ыҙыл диплом

Лә йсә н МЫРҘ АҒ ОЛОВА

Лә йсә н Мырҙ ағ олова 1989 йылдың 19 июлендә Башҡ ортостандың Нуриман районы Ишморат ауылында тыуғ ан. Ишморат тө п дө йө м белем биреү мә ктә бен тамамлап, 2004 йылда ϴ фө китапхана техникумына уҡ ырғ а инә. Уны ла яҡ шы тамамлағ ас, хеҙ мә т юлын уҡ ытыусы булып башлай. М. Аҡ мулла исемендә ге Башҡ орт дә ү лә т педагогия университеты дипломын ситтә н тороп ала. Бер нисә йыл уҡ ытыусы булып эшлә гә с, тыуғ ан ауылына ҡ айтып китапханасы булып эшлә й. Ә ле Ө фө лә йә шә й, балалар баҡ саһ ында тә рбиә се.

Республика матбуғ атында ә ҫ ә рҙ ә ре донъя кү рмә й, ә башҡ орт телендә сыҡ ҡ ан «НурИман» район, Благовещен районының «Йә йғ ор» гә зиттә рендә бер нисә баҫ маһ ы бар.

Поэзия ө лкә һ ендә генә тү гел, ү ҙ ен прозала ла һ ынап ҡ арай. “Ә ҙ ә би нағ ыш” марафонында ҡ атнаша.

ыҙ ыл диплом

Хикә йә

Асия дә рестә н һ уң ятаҡ тың комендантына инмә ксе булды. Бү лмә лә бергә торғ ан Элинаның ҡ ылыҡ тары бына инде ике ай ҡ ыҙ ҙ ың тең кә һ енә тейеп, сыҙ арлыҡ ә мә л ҡ алдырманы. Университеттан ҡ айтып инеү менә н, Элина ноутбугындағ ы йырҙ арын ҡ олаҡ сың лағ ансы яң ғ ырата, шулай кискә тиклем бү лмә ҡ олаҡ ҡ а ятмағ ан тауышҡ а кү мелә. Байрам кө ндә ре, шә мбе кистә ре кү ң ел асмайынса, бү лмә гә егет-ҡ ыҙ ҙ ар йыймайынса ү тмә й, шул ваҡ ытта ла Элинаның “аҡ ыллы техникаһ ы” ү ҙ вазифаһ ын ү тә й.

Шуғ а кү рә лә Асияғ а дә рестә рен йә кү рше бү лмә лә, йә ятаҡ фойеһ ында ә ҙ ерлә ргә тура килә.

Асия тә ү ҙ ә райондашы Ғ ә зимә менә н биш йылғ а яҡ ын бергә йә шә не. Тик Ғ ә зимә уҡ ыу тамамланыуғ а ике ай–ҡ алғ ас, ҡ аты ауырып, дауаханағ а элә кте. Ғ ә зимә урынына Элинаны урынлаштырҙ ылар. Шунан бирле Асияғ а кө н юҡ.

Ике ай Асия тешен ҡ ыҫ ып тү ҙ ҙ е. Ә ммә ҡ олаҡ ҡ а ятмағ ан йырҙ ар, “хә йерсе, алкаш балаһ ы” тип кө лө ү ҙ ә р, башҡ а һ ыймаҫ лыҡ мыҫ ҡ ыллауҙ ар Асияны комендант бү лмә һ енә илтте. Моғ айын, комендант тың лар, аң лар, ниндә йҙ ер ың ғ ай ҡ арар сығ арыр. Ә Элина, мө мкин булһ а, аҡ ылғ а ултырыр. Шулай ғ ына була кү рһ ен.

Асия комендант бү лмә һ енең ишеген ҡ аҡ ты, бү лмә нә н тауыш ишетелмә гә с, ҡ ыҙ ишекте асып инде, һ аулыҡ һ орашты. Елена Николаевна, ғ ә ҙ ә ттә гесә, ҙ ур сынаяғ ын тотоп, икенсе ҡ улындағ ы бутербродты тешлә п, тамаҡ ялғ ап ултыра ине. Асия ҡ ыйынһ ынып китте, аҙ ағ ыраҡ инермен тигә ндә й, кире боролорғ а уйланы, ә ммә коменданттың ҡ алын тауышы был уйынан бү лде. Асия комендант ҡ аршыһ ына барып ултырҙ ы.

- Шунан, Ишемдулова, слушаю. Зачем пришла? – тип һ орау бирҙ е лә ө ҫ тә лендә ге сынаяғ ын этеп, бутербродын ситкә ҡ уйҙ ы, ҡ улъяулығ ын алып, ҡ улын һ ө ртә башланы.

Асия коменданттың һ ә р хә рә кә тен ҡ арап ултырҙ ы ла, шунан ҡ ыйыуһ ыҙ ғ ына һ ү ҙ башланы:

- Елена Николаевна, мине икенсе бү лмә гә кү сереп булмаҫ мы?

Елена Николаевнаның ҡ ыҫ ыҡ кү ҙ ҙ ә ре шарҙ ай асылды, Асияғ а уҫ ал ҡ арашын тө бә п:

- Нимә? Һ ә р бү лмә лә ө сә р-дү ртә р кеше йә шә й, буш бү лмә лә р совсем юҡ. Ә һ ин заладила. Может һ иң ә комната-люкс кә рә ктер?

Был ауыл балаларына нимә етмә й икә н? Ятаҡ бирелә, бушҡ а тигә ндә й йә шә йҙ ә р. Ә һ ин, Ишемдулова, вообще инде... Бү лмә лә икә ү генә тораһ ығ ыҙ. Бешерергә плитка бар, ө ҫ тә л, ултырғ ыстар... все условия. Живи и радуйся!

Асия коменданттың асыулы йө ҙ ө н кү рмә йем тип, кү ҙ ен аҫ ҡ а тө шө рҙ ө. Ебергә ярамай, нисек булһ а ла Элинаның ҡ ылыҡ тары тураһ ында һ ө йлә п бирергә кә рә к.

- Кү ршем бик уҫ ал. Иртә н дә, кисен дә даң -доң музыкаһ ын уйната, дә рес ә ҙ ерлә п тә, ял итеп тә булмай. Йә бешергә н аҙ ығ ымды ә рә м итеп, мин кү рмә гә ндә ҡ алаҡ лап тоҙ ө ҫ тә й. Ә кисә ашыма тө кө ргә н.

Комендант Асияғ а аптыраулы ҡ араш ташланы ла, ҡ ысҡ ырып кө лө п ебә рҙ е:

- Һ ин, Ишемдулова, кешегә яла яғ ып йө рө мә! Һ ин уйлайһ ың шулай итеп икенсе бү лмә гә кү сермен тип, да? Извини, дорогая! Ә гә р кү ршең ысынлап та шулай икә н, тимә к, выживай. Жизнь – борьба, аң лайһ ың мы? Да и вообще, Сабирова тыныс ҡ ына ҡ ыҙ булып кү ренә. Уҡ ыуҙ а ла, вроде алдынғ ы. Так что, Ишемдулова, как бы тебя не выгнали из общаги!

Асия коменданттан был һ ү ҙ ҙ ә рҙ е ишетермен, тип уйламағ айны. Ҡ ыҙ ҙ ың кү ҙ ҙ ә ренә йә ш тулды, комендант бү лмә һ ендә илап ебә рмә йем тип, ишеккә йү нә лде. Ә ммә коменданттың тауышы Асияны туҡ татты:

- Ишемдулова, конец учебного года, сығ арылыш тө ркө мдә ре ятаҡ ө сө н аҡ са йыя. В общем, до конца учебного года бер мең һ ум минең ө ҫ тә лемдә ятырғ а тейеш. Поняла?

Асия аң ланым тигә ндә й, башын һ елкте лә, ишекте ябып, блмә һ енә ашыҡ ты.

Асияның бер тү гел, хә ҙ ер инде ө с бә лә башынан сыҡ маны: нисек Элинанан ҡ отолорғ а, ә гә р комендант кү ршеһ енә бө гө нгө һ ө йлә шеү ҙ е ә йтһ ә, Асия менә н нимә булыр, бер мең һ ум аҡ саны ҡ айҙ ан табырғ а. Асияның кеҫ ә һ ендә һ уң ғ ы йө ҙ һ ум. Уныһ ын да аҙ нағ а еткерергә кә рә к бит.

Ярай, мең һ умды ҡ алала йә шә гә н Зө мә рә инә һ енә н һ орар ҙ а ул. Инә һ е ә рлә р-ә рлә р ҙ ә ү тескә бирер, моғ айын. Ә бирмә һ ә, ни эшлә ргә?

Ошо кү ң елһ еҙ уйҙ ар менә н Асия бү лмә һ енә килеп етте. Бү лмә гә инге килмә й, унда университетҡ а бармай ҡ алғ ан Элина, тағ ы шул даң ғ ыр-доң ғ орон яң ғ ырата. Бү лмә лә бергә тора башлағ ас, Элина тө ркө мдә лә Асиянан кө лө ргә сә бә п таба: йә аяҡ сала, йә китаптарын, дә фтә рҙ ә рен йыртып китә. Асия Элинаның был ҡ ылыҡ тары тураһ ында уҡ ытыусыларғ а ла ә йтеп ҡ араны, тик улар Элинағ а һ ү ҙ тейҙ ермә не.

Ә гә р Асияның аяҡ аҫ тында ер ярылһ а, шунда ғ ына тө шө п китер һ ә м бер ҡ асан да ерҙ е тырнап ө ҫ кә ҡ алҡ маҫ ине. Ишек алдында мө лдө рә мә йә шкә тулғ ан ҡ ыҙ ошо уйҙ арҙ ы баштан ү ткә рҙ е. Юҡ, бирешергә ярамай. Комендант, ә лбиттә, уҫ ал һ ө йлә ште, ә ммә “жизнь – борьба, выживай” тигә не менә н килешергә кә рә к. Университет, ятаҡ менә н хушлашырғ а кү п ҡ алмағ ан. Ни бары ике аҙ на. Оҙ аҡ ламай диплом да алыр Асия һ ә м ү ҙ ен тулы хоҡ уҡ лы тип һ анағ ан Элинаны бер ҡ асан да, бер ҡ асан да кү рмә ҫ.

Асия кү ҙ йә штә рен һ ө рттө лә бү лмә һ енә инеп китте. “Аҡ ыллы техника” ғ ә ҙ ә тенсә ү ҙ эшендә, Элина тә ҙ рә тө бө ндә тә мә ке кө йрә тә, бү лмә тө тө нгә тулғ ан.

Асия бығ а иғ тибар итмә ҫ ине, тик бө гө н ул ү ҙ енә һ ү ҙ бирҙ е – бирешмә! Асия ишекте тулыһ ынса асып ҡ уйҙ ы, ҡ улдарын, биттә рен йыуырғ а тотондо. Элина ишекте яп, тип ҡ ысҡ ыра башланы, тә ҙ рә тө бө нә н тө шө ү е булды, Асия тә ҙ рә не лә тулыһ ынса асып ебә рҙ е. Был Элинаны сығ ырынан сығ арҙ ы.

- Ты что себе позволяешь, дура?! Кем һ иң ә ишек менә н тә ҙ рә не асырғ а ҡ ушты. Һ ин хочешь, чтобы меня запалили? Хочешь, чтобы коменд тә мә ке тартҡ анды кү рһ ен, да? Хочешь, чтобы меня выгнали из общаги с позором?

Асия был юлы ө ндә шмә йенсә тү ҙ ә алманы:

- Элина, һ ин бында ике ай йә шә йһ ең, ү ҙ ең де хужабикә итеп тояһ ың. Һ инең мыҫ ҡ ыллауҙ арың а ике ай тү ҙ еп йә шә йем. Ү ҙ ең де тоторғ а ө йрә н!

Был һ ү ҙ ҙ ә рҙ ә н һ уң, Элинаның кү ҙ ҙ ә ре ҙ ур итеп асылды. Ҡ ыҙ, ә лбиттә, Асиянан был һ ү ҙ ҙ ә рҙ е кө тмә гә н булғ ан. Ноутбугын шап итеп япты ла тө кө рө ктә рен сә сә -сә сә, китапта ла яҙ ылмағ ан һ ү ҙ ҙ ә р менә н асыу телмә рен тотто:

-...Һ ин ү ҙ ең де кем икә нең де белә һ ең ме һ уң? Һ ин бит алкаш балаһ ы, хә йерсе, икмә к алырғ а ла аҡ саң булмағ ан хә йерсе. Ата-ә сә йең һ ине араҡ ығ а алмаштырғ ан, һ инең алҡ аш балаһ ы икә нең де бө тә ятаҡ белә. И еще мине ө йрә теп тора...

Асия был һ ү ҙ ҙ ә рҙ е Элинанан беренсегә ишетмә й, ә ммә бө гө н был һ ү ҙ ҙ ә р кү ң елде болғ андырҙ ы. Асия хә ҙ ер Элинаның йө ҙ ө н йыртырғ а ә ҙ ер. Ә ммә отҡ ор Элина кү ршеһ енең сә сен элә ктереп, ө лгө рҙ ө һ ә м сә сенә н тартып, ө йө лдө рҙ ө лә этеп ебә рҙ е. Асия тимер карауатҡ а башы менә н килеп тө штө.

***

Асия иҫ енә килгә ндә дауаханала ята ине. Яң ғ ыҙ ын бер палатағ а урынлаштырғ андар. Ике ай эсендә тыныслыҡ кү рмә гә н Асияғ а хә ҙ ер бер кем дә ҡ амасауламаясаҡ. Врачтар ғ ына инеп, хә лен белеп торалар. Ә ҡ ыҙ ҙ ың хә ле насар уҡ тү гел, тик ҡ уғ алғ ан һ айын башы ауыртып тора. Иҫ енә килгә ндә Асия тә -ҙ ә ҡ айҙ а икә нленген аң ламаны, һ уң ыраҡ бө тә һ е лә иҫ кә тө штө, асыҡ ланды. Элина менә н һ уң ғ ы осрашыуын да иҫ лә й ул, ата-ә сә һ е тураһ ындағ ы мыҫ ҡ ыллы һ ү ҙ ҙ ә рҙ е лә онотмағ ан. Ә бит ул оноторлоҡ тү гел. Нисек онотһ он?

Элина дө рө ҫ ә йтте, Асияның атаһ ы һ ә м ә сә һ е ысынлап та берҙ ә н-бер ҡ ыҙ ҙ арын “йә шел йыланғ а” алмаштырғ андар. Шуғ а ла тыуғ ан ауылына йыш ҡ айтмай Асия, иҫ ерек атай һ ә м ә сә йҙ е кү ргеһ е килмә й. Кемдер бының ө сө н ҡ ыҙ ҙ ы тә нҡ итлә р, ата-ә сә йҙ е һ айламайҙ ар тиер, ә ммә бала кү ң еле ҡ ыл кеү ек, бер сиртһ ә ң – һ ынырғ а ғ ына тора.

Ата-ә сә һ ен уйланы Асия, ғ аилә лә ге тормошон иҫ кә тө шө рҙ ө, ятаҡ тағ ы һ уң ғ ы ике ай эсендә ге тормошо ла кү ҙ алдынан ү тте. Егерме ике йылдың дү рт йылы ғ ына тыныс ү ткә н икә н, уныһ ы ла Ғ ә зимә менә н ятаҡ та йә шә гә н саҡ тар. Ошоларҙ ы уйлап, Асияның кү ҙ йә штә ре ирекһ еҙ ҙ ә н алһ ыу бите буйлап йү герҙ е. Ү ҙ ен йә ллә неме, ата-ә сә һ е ө сө н кө йҙ ө мө – быныһ ы беҙ гә ҡ араң ғ ы. Ә ммә кү ҙ йә штә ре ҡ айнар һ ә м ә се ине.

***

Бына диплом алырғ а ла ваҡ ыт етте. Биш йыл буйына белем тауына менеп, тауҙ ың осона еткә н сығ арылыш тө ркө мдә ренең йө ҙ ҙ ә ре сағ ыу, йө ҙ ҙ ә рендә йылмайыу балҡ ый. Шуларҙ ың береһ е – Асия. Дауахананан ҡ айтҡ анына ө с кө н ү тһ ә лә, Асия бө гө н иң бә хетле кешелә рҙ ең береһ е. Ул – профессионал, хә ҙ ер дипломын алыр ҙ а эшкә тотонор. Тормош ауырлыҡ тарын кү п татыны, ә ммә университет тиклем уҡ ыу йортон бө тө рҙ ө. Шулай булғ ас, эшлә ү е лә ең ел буласаҡ.

Тантаналы ваҡ ыт етте, студенттарғ а диплом тапшыралар. Асия ү ҙ енең исемен тулҡ ынланып кү тә. Исемен ә йтерҙ ә р ҙ ә, Асия диплом алырғ а йү гереп тү гел, ә осп барыр тө ҫ лө.

Бергә уҡ ығ ан дуҫ тарының фамилиялары яң ғ ырап тора, тик Асияғ а сират етмә й. Һ ә м бына... диплом алырғ а сираттағ ы фамилия менә н исем – Сабирова Элина. Асияның тә не зимбырлап китте. Дауаханан ҡ айтҡ андан бирле Элинаны кү ргә не юҡ ине. Һ ә м бына ул, Асияны дауаханағ а оҙ атыусы Элина. Ә бит Асия янына дауаханағ а бер тапҡ ыр ҙ а килмә не, хә лен һ орашманы. Ятаҡ тағ ылар ҙ а, комендант та Асияның ни ө сө н дауаханағ а элә геү ен тикшермә нелә р. Башы ә йлә нгә н дә, йығ ылғ ан, тинелә р.

Асияны ошо уйҙ арҙ ан “ҡ ыҙ ыл диплом” тигә н ике һ ү ҙ айнытты. Сә хнә гә ҡ арашын ташланы: ү ҙ кү ҙ ҙ ә ренә ышанмай, Элина ҡ ыҙ ыл диплом тотоп тора. Асия аптыраны: университетҡ а кө н аша йө рө гә н студент та ҡ ыҙ ыл диплом алып сығ ыр икә н. Тимә к, шулай ҙ а була!

***

Асияның тү бә һ е кү ккә тейгә н, ул да дипломлы. Элинаныҡ ы кү ек ҡ ыҙ ыл булмаһ а ла, зә ң гә р тө ҫ лө диплом. Уйлап ҡ араһ аң, зә ң гә р тө ҫ ҡ ыҙ ылғ а ҡ арағ анда матурыраҡ та, асығ ыраҡ та. Кем нисек уйлай инде. Эш тө ҫ тә тү гел.

Шулай студенттар диплом алып бө ткә с, кем тыуғ ан яҡ тарына, кем ҡ айҙ а таралышты. Асия ла районғ а ҡ айтып бара. Асия ҡ айтыр ҙ а донъяһ ын йү нә тер, ата-ә сә һ енә ярҙ ам итер. Йә йҙ ең аҙ аҡ тарында ҡ алағ а яң ынан эшкә урынлашырғ а килер. Тик ата-ә сә генә иҫ ерек йө ҙ менә н ҡ аршы алмаһ ын!

Ошо уйҙ арғ а бирлеп килгә н Асияны автобус туҡ тауы, салондағ ы пассажирҙ арҙ ың ҡ ысҡ ырыуы айнытты. Асия тә ү ҙ ә бер нимә лә аң ламаны. Апассажирҙ арҙ ың береһ е алда ике автобустың бә релешеү е хаҡ ында ә йтте. Ҡ ыҙ автобустың алғ ы тә ҙ рә һ енә кү ҙ ташланы: ысынлап та, ике автобус бә релешеп, автобустың береһ е юлдың ситенә сығ ып осҡ ан һ ә м ҡ ап-ҡ ара тө тө ндә р сығ арып янып ята. Был ҡ урҡ ыныс картинаны кү ргә с, Асияның йө рә ге дер һ елкенде. Янғ ан автобус яғ ына ҡ арарғ а ҡ урҡ ты, тик юл ситендә генә ятҡ ан ҡ ыҙ ыл нә мә не кү реп ҡ алды. Бө гө н генә тантаналы тапшырылғ ан дипломдарҙ ың береһ енә оҡ шағ ан. Асия тү ҙ мә не, водителдә н ишекте астырып, билдә һ еҙ нә мә янына ашыҡ ты. Ысынлап та, бер осо янғ ан ҡ ыҙ ыл тө ҫ тә ге диплом ине ул. Ҡ ыҙ дипломды асырғ амы, юҡ мы тигә ндә й уйланып торҙ о. Оҙ аҡ уйланырғ а ярамай, тиҙ ерә к асырғ а кә рә к. Асия дипломды асыу менә н ү ҙ кү ҙ ҙ ә ренә ү ҙ е ышанманы. Унда “Сабирова Элина” тип яҙ ылғ ан ине.

***

Авариянан һ уң ә ллә кү пме ваҡ ыт ү тте. Асия ла ул кө ндә ге ваҡ иғ аларҙ ы онота алмай. Уның кү ҙ алдында юл ситендә ятҡ ан янып бө ткә н тимер киҫ ә ктә ре, ҡ ара тө тө н, ҡ ырмыҫ ҡ а илә ү е кеү ек йыйылғ ан кешелә р һ ә м бер осо янғ ан ҡ ыҙ ыл тө ҫ тә ге диплом.

Аптырарһ ың, автобус һ ә м пассажирҙ ар юҡ ҡ а сыҡ ҡ ан, ә диплом, ә гә р осоноң янғ анын һ анамаһ аң, бер нимә лә эшлә мә гә н. Һ м шуныһ ы ҡ ыҙ ыҡ: осҡ ан автобустан диплом бер нисә метр арыраҡ. Ә бит ул Асия менә н бер бү лмә лә йә шә гә н, бергә уҡ ығ ан Элинаның дипломы... Элинаның дипломы Асияның ҡ улына барып элә ккә не ғ ә жә п.

Асия дипломды тотоп, ү ҙ алдына Элинаның исем-фамилияһ ын ҡ абатланы ла, дипломды кү крә генә ҡ ыҫ ты. Ирекһ еҙ ҙ ә н кү ҙ йә штә ре тә гә рә не. Нисек кенә булмаһ ын, диплом хужаһ ында булырғ а тейеш, тип уйланы Асия.

Икенсе кө нгә ҡ ыҙ Элинаның тыуғ ан районына ашыҡ ты. Элина кү рше райондан, шуғ а ла бер сә ғ ә ттә билдә лә нгә н урында баҫ ып тора ине. Инергә ме, юҡ мы тип Асия оҙ аҡ уйланып торҙ о. Шунан ап-аҡ яулығ ын башына бә йлә п, зыярат ҡ апҡ аһ ын асып инде. Элинаның ҡ ә берен эҙ лә п табыуы ауыр булманы. Сө нки ул ҡ апҡ а янында ғ ына урынлашҡ ан һ ә м дә ҡ ә бер ташы ә ллә ҡ айҙ ан кү ренеп тора. Бындай ҡ ә бер ташы бер ҡ ә бер ө ҫ тө ндә лә юҡ.

Асия Элинаның ҡ ә бере янына килде. Оҙ аҡ ҡ ына ҡ ә бер ташындағ ы фотоғ а ҡ арап торҙ о. Шунан дипломды сә скә лә р тулы ҡ ә бер ө ҫ тө нә ҡ уйҙ ы ла, тупраҡ ты һ ыйпап, дипломың ды алып килдем тигә ндә й, йылмайҙ ы. Тик был йылмайыу ғ ә ҙ ә ттә гесә тү гел, ә кү ҙ йә штә ре аша йылмайыу ине.