кө пқ абатты». Мұ нда публицистикалық, ғ ылыми, кейде сө йлеу жә не іс қ ағ аздар стилі де кездеседі. Мамандарғ а арналғ ан жарнамалар ғ ылыми немесе іс қ ағ аздар стилінде, ал халық шаруашылығ ы тауарларын жарнамалағ андағ ы мә тін сө йлеу стилінде қ ұ растырылады. Жарнама тілінің басты ерекшелігі - ә деби тілді ерекше жағ дайлардағ ы нақ ты мә селелерді шешу қ ұ ралы ретінде қ олдану. Жарнамалар арқ ылы тұ тынушылардың сол тауарларғ а қ ызығ ушылығ ын арттыру ү шін қ ажетті сө здерді талғ ап, орынды жұ мсау керек.

19 диалог туралы Диалог ө зара қ арым-қ атынас негізінде ілікпе сө з арқ ылы жү зеге асатын ү деріс. Бұ лай сө з алмасу ретті тү рде белгілі бір ережелер арқ ылы, тіпті заң мен де белгіленеді. Диалог жү ргізудің жалпы ережелері мынадай: сұ рақ қ а жауап беру, бұ йрық берілсе оғ ан іспен немесе сө збен жауап қ айтару. Ал баяндау ә ң гімелесу жолымен жауап қ айтаруды немесе ық ыласты тың даушы болуды талап етеді. Диалогтың басқ а да барлық ережелері бойынша жалпы жә не белгілі бір қ ызмет аясында, жеке басқ ару аясында қ олданылатын арнайы тілдік этикет қ алыптасқ ан. Диалог тұ рмыстық жә не іскерлік деп екіге бө лінеді. Қ арапайым диалог пен іскерлік диалогтың ә леуметтік жағ ынан, болжамдылығ ы (предсказуемость), мақ саты, тақ ырыбы, қ ұ рылысы, сө з саптауы (стилі) бойынша айтарлық тай айырмашылық тары бар. Тұ рмыстық диалогтың ө з ерекшеліктері бар. Оның тақ ырыбы жә не мақ саты ә ртү рлі: бір нә рсе жө нінде сұ рау, жауап алу, этикалық қ атынастарды жоғ алтпау, ақ ылдасу, кө ң іл кө теру, уақ ыт ө ткізу т.б... Іскерлік диалог жү ргізу алдын-ала дайындық ты, ұ тымды ұ йымдастыру жұ мыстарын қ ажет етеді.Яғ ни пікірталастың ө тетін орны, уақ ыты, тақ ырыбы, мақ саты, мә селені талқ ылау ү дерісі жә не жү йелі басқ ару қ имылдары ойластырылады. Диалог дайындық, мә селенің мә н-жайын тү сіндіру, талқ ылау, қ орытынды шығ арып шешім қ абылдау сияқ ы кезең дерден тұ рады. Диалог жү ргізудің жалпы ережелері. Ә ріптесің із сізді дұ рыс тү сіну ү шін ө з ойың ды анық жеткізе білу лазым (следует). Алғ ашқ ы сә ттен негізгі мә селеге кө шпей тұ рып серіктесің іздің хал-жағ дайын білің із, мемлекеттік істері жө нінде сө з қ озғ ағ аның ыз жө н. Содан соң ө з ойың ызды қ ысқ аша (тезисно) жеткізің із. Екі адамның сө зі мен ү нсіздігі кезек алмасып отыруы керек. Ө зің іздің бет-ә лпетің іздің ө згерісі (мимика) мен интонацияң ызды қ адағ алап отырың ыз. Ә ң гіме барысында серіктесің ізбен келіскен, теріске шығ арғ ан немесе қ арсылық білдірілген жағ дайларда да эмоцияң ызды тежеп ұ стағ ан жө н. Жауап кү ткен кезде серіктесің ізді асық тырмай, оның реакциясын мұ қ ият қ адағ алаң ыз. Жауапты мә селені ө здігің ізден шеше алмайтын болсаң ыз да, ә лсіздік танытуғ а болмайды. Шешім қ абылдай алатын дербес адам болып кө рінуге тырысқ ан жө н. Іскерлік ә ң гіме аяқ талғ ан кезде сө зді ауа райы, саясат немесе ә рніптесің іздің жеке ө міріне бұ рың ыз. Диалог жү ргізу кезінде жең іске жету стратегиясы мен келісімге келу стратегиясы қ олданылады. Жең іске жету стратегиясы серіктесті тұ қ ырту (подавления) есебінен жү ргізіледі. Бұ л кезде іскерлік қ атынас кү ткен нә тиже ә келетінін біліп, ө те мұ қ ият болу керек. Аяқ астынан іс насырғ а да шабуы мү мкін. Сондық тан кө п жағ дайда серіктестер ө зара тү сіністікпен келісімге келу жолымен табысқ а жетуді кө здейді. Диалог барысында серіктестер арасында тө мендегідей сұ рақ тардың тү рлері қ олданылады: * жабық сұ рақ тар («иә» немесе «жоқ» деген жауап кү тіледі);

* ашық сұ рақ тар (кең тү рдегі тү сінік беретін жауаптар); * риторикалық сұ рақ тар (мақ сат – жаң а сұ рақ тар туындатып, шешілмеген мә селелерге назар аударту); * ө згеріс ә келетін (переломные) сұ рақ тар (ә ң гіме барысын қ атаң ұ стау немесе жаң а мә селелерге кү рт кө шу); *ойландыратын сұ рақ тар (мақ сат – ә ң гімелесушілер арасында ө зара тү сіністік қ алыптастыру).

20 дө ң гелек ү стел ө ткізу Жиналысқ а іскерлік қ атынастың жанры ретінде бір мә селені талқ ылауғ а арналғ ан «дө ң гелек ү стел» де жатады. «Дө ң гелек ү стелдің» мақ саты – салыстырмалы тү рде талқ ыланатын мә селелер мен талас тудыратын жайлар туралы мұ раттар (идея) мен пікірлерді анық тау. Осымен бірге «дө ң гелек ү стел» қ арым-қ атынастың демократиялық формасы болып табылады. Бұ л арада барлық қ атысушылар жә не олардың ұ станымдары (позиция) тең дей жә не пікірталасқ а тү сушілердің ешқ айсысы басқ алардан ө зін артық ұ стамайды. Нә тижесінде мұ ндай талқ ылауда ешкімге міндеттеме жү ктелмейді, тек қ атысушылардың бірың ғ ай ұ станымдары анық талады. Талқ ылауғ а қ атысушылардың негізгі сө здері мынадай болуы мү мкін: Мен мә селенің мына бір жағ ына назар аударғ ан жө н дер едім.., Менің ойымша, бұ л мә селе ә лдеқ айда терең де жатыр.., Бізге басқ а жол таң дағ ан дұ рыс деп ойлаймын.. «Дө ң гелек стө лдің» ө тілу барысы жалпы жиналысты ө ткізу тә ртібі бойынша жү ргізіледі. Талқ ыланатын тақ ырып таң далады. Ол қ арама-қ айшылық туғ ызатын ерекше болғ аны жө н. Мақ саты айқ ындалады. Жоспар жасалады: жиналыстың қ ұ рылымы, ө тілу тә ртібі, талқ ыланатын мә селелер, кү рмеуі қ иын мә селеге арналғ ан сұ рақ тар мен тапсырмалар, қ орытындылау тә ртібі.

21 іскерлік жиналыстарды ө ткізу Іскерлік жиналыстарды тиімді ө ткізу ү шін дұ рыс қ арым-қ атынас жасау ө нерін мең геру қ ажет. Бұ л ұ жым мү шелерінің ө зекті жә не кү рделі мә селелерді ұ тымды шешуінің тә сілі болып табылады. Іскерлік жиналыстар кө бінесе ә р адамның пікірін тең дә режеде қ арастыра отырып, ұ жым бойынша шешім қ абылдау қ ажет болғ ан жағ дайда ө ткізіледі. Жиналыс мақ сатты тү рде жү ргізілетін жағ дайда оғ ан мұ қ ият дайындық қ ажет. Ол келесі мә селелерді қ амтиды: * жиналысты ө ткізуге шешім қ абылдау; * тақ ырыпты анық тап, кү н тә ртібін жасау; * жиналыстың міндеттерін жә не жалпы ө ткізілу ұ зақ тығ ын анық тау; * кү нін жә не басталу уақ ытын анық тау; * қ атысушылар қ ұ рамын анық тау; * регламентін анық тау; * баяндаманы жә не шешімнің жобасын дайындау; * қ атысушыларды жә не ө ткізілетін жерді алдын-ала дайындау.Кез келген шұ ғ ыл жиналыс 20-30 минуттан артық болмау керек. Ал іскерлік жиналыстар 1-1, 5 сағ ат болып белгіленеді. Ерекше жағ дайларда ғ ана бұ л межеден артуы мү мкін. Жиналыс ө ткізуге аптаның 2-3 кү ні белгіленеді. Мү мкіндігінше жиналыс ө ткізбейтін тұ рақ ты екі кү н (мысалы, сейсенбі, жұ ма) болғ аны жө н. Бұ л қ ызметкерлерге ө зінің жұ мыс уақ ытын жү йелі жоспарлауғ а мү мкіндік береді. Мақ сатты тү рде жоспардан тыс жиналыстардан аулақ болғ ан жө н. Жиналысқ а қ атысушыларды алдын-ала сө здерін ойластыруы ү шін оның ө тілу уақ ытымен, кү н тә ртібімен, барлық қ ажетті материалдармен таныстыру қ ажет. Баяндамашы тақ ырыпқ а байланысты мә селені жақ сы білетін жә не сө з мә дениетін игерген қ ызметкер болғ аны жө н. Ұ тымды (рациональный) баяндама ұ ғ ымына міндетті тү рде мә нді идеялар мен жақ сы кө ң іл-кү й сыйлайтын сө йлемдер, ә деби тілмен жеткізілетін мақ сатты, дә л, қ исынды, грамматикалық тұ рғ ыдан дұ рыс қ ұ растырылғ ан, сө йленген сө здің мә нерлі, тү сінікті, эмоционалдығ ы жатады. Егер баяндама жақ сы қ ұ растырылса, оны кө бейтіп, қ атысушыларғ а алдын-ала таратып берілетіндей жағ дай тудырылу керек. Сонда жиналысты тура баяндамашығ а қ ойылатын сұ рақ тан бастауғ а болады. Тә ртіп бойынша бұ л жиналыс қ ысқ а уақ ытқ а созылады. Жиналыс тө рағ асының маң ызды міндеті – қ атысушылардың пікірін тың дауды қ амтамасыз ету жә не оны байсалдылық пен талдау (разобраться). Сө зді барлық сө йлегісі келгендерге берген жө н. Жарыссө з бұ рмаланбау керек. Жиналысты ө з уақ ытында бастау керек жә не қ атысушыларды жұ мыс тә ртібімен, мысалы, сө йлеуге берілетін уақ ыттың шектеулілігін немесе шешім қ абылдау тә ртібімен таныстырады. Егер менеджер жиналысты ө з кабинетінде ө ткізетін болса, ол бұ л уақ ытта телефонмен келіссө з жү ргізуге, келушілерді қ абылдауғ а жә не ө зінің хатшысын шақ ыруғ а болмайды. Жиналыс басталғ аннан кейін қ атысушылардың біреуіне хаттама толтыруды тапсыру керек. Жиналыс жемісті, нә тижелі ө ту ү шін тө рағ алық етуші адам жиналысты ұ йымдастыру техникасы мен топтық пікірталасты мә дениетті жү ргізу ә дісін мең геру керек. Айтыстың терминологиясы барлық қ атысушыларғ а тү сінікті болғ аны жө н. Жиналыс ү стінде оппоненттің дә лелдемесін аяғ ына дейін мұ қ ият тың дап, парасатты тү рде бағ алау керек. Алдымен тек салмақ ты дә лелдемелер келтіріледі. Пікірсайыс кезінде оппоненттің кө зін жеткізуге тырысу керек. Егер оппонентің іздің дә лелдемелері айқ ын жә не анық болса, онда қ арсыласпағ аның ыз жө н. Ешқ ашанда жеткіліксіз дайындық пен айтысқ а тү спеген жө н. Кү н ілгері талқ ылауғ а дайындалып, ең болмағ анда шындық ү шін кү ресетін жалпы жоспар жасап, ешкімге кү дік туғ ызбайтындай салмақ ты, анық дә лелдемелерді таң дау керек. Ә сіресе теріске шығ ара алмайтын нақ ты цифрлық деректер ә серлі болады. Ә рбір іскерлік жиналыс шешім қ абылдаумен аяқ талу керек. Тө рағ аның міндеттері. Б і р і н ш і к е з е ң – байланыс орнату. Жиналысты бастағ ан сә тте сіздің басты міндетің із – барлық қ атысушыларғ а психологиялық жайлылық туғ ызу. Қ атысушыларғ а ынта-ық ыласың ызды оларғ а кө зқ араспен білдірің із. Жиналысты бастай отырып, кү н тә ртібін жә не кездесу мақ сатын баяндаң ыз. Бұ л жерде сіздің ө з кө зқ арасың ызды білдіре алатын кө шбасшылық машығ ың ыз кө ріну керек. Жиналысты ө ткізудің жү йелі жү ргізілу тә ртібі – жең іске жетудің бірден-бір шарты. Қ атысушыларғ а алдымен қ андай мә селені анық тайтындарын, содан соң кә сіпорынның болашақ мақ саттарын, ал одан кейін шешімдердің таң дау баламасын жасаудың мә нін айту керек. Соң ында тек ұ сынылғ андардан қ абылданатын тек бір-екі балама ғ ана болатынын тү сіндіресіз.Е к і н ш і к е з е ң – мә селені анық тау. Сіз менеджер ретінде мә селені талқ ылауғ а дайын екенің ізді «Барлық қ атысушылардың бұ л мә селе жө ніндегі пікірлері қ андай? Бірінші кезекте қ андай міндеттерді шешу қ ажет?» сияқ ты сұ рақ тар қ ою арқ ылы білдіре аласыз. Содан кейін қ атысушылар ө здерінің анық тағ ан мә селелерін ұ сынады, сіз ары қ арай пікірталасты мадақ тау тә сілімен қ ызық ты идеялар мен ұ сыныстар арқ ылы жү ргізе бересіз. Ү ш і н ш і к е з е ң – мақ сатты анық тау. Бұ л кезең ге мә селені анық тағ аннан кейін кө шуге болады. Яғ ни мынадай сұ рақ тар қ оюғ а болады: «Біз мә селені анық тадық, ал оны шешудегі біздің негізгі мақ сатымыз неде еді? Біз неге қ ол жеткізгіміз келеді?». Қ орытындығ а келе отырып, ә рбір жиналысқ а қ атысушымен кө зің ізбен байланыс жасаң ыз. Олардың мә селені анық таудағ ы серпілісін (реакция) сұ раң ыз, ө з тү йінің ізді айтың ыз жә не оны толық тырып, тү зетуді ұ сының ыз. Барлық қ атысушылардың мә селе мен мақ сатты анық тауда мә мілеге келуін қ адағ алаң ыз. Т ө р т і н ш і к е з е ң – баламаны таң дау (выработка альтернативы). Іскерлік жиналыстардың кө бі тура осы кезең нен басталады. Жетекші тез арада ө зінің мә селені анық тағ анын жә не нені кө здегенін білдіреді. Содан кейін ғ ана шешім қ абылдауғ а кө шуге болады. Тағ ы да тү йінді сө зің ізді айтасыз: «Біз мә селені былай... анық тадық... мә селенің мінсіз шешілуі ретінде біз... кө ргіміз келіп еді... Мә селені ұ тымды шешу ү шін бізде қ андай мү мкіндіктер бар?». Осылайша сіз баламаны жасауғ а кө шесіз. Ашық сұ рақ қ оя отырып, қ атысушыларғ а талқ ылауды жалғ астыруды ұ сынасыз. Ә рбір кезең де ө зің іздің ойың ызды айтуғ а болады. Іс жү зінде ә рбір балама ойдың қ орытындысын шығ арып, жазып отырғ ан дұ рыс.Б е с і н ш і к е з е ң – шешім қ абылдап, қ атысушылардың іс-ә рекетке дайындығ ын жасау. Егер болатын істің баламасы айқ ын болса, онда мынадай «сиқ ырлы» (фокусирующий вопрос) сұ рақ тар қ оюғ а болады: «Мә селенің оң ғ а басуы ү шін қ ай баламасын таң даймыз?». Мұ ндай сұ рақ қ атысушыларды шешімге келуге итермелейді. Шешім қ абылданғ аннан кейін нақ ты міндеттердің орындалуы ү шін тапсырмаларды ө з еріктерімен алатындарды білу керек жә не бө ліп беру керек. Жиналысты қ орытынды шығ арумен аяқ тау керек. «Біз қ азір келістік. Барлығ ың ыз осығ ан қ осыласыздар ма?» сияқ ты сұ рақ тар беріп, жұ мыстың дұ рыс ө ткендігіне кө з жеткізу керек. Жиналысты белгіленген уақ ытта аяқ тау керек. Осылайша ө зің іздің ұ йымдастырушылық қ абілетің ізді танытасыз.Іскерлік жиналысты жү ргізуде кез келген менеджер ү шін – оның соң ғ ы қ орытынды сө зі, қ абылданғ ан шешімнің тиімділігі. Сонымен бірге ө тілген шараның психологиялық салдары да ө те маң ызды. Адамдар жиналыстан кө ң ілі қ алмай, ә ріптестердің біреуіне деген жек кө рушілік (антипатия) сезімінсіз тарқ асу қ ажет. Жиналыстың соң ғ ы кезең інде кім не істейтінін тағ ы айтып, жиналыстың нә тижелерін (шешімдерін) таратып беру керек. Бұ л біреудің ойын байқ амай немесе ә дейі бұ рмалап, сондай-ақ ұ мытып кету немесе істің мә нін тү сінбей дау туғ ызатын жағ дайда бағ а жеткісіз кө мекші болуы мү мкін.

22 келіссө з ө ткізу Келіссө здер – бірнеше кезең дерден тұ ратын кү рделі ү деріс. Олардың ә рқ айсысы ө зінің міндеттерімен (задачи) ерекшеленеді (отличается). Келіссө здің ө тілу барысын ү ш кезең ге бө луге болады: 1) келіссө з жү ргізуге дайындық; 2) келіссө зді жү ргізу ү дерісі; 3) келіссө з нә тижелерін талдау жә не қ ол жеткен (достигнутых) келісімдерді орындау. Келіссө з жү ргізуге дайындық. Келіссө з жү ргізуге тың ғ ылық ты дайындық – оның табысты ө туінің кепілі. Бұ л кезең де оны ұ йымдастыру жә не мазмұ ны бойынша дайындық жұ мыстары қ арастырылады. Алдымен кездесудің орны жә не ө тілетін уақ ыты белгіленеді. Келіссө здің басталуы екі жақ тың шынайы мү мкіндіктеріне байланысты. Ал неше уақ ытқ а созылатыны тіптен ә ртү рлі болуы мү мкін, яғ ни бір-екі кү ннен бірнеше айғ а дейін. Кү н тә ртібін анық тау – келіссө з жү ргізуге дайындық тың қ ұ рамды бө лігі. Бұ л кезең де талқ ыланатын сұ рақ тар анық талып, тә ртібі белгіленеді (устанавливается). Содан кейін келіссө зге қ атысушылар қ ұ рамы жинақ талады. Бұ л жағ дайда делегацияны кім бастайтыны, олардың саны мен арнайы қ ұ рамы сайланады.Дайындық кезең інде тараптар міндетті тү рде тө мендегідей мә селелер қ атарын шешуге тиіс: 1) тараптардың мә селелері мен қ ызығ ушылық тарын талдау; 2) келісілген мү мкін баламаларды бағ алау (оценка возможных альтернатив преговорному соглашению); 3) келіссө з бойынша ұ станымдарды анық тау; 4) мә селені шешудің ә ртү рлі нұ сқ аларын жасау; 5) қ ажетті қ ұ жаттар мен материалдарды дайындау. Келіссө здің жү ргізілуі. Тараптардың мә селені талқ ылауғ а кө шкені келіссө здің басталғ анын білдіреді. Екі жақ тың ө зара мақ ұ лдауын талап ететін мә селелерге мыналар кіреді: * кү н тә ртібі; * келіссө з кезіндегі уақ ыттық ө лшемдер; *оппоненттердің кезектесіп сө йлеуі; * қ абылданатын шешімдер тә ртібі.Келіссө з жү ргізуде келесі мә селелерді ескерген жө н: 1) тараптардың қ ызығ ушылық тары мен ұ станымдарын нақ тылау; 2) мә селені шешудегі болатын нұ сқ аларды талқ ылау; 3) келісімге келу жетістігі.Келіссө здің қ орытынды кезең інде қ атысушыларғ а таң дау жасап, шешім қ абылдауғ а тура келеді.Келісімге келу (достижение соглашения) шешім қ абылдаудың ү ш тү рлі типі негізінде мү мкін болады: * ортадағ ы (серединного); * ассиметриялық; * жаң а ұ станым бойынша (принципиально нового).1. Ортадағ ы немесе компромистік – кө птеген келіссө здерге тә н шешім. Тараптар екі жақ ты ымырағ а (уступки) келеді. 2. Ассимметриялық шешімге келу – екі жақ тың бірі екіншісіне жол берумен аяқ талады. Бұ л оппоненттердің кү ші басым болғ анда, келіссө з талас тудырғ ан қ атынас жағ дайында ө ткенде т.б. кездерде қ олданылады.3. Тың шешімге келу (принципиально новое) – тараптардың ә рқ айсысының мү дделерін толық қ анағ аттандыратын жағ дайда қ абылданады. Келіссө зге қ атысушылар шешім қ абалдағ анда мынадай нә рселерді ескеру керек: * жалпы қ ұ ндылық тар, адамгершілік ұ станымдар (моральные принципы) * екі жақ тың қ ұ рметтейтін салт-дә стү рлері; * заң дар, нұ сқ аулар, кә сіби нормалар; * сарапшылар бағ асы; * прецеденттер; * бағ алар. Шешімді бекіту. Кө птеген келіссө здерде шешім қ абылдауда консенсус жә не кө пшілік дауыс беру ә дісі қ олданылады. Консенсус ә дісі келіссө зге қ атысушылардың барлығ ының қ абылданғ ан шешімге келісімге келуімен аяқ талады. Егер бір адам қ арсы болса, бұ л шешім қ абылданбайды. Сондық тан кө пшілік дауыспен шешім қ абылдау ә лдеқ айда тиімді болып табылады. Келіссө з табыспен аяқ талғ ан жағ дайда шешімдер ресми дә режесіне байланысты қ ұ жат бойынша бекітіледі немесе ауызша келісіммен шектеледі.

Олхат

Қ олхат – белгілі бір қ ұ ндылық тардың (қ ұ жат, мү лік, зат, ақ ша) алынғ анын куә ландыратын ресми қ ұ жаттың бір тү рі.

Алматы қ аласы, 2006 жылғ ы он бесінші наурыз

Мен, азамат Кереев Мұ са, мекенжайым: Алматы қ аласы, Шә кә рім кө шесі, 47-ү й, 10-пә тер, жеке куә лігі № 707584, Қ азақ стан Республикасының

ІІМ берген, Алматы қ аласы, Қ онаев кө шесі, 11-ү й, 85-пә терде тұ ратын азамат Тұ рсынов Болаттан жеке куә лігі № 203156, Қ азақ стан Республикасының ІІМ берген, 150000 тең ге (бір жү з елу мың) қ арызғ а алдым.

2006 жылғ ы 10 наурызда жасалғ ан келісімшартқ а сә йкес ай сайын алынғ ан ақ шаның пайызын тө леп тұ руғ а міндеттенемін. Пайыз кө лемі келісімшартта кө рсетілген.

2006 жылғ ы 15 наурыз қ олы