Студопедия

Главная страница Случайная страница

Разделы сайта

АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника






Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің дебиторлық берешектерінің құжаттық рәсімделуі мен есебі






12. Қ ызметкерлердің қ ысқ а мерзімді дебиторлық берешектерінің есебі

13. Алдағ ы кезең шығ ыстарының есебі

Кү мә нді талаптар жә не олардың есебі Борышқ ордың шартқ а сә йкес тө лем жасай алмайтындығ ы немесе белгіленген мерзімде векселден бас тартылды деп хабарлау фактісі, ә лі де, аталғ ан қ арыз (берешек) алынбайтын болды дегенді білдірмейді. Борышқ ордың банкроттығ ы неғ ұ рлым дә л кө рсеткіштің бірі болып қ ызмет етеді. Ө зге кө рсеткіштердің ішінен борышқ ор – ұ йымды тарту, қ арызды ө ндіру ү шін қ айыра ұ мтылыс жасап кө рудің сә тсіз болуы, сондай-ақ талап қ ою мерзімі ө ткеннен кейін ө ндіріп алуғ а тыйым салынушылық ты атауғ а болады.Егер кү мә нді дебиторлық қ арыз (берешек) ық тимал жә не бағ алау мү мкін болатын болса, оны бухгалтерлік есеп шоттарында кө рсету қ ажет болады.Сә йкестік принципі, кү мә нді дебиторлық қ арыздан (берешектен) шеккен залалдардың оны ө ткізген есепті кезең де танылғ ан болуын талап етеді. Болжанып отырғ ан кү мә нді дебиторлық қ арыз (берешек) шығ ыс ретінде кү мә нді қ арыздарғ а – операциялық қ ызмет бойынша шығ ыстарда кө рсетіледі.Дебиторлық қ арыз (берешек) есебінің екі тә сілі бар: тікелей есептен шығ ару есебі жә не резерв есебі.Кү мә нді талаптарды бағ алаудың мынадай екі ә дісі қ олданылады: 1) орындалғ ан жұ мыстардан, кө рсетілген қ ызметтерден, ө ткізілген кө лемнен пайыз ә дісі; 2) тө лем мерзімдері бойынша шоттар есебінің ә дісі.

14.

Қ орлар есебін ұ йымдастыру жә не жалпы қ ағ идалары. Қ орларды тану жә не бағ алау. 2-шіХБЕС бойынша қ орлар:

- активтер, кә сіпорынғ а тү скен экономикалық кіріс ә келуші активтер жө нелтуге дайындалып қ ойылғ ан тауарлы-материалдық қ ұ ндық тар қ орлар болып саналады, ө йткені кә сіпорын оларғ а меншіктік қ ұ қ ық тарын жоғ алтқ ан, тө лемі тө ленді сатып алушыларғ а жө нелтуге дайындалып тұ р.Консегнациядағ ы тауарлар да қ орларғ а жатқ ызылмайды. Қ орлар қ озғ алысы, активтер болғ андығ ынан кә сіпорынынң қ ызметтік нә тижесінің кө рсеткішіҚ орлар –сараланып мынандай активтер тү рлеріне жіктелінеді: дайын ө німдер, тауарлар, бітпеген ө ндірістер, шикізаттар жә не материалдық қ орлар, жә не басқ а да тү рлері. Жалпы айтқ анда олардың барлық тү рлері: - іс қ ызмет жолында сатуғ а; - не болмаса ө ндірістік проценте не кө мек керсету жолында пайдалануғ а арналадыАрнайы біркелкілік ә дістеме бойынша қ орлардың бірлік кө рсеткішін нақ ты қ ұ нын есептеу қ арастырылғ ан.

15.

Қ орлардың қ оймадағ ы жә не бухгалтериядағ ы есебі «Қ орлар» атты №2 ХБЕС сә йкесті есепте қ орлар екі тө менді шамадағ ы ө лшеммен бағ аланады: не ө зіндік қ ұ н, не кө здеген таза сату қ ұ нымен.Кө здеген таза сату қ ұ н - ойланғ ан сату бағ а қ ұ ны сатуғ а жұ мсалғ ан шығ ыстарды шегергеннен кейін.Сыншылды қ ұ н - екі жақ ты келісімімен активтерді сату не міндеттемелерді ө теу екі жақ бір бірімен келісіліп ө ткізілетін операцияларды бағ алау (сату қ ұ н).Оларды бағ алау қ орлар есебінің аса маң ызды мә селелерінің бірі болып саналады. Қ орларды бағ алау процесін ү ш негізгі сатығ а: қ орларды бастапқ ы бағ алауғ а (ө зіндік қ ұ ны), бастапқ ы танылғ аннан кейінгі жә не қ орларды ө ндіріске немесе сатуғ а есептен шығ ару кезіндегі бағ алауғ а бө луге болады. №2 Халық аралық қ аржылық есеп стандартына сә йкес қ орлар: ө зіндік қ ұ н мен сол бойынша ө ткізілуі мү мкін таза қ ұ нның аз шамасы бойынша бағ алануы тиіс.

16. Дайын ө німнің, аяқ талмағ ан ө ндірістің есебі.

Қ орларды қ айта бағ алау есебі мен қ ұ жаттандырылуы. Қ орларды дайындау оларды жабдық таушы орындармен қ ұ рылғ ан тү сіру шартына сә йкесті іске асырылуы керек. Қ ұ рылғ ан шарттардың орындалуын есеп объектісі тү рінде бақ ылауғ а алынады, сол орындармен қ ұ рылғ ан қ ұ жаттар арқ ылы. Олар мынандай топтарғ а бө лінеді: кө ліктік қ ұ жаттар; тауарлық қ ұ жаттар; салық тық қ ұ жаттар; сапалық қ ұ жаттар; есеп айырысу қ ұ жаттар.Ұ йымғ а жататын тауарлық -материалдық қ орлар есебі, сондай-ақ оларды жасаумен байланысты операциялар 1300 «Қ орлар» ішкі бө лімінің шоттарында жү ргізіледі.Аталғ ан ішкі бө лімнің шоттары ұ йымғ а жататын шикізат, материалдар, ыдыстар (таралар) мен ө зге қ орлардың бар жоғ ы мен қ озғ алысы туралы ақ параттар жинақ тауғ а арналғ ан.

17.

Қ орларды тү гендеудің нә тижесінің ережесі, қ ұ жаттық рә сімделуі жә не есебі. Тү гендеудің мерзімді жә не тұ рақ ты екі жү йесі қ олданылады. Халық аралық бухгалтерлік есеп стандарты мен Халық аралық қ аржылық есеп стандарты бойынша шоттар жоспарының талаптары мерзімді тү гендеу жү йесіне негізделген.Мерзімді тү гендеу жү йесін пайдалану жағ дайында бухгалтерлік есеп шоттарында тауарды сатудан тү скен кіріс қ ана тіркеледі, ал сатылғ ан тауарлардың ө зіндік қ ұ ны ТМҚ есебі шоттарында белгіленбейді (тіркелмейді). Тү пкі тауар қ алдық тарының ө зіндік қ ұ нын анық тау ү шін физикалық тү гендеу мерзімді тү рде, ә детте есепті кезең соң ында жылына бір рет жү ргізіледі. Жоғ арыда атап ө ткендей, сату ү шін қ олда бар тауарлардың ө зіндік қ ұ нын тү пкі тауар қ орларының ө зіндік қ ұ нымен (ТМҚ нә тижелері бойынша санымен) салыстыру сатылғ ан тауарлардың ө зіндік қ ұ нын анық тауғ а мү мкіндік береді. Егер сатылатын ТМҚ -ның номенклатурасы, саны кө п болатын болса, онда кә сіпорындардың кө пшілігі мерзімді тү гендеу жү йесін қ олданады.Тү гендеу міндетті тә ртіпте келесі жайларда жү ргізіледі:  материалғ а жауапты тұ лғ алардың ауысуы кезінде (істерді қ абылдау - ө ткізіп беру кү ніне);  қ орларды қ айта бағ алау кезінде, қ орларғ а бағ аның ө згеруі кезінде;  ұ рлық (қ ымқ ыру) немесе теріс пайдалану фактілері анық талғ ан жағ дайда, сондай-ақ тауарлық -материалдық қ орлар бү лінген жағ дайда; тө тенше жағ дайлардан туындағ ан табиғ ат апаттары, ө рт, авария немесе ө зге тө тенше жағ дайларда;  тарату (бө лу) балансын жасау алдында ұ йымды тарату (қ айта қ ұ ру) кезінде жә не Қ азақ стан Республикасының заң мен кө зделген ө зге жағ дайларда.

18.

Негізгі қ ұ ралдарды бағ алау жә не тану. Негізгі қ ұ ралдар - ө ндірісте, тауар тү сіруде, кө мек кө рсетуде, жалдауда, басқ аруда т.б. жағ дайларда бір жылдан аса қ олданылатын материалды активтер.№16 Халық аралық қ аржылық есеп стандарты бойынша негізгі қ ұ ралдар есебіндегі басты мә селелер болып мыналар саналады: активтерді тану кезі, олардың баланстық қ ұ нын жә не амортизациялық аударымдарды анық тау.Негізгі қ ұ ралдар обьектісі: компания активпен байланысты экономикалық пайдалар алғ анда жә не активтерді сатып алуғ а жұ мсалғ ан нақ ты шығ ындар сенімді (анық) бағ аланғ ан кезде актив тү рінде танылуы тиіс. Халық аралық қ аржылық есеп стандартына кө шу кү ніне оғ ан кіру балансын дайындайды, онда №16 Халық аралық қ аржылық есеп стандартына сә йкес негізгі қ ұ ралдарды тану ө лшемдеріне жауап бермейтін обьектілер кө рсетілмейтін болады. Мұ нан ө зге негізгі қ ұ ралдар қ ұ рамынан обьектілердің бір бө лігі «Қ озғ алмайтын мү лікке инвестициялар» категориясына немесе №40, №41 Халық аралық қ аржылық есеп стандартына сә йкес биологиялық активтер қ ұ рамына ауыстырылады.

19.

Негізгі қ ұ ралдарды кіріске алуды қ ұ жаттық рә сімдеу жә не есебі Негізгі қ ұ ралдарды алу кезінде бастапқ ы қ ұ нғ а:  сатып алу шығ ындары;  жеткізіліп беру жә не орнату шығ ындары;  ғ имараттар жә не жең іл автомобильдер бойынша қ осымша қ ұ нғ а салынғ ан салық қ осылады, ө йткені жабдық таушының (жеткізіп берушінің) тө леуіне жататын, алынғ ан негізгі қ ұ ралдардың басқ а тү рлері бойынша қ осымша қ ұ нғ а салынғ ан салық сомасы бюджетке тү сетін тө лемдерді азайта отырып есепке алуғ а жатады, сондық тан да объектінің бастапқ ы қ ұ нын кө термейді. №16 Халық аралық қ аржылық есеп стандарты бойынша негізгі қ ұ ралдар есебіндегі басты мә селелер болып мыналар саналады: активтерді тану кезі, олардың баланстық қ ұ нын жә не амортизациялық аударымдарды анық тау.

 

20. Негізгі қ ұ ралдар шығ уын қ ұ жаттық рә сімдеу жә не есебі Негізгі қ ұ ралдардың шығ арылу себептері:  негізгі қ ұ ралдардың пайдаланылмағ ан объектілерін ө ткізу (сату);  жарғ ылық капиталғ а салым тү рінде басқ а ұ йымдарғ а беру;  физикалық жә не моральдық тозу нә тижесінде жою (тарату);  ө зге заң ды жә не жеке тұ лғ аларғ а ө теусіз беру;  объектілерді ұ зақ мерзімді (қ аржыландырылатын) жал­ғ а беру;  жетпеушілік, табиғ и апаттардан жойылуы.Негізгі қ ұ ралдарды ө зге объектілерге беру «Негізгі қ ұ рал­дарды тапсыру-қ абылдау актісімен» ресімделеді (№ОС-1 ү лгісі), ол екі дана етіп жасалады, онда объектінің бастапқ ы (ағ ымдағ ы) қ ұ ны, жинақ талғ ан тозу, сату кезіндегі келісімді бағ а, жарғ ылық капиталғ а салу кезінде келісілген ө зге объектілер кө рсетіледі

Негізгі қ ұ ралдардың амортизациясының ә дістері жә не есебі. Негізгі қ ұ ралдар шаруашылық қ ызметі процесіндегі ұ зақ уақ ыт кезең інде бірте-бірте тозады. Тозу – бұ л физикалық жә не моралдық сипаттарын жоғ алту процесі. Физикалық тозу негізгі қ ұ ралдарды пайдалану нә тижесі жә не сыртқ ы факторлардың ә сер етуі болып саналады. Моралдық тозу соның нә тижесінде активтер ғ ылым мен техника дамуының осы заманғ ы талаптарына сә йкес келмейтін процесті білдіреді.Қ ызмет мерзімі ішінде амортизацияланатын актив қ ұ нын жү йелі бө лу тү ріндегі тозудың қ ұ ндық кө рінуі амортизация болып аталады. Есептелген амортизация сомасы, белгілі бір кезең де пайдаланылғ ан немесе тұ тынылғ ан негізгі қ ұ ралдардың қ ұ нын кө рсетеді. Амортизацияланатын қ ұ н, негізгі қ ұ ралдардың тү суі кезінде, пайдалы қ ызмет мерзімінің соң ында қ ұ ралатын қ осалқ ы бө лшектердің, металл сынық тарының, қ алдық тардың болжанатын қ ұ ны ретінде айқ ындалатын, бастапқ ы қ ұ н мен тарату қ ұ ны арасындағ ы айырманы білдіреді. Негізгі қ ұ ралдар обьектісінің амортизацияланатын қ ұ ны пайдалы қ ызмет мерзімі ішінде жү йелі тү рде есептен шығ арылып отыруы тиіс. Амортизациялық аударымдар, ө німдердің, тауарлардың, жұ мыстар мен кө рсетілетін қ ызметтердің ө зіндік қ ұ нының элементі жә не шығ ыс ретінде ә рбір есепті кезең ү шін танылады.Негізгі қ ұ ралдар амортизациясын (тозуын) есептеудің басты мақ саты олардың қ ұ нын ө теу кө зін жасау болып табылады. Осындай кө з амортизацияны шығ ыстарғ а, шығ ындарғ а қ осу есебінен жасалады.

21.

Негізгі қ ұ ралдарды жө ндеу бойынша шығ ындар есебі Негізгі қ ұ ралдардың объектілерін уақ ытында жө ндеуден ө ткізіп тү ру қ ажет. Ө йткені жө ндеу арқ ылы оларды жақ сы қ алпында ұ зақ іс қ ызметте болуларына керекті жұ мыс. Жө ндеу жұ мысы атқ арылуына сә йкесті: кү рделі не ағ ындағ ы болып бө лінеді. Жө ндеу жұ мысы медігерлік не болмаса шаруашылық ә дістерімен жү ргізілетін болады.Медігерлік тә сілде жұ мыс тапсырушы жақ шартқ а сә йкесті дайын жө ндеуденө ткен жұ мыстарды, яғ ни объектілерге есеп айырысу мен оларды «Қ абылдау-тапсыру актісі» арқ ылы қ абылдап отырады.Шаруашылық тә сілде кә сіпорын ө з кү шімен ө з қ аражатын қ олданып жө ндеу жұ мысын атқ арады. Жө ндеу жұ мыстары жө ндеу цехінде не болмаса тысжерде атқ арылуы да мү мкін. Жө ндеу цехінде болғ ан шығ ыстар 8310«Кө мекші ө ндірістер» шотына алынады, жө ндеу жұ мысы аяқ талғ аннан кейінкә сіпорынын шығ ындарына шегеріліп жабылады, егерде жө нетілген негізгіқ ұ ралдар объектілері меншікті болса.

22.

Негізгі қ ұ ралдарды тү гендеуі жә не тү гендеу нә тижесінің есебі Тү гендеу жұ мыс басталу араснда тексеріледі: - инвентарлық картішкелер, инвентарлық активтер жә не негізгі қ ұ ралдар есептік санақ тарының барлығ ы мен олардың жағ дайлары; - техникалық паспорты (тө л қ ұ жаттары) жә не басқ а да техникалық қ ұ жаттарының барлығ ы мен жағ дайлары; - есептегі негізгі қ ұ ралдар объектілерінің меншіктілігін, жалдаудағ ыларын, не жауапты сақ таудағ ыларын растаушы қ ұ жаттардың барлығ ын. Егер бұ ндай анық таушы қ ұ жаттар болмағ анболса, олардың бө лужолын шешіп қ ұ жаттармен рә сімделуін шешуқ ажет т.с.с жұ мыстаратқ арылуы керек.Тү гендеу жұ мысын ұ йымдастыру бухгалтерлік есепті жү ргізу ережесінесай ұ йымдастырылады.

23.

Материалдық емес активтердің тү рлері, оларды тану жә не бағ алау. №38 «Материалдық емес активтер» Халық аралық қ аржылық есептілік стандартына сә йкес материалдық емес активтер – бұ л ө ндірісте жә не тауарларды (жұ мыстарды, қ ызметтерді) ө ткізуде, ә кімшілік мақ саттарғ а жә не ө зге обьектілерге жалғ а беруде: а) анық тауғ а болатын, б) субьекті арқ ылы бақ ыланатын, в) оны пайдаланудан субьекті, болашақ та экономикалық пайда аламын деп кү тетін, физикалық формағ а (мә нге) ие емес, ұ зақ уақ ыт кезең де (бір жылдан асатын) пайдалануғ а арналғ ан, идентификацияланатын монетарлық емес активтер.Материалдық формаларының болмауы – олардың елеусіздігі материалдық емес активтердің негізгі ө згешелікті ерекшелігі болып саналады. Атап айтқ анда, осы ерекшелік есепті ұ йымдастыру кезінде қ иындық тар туғ ызады. Физикалық сапасының болмауы оларды бағ алауда жә не одан пайда алуда қ иындық келтіреді.Материалдық емес обьекті, егер: 1) материалдық емес актив анық тамасына сә йкес келсе; 2) тану ө лшемдеріне жауап берсе жә не есепте тіркелетін болса, егер: а) субьекті болашақ та, аталғ ан активпен тікелей байланысты, қ ажетті экономикалық пайда алады деген мү мкіндік жоғ ары болса; б) актив қ ұ нын сенімді айқ ындау мү мкін болса; в) материалдық емес активтер тану кезінде бастапқ ы қ ұ ны бойынша бағ аланатын болса, материалдық емес актив болып танылады.Халық аралық қ аржылық есептілік стандартына кө шу кезінде материалдық емес активтер қ айта қ аралатын болады жә не №38 Халық аралық қ аржылық есептілік стандартының талаптарын ескере отырып, балансқ а енгізіледі

Материалдық емес активтердің кіріске алынуының қ ұ жаттық рә сімделуі жә не есебі

Материалдық емес активтер ұ зақ мерзімді жә не физикалық мағ ынада ғ ана материалдық емес; есеп кө зқ арасы тұ рғ ысынан оларды тану мен бағ алау маң ызды болып саналады. Тану кезіндегі материалдық емес актив, оғ ан сатып алу шығ ындары, пайдалануғ а дайындау шығ ындары (активті сатып алуғ а, оғ ан меншік қ ұ қ ығ ын беруге тө лем жасау шығ ындары) кіретін, ө зіндік қ ұ ны бойынша №38 Халық аралық қ аржылық есептілік стандартына сә йкес бағ аланады.Іштей жасалғ ан материалдық емес активтің, тану ө лшемдеріне сә йкестігін бағ алау ү шін, компания актив қ ұ руды зерттеу сатысына жә не ә зірлеу сатысына жіктейді.Ә зірлеу сатысында пайда болатын материалдық емес актив, компания: - материалдық емес активті аяқ тауды техникалық тұ рғ ыдан жү зеге асыруғ а болатындығ ын; - активті пайдалануғ а немесе сатуғ а ө зінің қ абілеттілігін; - материалдық емес активке жататын шығ ындарды сенімді бағ алай білу қ абілеттілігін кө рсеткен жағ дайда танылады.

 

24.

Материалдық емес активтердің шығ ысқ а шығ арылуын қ ұ жаттық рә сімдеу жә не есебі Материалдық емес активтер бухгалтерлік баланстан:  пайдалы қ ызмет мерзімі ө ткен кезде;  таратқ анда, моралдық тозу жағ дайында;  ө зге ұ йымның жарғ ылық капиталына жарна тө легенде;  айырбастағ анда;  сатқ ан жағ дайларда, бастапқ ы қ ұ жаттар негізінде есептен шығ арылады.Материалдық емес активтердің кетуі жағ дайында олардың баланстық қ ұ ны 2700 «Материалдық емес активтер» шағ ын бө лімінің тиісті шоттарының кредитінен 7410 «Активтердің кетуі бойынша шығ ыстар» шотының дебетіне есептен шығ арылады.Материалдық емес активтің кетуінен алынғ ан пайда немесе залалдар кірістер мен шығ ыстар туралы Есепте кіріс немесе шығ ыс ретінде танылатын, кету (шығ у) шығ ыстарын алып тастағ андағ ы ө ткізу қ ұ ны мен баланстық қ ұ ны арасындағ ы айырма ретінде анық талады.

25.

Материалдық емесактивтердің амортизациясы мене қ айта бағ алауынесепке алу.

Материалдық емес актив актив ретінде бастапқ ы танығ аннан кейін жинақ талғ ан амортизацияны алып тастағ андағ ы ә ділетті қ ұ н бойынша кө рсетіледі.Материалдық емес активтің амортизацияланатын сомасы жү йелі тү рде пайдалы қ ызметтің жақ сы бағ аланғ ан мерзімі негізінде анық талады. Амортизацияны есептеу пайдалану ү шін актив қ ол жетімді болғ ан кезден басталады.Жалпы тү рде материалдық емес активтің пайдалы қ ызмет мерзімін бағ алау пайдалы қ ызмет мерзімі ұ зақ тығ ының ұ лғ аюы мен сенімділігі азая тү седі. №38 Халық аралық қ аржылық есептілік стандарты материалдық емес активтің пайдалы қ ызмет мерзімі 20 жылдан аспайтындығ ы жайлы жол берушілікті (допущение) қ абылдайды.

26.

27. Активтердің қ ұ нсыздануының тү сінігі. Қ ұ нсыздану белгілері.

28. Негізгі қ ұ ралдар мен материалдық емес активтердің қ ұ нсыздануының есебі

Міндеттемелер анық тамасы, ө лшенуі жә не жіктелуі. Міндеттеме - ө зге тұ лғ аның (кредитордың) пайдасына белгілі бір іс-ә рекет ету, мысалы, мү лікті беру, жұ мысты орындау, ақ ша тө леу жә не т.б., яки белгілі бір іс-ә рекеттен қ алыс қ алудағ ы тұ лғ аның (борышқ ордың) міндеті. Бұ л ретте кредитордың борышқ ордан оның міндеттемелерін орындауды талап етуге қ ұ қ ы бар. Міндеттеме – оны реттеу экономикалық пайда алудан тұ ратын ресурстардың субьектіден кері қ айтаруына ә келетін ө ткен кезең дер оқ иғ аларынан туындайтын, субьектінің берешегі.Міндеттемелер жіктеуі. Ұ йым ә детте, қ ысқ а мерзімді немесе ұ зақ мерзімді болып жіктелетін міндеттемелердің бірнеше тү рлеріне ие болады. Оның орындалуы кү тіліп отырғ ан жә не ол ұ йымның сол сә тте қ олда бар айналым қ аражаттарын пайдалануды талап ететін, ұ йымның қ арыздары мен ө зге міндеттемелері қ ысқ а мерзімді немесе ағ ымдағ ы міндеттемелер болып саналады.

29.

30. Қ арыздар бойынша міндеттемелер есебі, олардың ролі мен оларды алу шарттары.

31. Салық тар бойынша, басқ а да міндетті жә не ерікті тө лемдер бойынша міндеттемелердің есебі.

32. Жеткізушілер мен мердігерлердің қ ысқ а мерзімді кредиторлық берешектерінің есебі.

33. Ең бекақ ының тү сінігі, жү йесі жә не тү рлері жә не ең бекақ ыны есептеудің қ ұ жаттық рә сімделуі.

34. Ең бекақ ыны есептеудің тә ртібі жә не есепке алуы.

35. Ең бекақ ыдан ұ сталынатын ұ стамдар тү рлері жә не есебі.

36. Ең бекке жарамсыз болғ ан кү ндерге жә рдемақ ы есептеу тә ртібі жә не есебі.

37. Демалыс кү ндеріне ең бекақ ы есептеу тә ртібі жә не есебі.

38. Еншілес ұ йымдарғ а, қ ауымдастырылғ ан жә не бірлескен ұ йымдарғ а міндеттемелер есебі.

39. Жалдаубойыншаміндеттемелересебі

Кірістерді тану. ХҚ ЕС 18 «Тү сім» сипаттамасы Алуғ а арналғ ан шоттар есебінде қ ою жә не кө рсету, ең алдымен тауарларды, жұ мыстарды, қ ызметтерді сату мен жә не №18 «Тү сім» Халық аралық қ аржылық есеп стандартында реттелген (бірқ атар ө згешеліктермен қ атар «Кіріс» Қ азақ стандық бухгалтерлік есеп стандартымен бірқ атар ортақ ережелері бар) тү сімдердің пайда болуымен, танылуымен жә не есебімен байланысты аспектілерді ө ткізуден тү скен тү сімдердің қ ұ рамымен байланысты болады.Тү сім – бұ л капиталдың ұ лғ аюына ә келетін, компанияның экономикалық алатын пайдаларының жалпы тү сімі. Тү сім, компания беретін кез келген сауда немесе кө терме сауда жең ілдіктерінің сомаларын ескере отырып алынғ ан немесе ө теледі деп кү тілген ә діл қ ұ ны бойынша бағ алануы тиіс.Тү сімді тану, алуғ а арналғ ан шоттар есебінде ресімдеу жә не кө рсету ө лшемдері болып мына оқ иғ алар саналады: - сатушыдан маң ызды тә уекелдер мен басымдық тардың сатып алушығ а ө туі; - меншік қ ұ қ ығ ының ө туі; - баланс кү ніне мә мілелердің аяқ талғ андық дә режесі, кейбір уақ ытта ол №11 «Мердігерлік шарттары» Халық аралық қ аржылық есеп стандарты, «дайындық ә дісі»; - егер мә міле нә тижесін бағ алау қ иынғ а тү ссе, онда тү сім танылғ ан жә не ө телген шығ ындар мө лшерінде танылады.

40.

Ө німді сату жә не қ ызмет кө рсетуден кірістер есебі. Ө німдер сату жә не орындалғ ан жұ мыстардан жә не кө рсетілген қ ызметтерден тү скен тү сім кез келген ұ йым қ аражаты айналымының аяқ талғ ан бө лігін білдіреді.Негізгі қ ызметтен алғ ан кірістер есебі 6010 «Ө німдерді сатудан жә не қ ызметтер кө рсетуден алғ ан кіріс» пассив шотында жү ргізіледі. Оғ ан аналитикалық шоттар ашылуы мү мкін, оның атауы қ ызмет салалары бойынша кірістердің кө здері мен тү рлеріне қ атысты болады жә не нақ ты компания шоттарының бекітілген жұ мыс жоспарында бекиді. Есепті кезең ішінде 6010 шотының кредитіне, тиісті шоттарда: «Қ орларды ө ткізуден алғ ан кіріс», «Тауарларды ө ткізуден алғ ан кіріс», «Жү ктермен жолаушылар тасымалдау бойынша қ ызметтер кө рсетуден алғ ан кіріс», «Жалгерліктен алғ ан кіріс» жә не т.б. кө здерінен алынғ ан кіріс сомалары тиісті шоттарда жинақ талады.Есепті кезең соң ында 6010 кредиті бойынша алынғ ан кірістер сомасы 5410 «Есепті жылдың пайдасы (залалы) шотына кө шіріледі. Осы шоттың ақ параты 2 «Кірістер мен шығ ыстар туралы есеп» ү лгісін толтыру ү шін негіз болып табылады.

41.

Сатылғ ан ө німдердің ө зіндік қ ұ нының есебі. Ө німдер сату жә не орындалғ ан жұ мыстардан жә не кө рсетілген қ ызметтерден тү скен тү сім кез келген ұ йым қ аражаты айналымының аяқ талғ ан бө лігін білдіреді.Негізгі қ ызметтен алғ ан кірістер есебі 6010 «Ө німдерді сатудан жә не қ ызметтер кө рсетуден алғ ан кіріс» пассив шотында жү ргізіледі. Оғ ан аналитикалық шоттар ашылуы мү мкін, оның атауы қ ызмет салалары бойынша кірістердің кө здері мен тү рлеріне қ атысты болады жә не нақ ты компания шоттарының бекітілген жұ мыс жоспарында бекиді. Есепті кезең ішінде 6010 шотының кредитіне, тиісті шоттарда: «Қ орларды ө ткізуден алғ ан кіріс», «Тауарларды ө ткізуден алғ ан кіріс», «Жү ктермен жолаушылар тасымалдау бойынша қ ызметтер кө рсетуден алғ ан кіріс», «Жалгерліктен алғ ан кіріс» жә не т.б. кө здерінен алынғ ан кіріс сомалары тиісті шоттарда жинақ талады.Есепті кезең соң ында 6010 кредиті бойынша алынғ ан кірістер сомасы 5410 «Есепті жылдың пайдасы (залалы) шотына кө шіріледі. Осы шоттың ақ параты 2 «Кірістер мен шығ ыстар туралы есеп» ү лгісін толтыру ү шін негіз болып табылады.

42.

Кезең шығ ыстарының тү рлері жә не есебі. Кезең шығ ытары – ұ йым шығ ыстарының ерекше тү рі, негізінен, олардың ө ндіріс шығ ыстарының, сол сияқ ты тауарларды, жұ мыстарды, қ ызметтерді сатып алу шығ ыстарының ә серіне ұ шырамағ ан тұ рақ ты мө лшері, ө зіндік ерекшелігі болып саналады. Осындай шығ ыстарғ а мыналар жатады:  ТМҚ -ны ө ткізу шығ ыстары (7110 шоты);  ә кімшілік шығ ыстары (7210 шоты);  қ аржыландыру шығ ыстары (7310-нан 7340-қ а дейінгі шоттар);  ө зге де шығ ыстар (7410-нан 7470-ке дейінгі шоттар).Шаруашылық субьектілері, олар ештеме ө ндірмей немесе біршама уақ ыт жұ мыста кідіріс болып қ алса да, кезең шығ ыстарын кө тереді. Бұ л шығ ыстар ө ткізілген ө німдердің (тауарлардың, жұ мыстардың, қ ызметтердің) ө зіндік қ ұ нына ә серін тигізбейді, яғ ни қ алдық тар ТМҚ -ғ а жатпайды, есепті жыл пайдасының (залалының) кемуіне мерзімді тү рде есептен шығ арылып отырады.

43.

Қ орытындыпайда (қ орытындызалал) есебі. 5610 «Қ ортынды пайда (қ ортынды залал)» шоты есепті кезең дегі жиын кіріс немесе залал есебіне арналғ ан. Ұ йымдардың бухгалтериясында есепті жылдың (кезең нің) соң ындағ ы 30-31 желтоқ санда кірістер шоттары (6 бө лім) жә не шығ ыстар шоттары (7 бө лім) 5610 шотының дебет жә не кредит айналымдары саналып шығ арылады. Осының алдындағ ы бө лімдерде 5610 шотының қ атысуымен шоттар корреспонденциясы келтірілген болатын. Осылайша, бұ л шот салыстырмалы, жинаушы-бө луші (распредительный) болып саналады, осы шоттың ақ параты жыл соң ында ғ ана жинақ талады. Дебет (шығ ыс) жә не кредит (кіріс) айналымдарды салыстыру арқ ылы кірістердің немесе шығ ыстардың кө п екендігі анық талады. Айналымдар арасындағ ы айырма барлық пайда немесе барлық залал болып саналады.

44.

Ө ткен жылдардағ ы жә не есептік жылдың бө лінбеген пайда (жабылмағ ан залал) есебі.

Шығ ыстарғ а берілген анық тамалардың арасында мынадай анық тама қ олданылады: «Шығ ыстар – ұ йымның шаруашылық операциялары нә тижесінде бө лінбеген пайданың азаюы». Мұ ндай анық тама, біздің кө зқ арасымыз бойынша, ол шығ ыстар мен кірістер есебі бойынша шоттарды есепті жылдың пайдалары (залалдары) шотына жабу арқ ылы анық талатын, қ аржылық нә тижелерді анық таудың техникалық жағ ын ғ ана кө ре білуге негізделген. Шынында да, осындай шоттың дебеті бойынша жинай отырып, шығ ыстар, бө лінген кірісті емес, қ аржылық нә тижені азайтуғ а барады. Бө лінбеген кірістің азаюы оны пайдалану нә тижесінде ғ ана болады. Бө лінбеген кіріс қ аржылық кө рсеткіш ретінде осығ ан дейін кірістер мен шығ ыстарды салыстыру арқ ылы анық талғ ан болатын. Бұ л жерде мынадай жағ дайғ а назар аудару қ ажет: бө лінбеген кіріс субьектінің экономикалық қ ызметінің мақ саттарына ғ ана пайдаланылмауы мү мкін. Мә селен, субьекті бө лінбеген кірістің бір бө лігін қ айырымдылық қ ызметке бағ ыттайтын жағ дайда, оны шығ ыстарғ а жатқ ызуғ а болмайды. Сондық тан да, бө лінбеген кіріс – бұ л бухгалтерлік кө зқ арас тұ рғ ысынан, таза пайда деп анық тама беру, толық тай орынды болып саналады.

45.

Жарғ ылық капиталдың акционерлік қ оғ амдарда жә не серіктестіктерде қ алыптасуы мен қ олданылу реті. Қ азақ стан Республикасы Азаматтық Кодексі жә не «Акцио­нер­лік қ оғ амдар туралы» Заң ғ а сә йкес, жарғ ылық капиталы салым­­дардың белгіленген тең акцияларының белгілі бір санына (ү лестің номиналдық қ ұ нына сә йкес) бө лінген серіктестік акцио­нерлік қ оғ ам болып танылады. Қ оғ ам мү шелері (акционерлер) оның міндеттемелері бойын­ша жауап бермейді, оларғ а жататын акциялар шегінде оның қ ызметімен байланысты шығ ындар тә уекелін кө тереді. Акционерлік қ оғ ам ашық жә не жабық болуы мү мкін. Ашық акционерлік қ оғ ам акционерлері басқ а мү шелерінің келісімінсіз оларғ а жататын акцияларды иеліктен айыруғ а қ ұ қ ығ ы бар.Жабық акционерлік қ оғ ам акциялары оның қ ұ рылтайшы­лары арасында ғ ана немесе кү ні бұ рын анық талып қ ойылғ ан тұ лғ алар шең бері арасында ғ ана таралады.Акционерлік қ оғ амның жарғ ылық капиталы шығ арылғ ан акциялардың белгіленген қ ұ нының сомасына тең, бірақ та заң мен белгіленген ең тө менгі мө лшерден аз болмауы тиіс.Акционерлік қ оғ амды қ ұ ру кезінде оның бү кіл акциялары қ ұ рылтайшылар арасында бө лінген болуы тиіс. Акцияларғ а ашық жазылуды жү ргізуге жарғ ылық капиталды толық тө леген­ге дейін рұ қ сат етілмейді.

46.

Артық шылығ ы бар акциялар есебі жә не жай акциялар есебі Акциялар жай жә не артық шылық берілген акцияларғ а бө лінеді. Жай жә не артық шылық берілген акциялардың арақ атынасы заң мен реттеледі. Қ азіргі уақ ытта артық шылық берілген акциялар қ оғ амның хабарланғ ан жарғ ылық капиталының 25%-ынан (қ ұ нынан) артық шығ арылмайды.Артық шылық берілген акциялар кү ні бұ рын айқ ындалғ ан кепілдік берілген мө лшерде дивидендтер алуғ а, сондай-ақ қ оғ амды таратқ аннан кейін қ алғ ан мү ліктің бір бө лігін алуғ а қ ұ қ ық береді.Жай акциялардың иелері шаруашылық қ ызметінің нә тижелеріне қ атысты жә не есепті кезең нә тижелері бойынша дивидендтер тө леуге бағ ытталатын таза кіріс сомасы туралы акционерлер жиналысының шешімімен сол бойынша дивидендтер алады.

47.

Резервтік капитал есебі Резервтік капитал ұ йымның меншік қ аржылары кө здерінің бірі болып саналады. Қ ұ рылтайшылық қ ұ жаттарғ а сә йкес қ ұ ралатын, резервтік капиталдың жағ дайы мен қ озғ алысы туралы ақ парат 5400 «Резервтер» шағ ын бө лімінің: 5410 «Қ ұ рылтайшылық қ ұ жаттармен белгіленген резервтік капитал» 5420 «Негізгі қ ұ ралдарды қ айта бағ алауғ а арналғ ан резерв», 5430 «Материалдық емес активтерді қ айта бағ алауғ а арналғ ан резерв», 5440 «Сатуғ а арналғ ан қ аржы активтерін қ айта бағ алауғ а арналғ ан резерв» 5450 «Шетелдік қ ызмет бойынша шетел валютасын қ айта есептеуге арналғ ан резерв», 5460 «Ө зге резервтер» синтетикалық шоттарында кө рсетіледі.

48.

49. Эмиссиялық кіріс тү сінігі жә не есебі.

50. Қ аржылық есептілік тү сінігі. 1 ХҚ ЕС «Қ аржылық есептілікті ұ сыну» сипаттамасы. Қ аржылық есептілік – бұ л есепті кезең дегі ұ йым жұ мысының жағ дайы мен нітижелерін сипаттайтын кө рсеткіштер жү йесі: қ ызмет жағ дайы мен нә тижелері туралы жиын мә ліметтерді кө рсететін есеп жазбаларының ерекше тү рі. «Қ аржылық есептілік» ұ ғ ымының анық тамасы кө п. Соның бірі, міне, мынадай: «.... типтік кесте формасында табыс етілген жә не анық тау нә тижесінде Бас кітап шоттары бойынша сальдо топтастырылғ ан, есепті кезең дегі оның қ ызметінің қ аржылық нә тижелері туралы, ұ йымның қ аржылық жағ дайы туралы ақ параттар жү йесі» (13, 214-бет).Қ аржылық есептілік ақ параты, нарық тық процестің бү кіл қ атысушылары оны бірдей тү сіну ү шін біртү рде болуы қ ажет. Батыс елдерінің, ең алдымен АҚ Ш-тың бухгалтерлік есеп тә жірибесінде белгілі бір форматта табыс ету мен оның біртү рде болуы туралы талап, компаниядан сыртқ ары есепке алынатын қ аржылық ақ паратқ а ғ ана қ олданылады. Қ аржылық есептілікті дайындау мен табыс етудің жалпы принциптері №1 «Қ аржылық есептілікті табыс ету» Халық аралық қ аржылық есептілік стандартында айқ ындалғ ан.

 

52. Бухгалтерлік балансты ұ сыну Баланс бойынша, ұ йым таяудағ ы уақ ыттарда ү шінші тұ лғ алар – акционерлер, инвесторлар, кредиторлар, сатып алушылар, сатушылар жә не т.б. алдындағ ы ө з міндеттемелерін орындай алмайтынын немесе оны қ аржылық қ иындық тар кү тіп тұ рғ анын немесе кү тіп тұ рмағ анын анық тай алады.Одан ары, баланс бойынша, сол арқ ылы басшылардың таза кіріс тү рінде кө рсетілетін ө згерісіне сеніп тапсырылғ ан материалдық жә не ақ ша ресурстарын сақ тап, оны кө бейту қ абілеті туралы пайымдауғ а болатын меншікті капиталды ө рістету тү ріндегі ұ йым жұ мысының тү пкі қ аржылық нә тижесі айқ ындалады.Баланс мә ліметтері кезіндегі ұ йымның жедел қ аржылық жоспарлары қ ұ рылып, алынғ ан кірістерге сә йкес ақ ша ағ ындарының қ озғ алысына бақ ылау жү зеге асырылады.

 

53. Пайда мен зиянтуралы есептілікті ұ сыну. Пайда мен залал туралы есеп – бұ л есепті кезең дегі ұ йым қ ызметінің табыстылығ ын ө лшейтін есеп. Іскерлік жә не инвестициялық шең берлерде ол ұ йымдардың рентабелдігін, инвестициялық қ ұ ндылық тарын, несие қ абілеттілігін анық тау ү шін пайдаланылады. Ол инвесторларғ а жә не кредиторларғ а, соның кө мегімен олар алдағ ы ақ ша ағ ындарының кө лемін болжауы мү мкін ақ парат береді.Бұ л есеп қ аржылық есептілікті пайдаланушыларғ а болашақ тағ ы ақ ша қ аражатының қ озғ алысын бірнеше ә ртү рлі тә сілдерімен болжауғ а мү мкіндік береді.Кірістер мен шығ ыстар, Пайда мен залалтуралы есепте, ө німдерді ө ткізу мен қ ызметтер кө рсетуден тү скен кірістер мен шығ ыстарды, қ аржыландырудан жә не ө зге де қ ызметтен алғ ан кірістер мен шығ ыстарды анық тауғ а болатындай етіп топтастырылады. Бұ л ретте таза кіріс (залал) тұ жырымдамасы, кез келген кірістер мен шығ ыстардың ә деттегі қ ызметке жататындығ ына сендіруге негізделген, ө йткені олар, істі белгілі бір саяси, экономикалық жә не географиялық жағ дайларда жү ргізуші ұ йым кездескен тә уекелдерді кө рсетеді.

 

54. Капиталдағ ы ө згерістер туралы есептілік

Капиталдағ ы ө згерістер туралы есеп кезең дегі пайда немесе залалды, кезең де капиталдың қ ұ рамында танылғ ан кірістер мен шығ ыстардың баптарын, кезең дегі есеп саясатындағ ы қ ателерді тү зету мен ө згерістердің ә сері, жә не есеп форматына байланысты субъект ұ станатын капиталдағ ы ө згерістер туралы есепті – субъект капиталының иелері жү ргізген соманы жә не оларғ а кезең де тө ленген дивидендтер мен ө зге де бө лулердің сомасын қ амтиды. Субъект тікелей есептің ө зінде мыналарды кө рсете отырып, капиталдағ ы ө згерістер туралы ұ сынуғ а тиіс: 1) кезең дегі пайда немесе залал; 2) осы Стандарттың талаптарына сә йкес тікелей капиталдың қ ұ рамында танылатын кезең дегі кіріс пен шығ ыстың ә рбір бабын жә не мұ ндай баптардың жиынтық сомасын; 3) кезең дегі кірістер мен шығ ыстардың жалпы сомасы (басты ұ йымның ү лестік қ ұ ралдарының иелеріне жә не азшылық тың ү лесіне жататын жалпы сомаларды жеке кө рсетіп, осы тармақ тың 1) жә не 2) тармақ шаларын сомалау жолымен есептелген); 4) капиталдың ә рбір қ ұ рамдас бө лігі бойынша есеп саясатындағ ы ө згерістердің жә не осы Стандарттың 10-бө ліміне сә йкес танылғ ан қ ателерді тү зетудің ә сері.

 

55. Тү сіндірме хат жә не оны ашу. Есеп саясатының қ ұ рылысы.Есеп саясатының негізгі ережесі мен тү сіндірме хат қ аржылық есептіліктің міндетті компоненттерінің бірі болып саналады. №1 Халық аралық қ аржылық есептілік стандартына сйкес қ аржылық есептілікті тү сіндіруге, кірістер мен шығ ыстар туралы баланста, есепте жә не ақ ша қ озғ алысы туралы есепте келтірілген сомаларғ а барынша толық талдау немесе баяндау тү рінде берілген сипаттама, сондай-ақ пайдаланушыларғ а пайдалы қ осымша ақ параттар кіреді.Қ аржылық есептілікте тү сіндірме хат:  Маң ызды операциялар мен оқ иғ алар ү шін таң дап алынғ ан жә не қ олданылатын нақ ты есеп саясаты мен есептілікті дайындау негізі туралы ақ парат беруі;  Қ аржылық есептіліктің ө зінде берілмеген, Стандарт талап ететін ақ паратты ашып кө рсетуі;  Қ аржылық есептіліктің ө зінде табыс етілмеген, бірақ та сенімді болу ү шін қ ажет, қ осымша ақ паратты қ амтамасыз етуі тиіс.Тү сіндірме хат ретті тү рде табыс етілуі тиіс. Баланстағ ы, шығ ыстар мен кірістер туралы Есептегі жә не ақ ша қ озғ алысы туралы Есептегі ә рбір бап бойынша ескертпелердегі кез келген оғ ан жататын ақ паратқ а екі жақ тан сілтемелер жасалуы тиіс.






© 2023 :: MyLektsii.ru :: Мои Лекции
Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав.
Копирование текстов разрешено только с указанием индексируемой ссылки на источник.