Жер қазу – тасымалдау машиналары

1. Жер қ азу – тасымалдау машиналары деп жұ мыс органдары пышақ, екіі жұ мысшы бірдей атқ аратын – массивтерден қ абаттар айырып жә не сол екпінімен тө сеу орнына топырақ ты тасымалдайды. Бұ л группаларғ а келесі машиналар жатады: бульдозерлер, скреперлер, автогрейдерлер жә не грейдерлер. Бұ л машиналардың бульдозерлержә не скреперлер ө неркә сіптік жә не азаматтың қ ұ рылыста кң інен қ олданылады.

Жер қ азу - тасымалдау машиналарының ә р моделінің индексі болады, онда ә ріптік жә не сандық белгілеулер ендірілген. Индекстің бастапқ ы екі ә ріпі машинаның группасын белгілейді, қ алғ ан сандық – модельдің тіркелген реттік номері, индекстің сандық бө лімінен кейін ә ріптер – реттік модернизациясын (А, Б, В,....) жә не машинаның климаттық атқ аруы. Жоғ арыда кө рсетілген ә ріптерден басқ а ө здігінен жү ретін скреперлердің модернизацияланғ ан индексіне М жә не П ә ріптері мү мкін. Автоматтандырылғ ан басқ ару жү йесі бар бульдозерлер жә не скреперлер индексіне соң ғ ысына 1 деген сан қ ойылады, келесі индекстің ү ш негізгі санынан кейін, ал модернизацияланғ ан машиналарда ә ріптен кейін қ ойылады. Автогрейдерлердің индексіне жоғ арыда кө рсетілген саннан жә не ә ріптенкейін тере арқ ылы ү ш сан қ ойылады. 1, 2, 4, 6, олардың модернификациясын белгілейді.

2. Бульдозерлерді 1-4 категориялық қ абат топырақ торын ө ң деу жә не тасымалдауғ а, сонымен қ атар жортасты жә не тоң ғ ан топырақ тарды босатуғ а қ олданылады. Олардың кө мегімен қ ұ рылыс алаң ын жоспарлауғ а, ү йінді жасауғ а, ойпандарды жә не қ азан шұ ң қ ырларды ө ң деуге, топырақ тарды тегістеу, басқ а машиналар тө ккен, фундаменттер жә не коммуникациялар астына траншейлер қ азу, шұ ң қ ырларды, траншейлерді, қ азан шұ ң қ ырларды жә не ғ имарат іргетасының айналасын кө му, алң ды қ ардан, тастардан, ө сімдік қ абаттарынан, тү бірлерден, майда талдардан жә не қ ұ рылыс қ оқ ыстарынан тазалайды. Бульдозерлердің қ ұ рылыс ө ндірісінде кең інен қ олданылуы олардың конструкциялардың қ арапайымдылығ ын, беріктілігін жә не пайдаланылуда тиімділігі, жоғ арғ ы ө німділігі, қ озғ алмалығ ы жә не ә мбебаптылығ ымен анық талады.

Бульдозер тағ айндалуы бойынша, тарту класы бойынша жә не базалық машинаның жү ру қ ондырғ ыларының типі бойынша жұ мыс органының конструкциясы жә не отвалды басқ ару жү йесінің типі бойынша класификациланады.

Тағ айындалуы бойынша бульдозерлер жер қ азу – тасымалдаудың негізгі тү рлерін атқ аруғ а қ олданылатын жалпы жә не ә ртү рлі топырақ тарда жұ мыс жасайтын қ осалқ ы тағ айындалулары жә не арнайы қ аситтері ерекше топырақ тар немесе технологиялық жағ дайларда арнайы жұ мыстарды орындауғ а арналғ ан болып бө лінеді. Соң ғ ылары (арнайы) итергіш бульдозерлер, жер асты жә не су асты бульдозерлер жатады.

Тарту класына байланысты базалық машиналар кіші габарит (класс 0, 9 дейін), жең іл (класс 1, 4...4), орташа (класс 6....15), ауыр (класс 25...35), жә не ө те ауыр (класс 35-тен жоғ ары) болып бө лінеді.

Жү ру қ ондырғ ылардың типі бойынша шынжыр табанды жә не доң ғ алақ ты болып бө лінеді.

Жұ мыс органдарының конструкциясы бойынша бульдозерлер жоспар отвалының бұ рылмайтын жә не бұ рылатын отвалымен ол тракторғ а перпендикулярлы немесе 53 градусқ а дейін екі жақ қ а продольді оске бұ рышпен орналасуы мү мкін.

Басқ ару жү йесінің типі бойынша бульдозерлер гидравликалық жә не механикалық басқ ару болып бө лінеді.

3. Скреперлер ө здігінен жү ретін немесе принципті жер қ азу тасымалдау машиналары болып келеді. Олардын жұ мыс органы доң ғ алақ қ а бекітілген ковш, оның астынғ ы жағ ына топырақ қ абатын кесуге арналғ ан пышақ орнатылғ ан. Скреперлер қ абаттарды кесуге, тасымалдауғ а, тегістеуге жә не 1-4 патегариялық топырақ тарды алаң ды қ ұ рылысқ а инженерлік дайындауда, топырақ ты аздап нығ ыздауғ а, кварталдарды жоспарлауғ а, ү йінді жасауғ а, енді трагшейлерді ө ң деуге жә не ойпандарды ә ртү рлі ғ имараттарды дайындауғ а жә не т.б. арналады. Кө бінесе скреперлерді суланбағ ан орташа топырақ тарда (қ ұ майт, саздақ, топырақ тар), ірі тасты қ ұ рылымдар болмағ ан жағ дайда жұ мыс істейді. Скреперлермен ауыр топырақ тарды ө ң дегенде оларды алдын кесу қ абаты қ алындығ ыша босатып алады. Скреперлердің бастапқ ы бірқ атар машиналардың негізгі параметрі ковштың геометриялық сиымдылығ ы болып табылады.

Скреперлер классификацияланады: ковштың сиымдылығ ы бойынша – кіші ( дейін), орташа () жә не ауыр сиымдылық ты ( жоғ ары) машиналар; ковшқ а енгізу ә дісі бойынша – топырақ қ абатын жылжу кү шімен кесіп пассивті енгізу, қ ырғ ыш кө мегімен кү штеп енгізу; ковштан тө гу ә дісі бойынша – ковш қ абырғ асын алдығ а жылжитын кү штен тө гу, машинаның жү руі бойынша ковшты алдығ а аударып еркін тө гу; тарту қ ондырғ ылардың агрегаттау ә дісі бойынша – принцепті; шынжыр табанды тракторларғ а жә не екі ості доң ғ алақ ты тягачтарғ а, ө здігінен жү ретін, бір ості жә не екі ості доң ғ алақ ты тягачтарғ а агрегатталғ ан; жұ мыс қ ондырғ ыларын басқ ару ә дісі бойынша - арқ анды блокты, гидравликалық жә не электрогидравликалық басқ ару.

Қ азіргі уақ ытша шығ арылатын скреперлер гидравликалық жә не электрогидравликалық жұ мыс органын басқ ару жү йесі болады, ол ковшты кү штеп тү сіруін, кө теруін жә не тө гуін, кесу қ абатын ө згертуін, ковштын алдын кө теруін жә не тү сіруін қ амтамасыз етеді. Ковш пышағ ын топырақ қ а кү штеп енгізуді кесу қ абатының қ алындығ ын тура туралауғ а, топырақ жию уақ ытын азайтуғ а жә не нығ ыз топырақ тарды толық ө ң деуге мү мкіндік береді.

4. Автогрейдерлер ө здігінен жү ретін жоспарлау профилдау машиналары болып келеді, олардын негізгі жұ мыс органдары толық бұ рылатын грейдерлердің пышағ ы бар отвал қ ызмет етеді. Отвал автогрейдерлердің продольді осіне бұ рышпен алдынығ ы жә не артқ ы пневмодоң ғ алақ ты жү ру қ ондырғ ылары мосттар арасында орналасады. Автогрейдерлер жү ру барысын пышақ тар топырақ тарды кеседі жә не отвал оны шетке ысырады.

Автогрейдерлерді жол ұ ү рылысында, ү лкен емес ү йінділер жә не профилді ойпандар ғ имараттарында, котлован тү птерін тазалау, аландарды жоспарлау, траншейлерді, оларды, шұ ң қ ырларды, каналдарды кө муге жоспарлау жә не профилдеу жұ мыстары ү шін, сонымен қ атар жолдарды, қ ұ рылыс алаң ын, қ ала жолдарын жә не алаң дарды қ ысқ ы уақ ытта қ ардан тазалауғ а қ олданылады.

Автогрейдерлерді 1...3 категориялық топырақ тарда қ олданылады. Автогрейдерлердің жұ мыс істеу процесі реттік жү рістерден тұ рады, онда топырақ тарды кесу, оны тасымалдау, тегістеу жә не ғ имарат бетін жоспарлау болып іске асырылады.

Автогрейдерлер констуктивтік салмағ ы бойынша, трансмиссия тү рі бойынша, доң ғ алақ тардың схемасы жә не борттың берілу тү рі бойынша классификацияланады. Конструктивтік салмағ ы бойынша автогрейдер жең іл (12 т. дейін), орташа (15 т. дейін) жә не ауыр (15 т. жоғ ары) болып бө лінеді. Автогрейдерлердің доң ғ алақ ты схемасы АхБхВ формуласымен анық талады, мұ нда А – басқ арылатын доң ғ алақ остерінің саны; Б – тартатын доң ғ алақ тар осінің саны жә не В – остердің жалпы саны. Автогрейдерлердің доң ғ алақ ты схемасы жең іл жә не орташа типті 1х2х3, ауыр типі 1х3х3.

Трансмиссия тү рі бойынша автогрейдерлерді механикалық жә не гидромеханикалық трансмиссиясымен бө лінеді. Гидромеханикалық трагсмиссия автогрейдер жү ріс жылдамдығ ының автоматты жә не бірқ алыпты ауысуын қ амтамасыз етеді.

Борттың берілу тү рі екі тү рлі болады – борттық редукторлар тү ріне (жең іл жә не орташа автогрейдерлерді) жә не бө лек тартатын мосттар (ауыр автогрейдерлерде).