Аурудың өту кезеңдері, олардың сипаттамасы

Жалпы нозологияның негізгі тү сініктері: денсаулық, ауру, ауруалды, дерттік ә серленіс, дерттік ү рдіс, дерттік жағ дай.

Нозология (гректің nosos-ауру, дерт, logos-ілім)ауру туралы жалпы ілім.Бұ л медецина ғ ылымының ең бір кө не кү рделі мә селесі.

Денсаулық деп организмнің сыртқ ы орта ық палдарына бейімделіп, ө зінің ішкі тұ рақ тылығ ын қ алыпты денгейде сақ тап қ алатын жағ дайын айтады.

Ауру-деп тұ тас организмнің қ оршағ ан ортаның ық палдарына қ орғ анып-бейімделу мү мкіншіліктерінің шектелуімен кө ринетін, дерт туындататын сыртқ ы немесе ішкі ық палдардан дамитын, оның биологиялық жане ә леуметтік мұ қ таждық тарын атқ ара алмайтын жаң а сапалы жағ дайын айтады.

Дерттык серпылыс –организмнын немесе онын кейбыр жуйелерынын адеттегы немесе ауру туындататын коздыргыштардын асерлерыне биологиялык мансыз жане сайкессыз жауап кайтаруы.

Дерттік ү рдіс – деп ауру туындататын ық палдың бү ліндіргіш ә серіне, заң ды тү рде пайда болатын, тің дер мен ағ залардағ ы ә рі зақ ымдану, ә рі қ орғ ану бейімеделу серпілістерінің жиынтығ ын айтады.

Дер.жағ дай-деп организм ү шін кері биологиялық мә ні бар қ алыптан тыс тұ рақ ты ауытқ уды айтады.

4. Ауру - организмнің зақ ымдану жә не қ орғ ану-икемделу ә серленістері-нің

Диалектикалық бірлігі ретінде (И.П.Павлов айтқ андай " зақ ымдану" жә не

Quot; қ орғ аныстық физиологиялық шара").

Ауруларды жіктеудің негізгі ұ станымдары

«Ауру – ә ртү рлі зақ ымдаушы агенттің ә серінен қ оршағ ан ортағ а бейімделуінің шектелуімен жә не ең бекке қ абілетінің тө мендеуімен организмнің қ алыпты ө мірінің бұ зылысы» И.Петров.

Пайда болу себептеріне қ арай: туа біткен жә не жү ре пайда болғ ан аурулар деп ажыратылады.

Даму жолдарына қ арай оларды: тектік, аллергиялық, қ абынулық, заталмасулық, ө спелік, жү йкелік-реттелулік, жү йкелік-дистрофиялық т.б аурулар деп ажыратылады.

Жылдамдығ ы мен кө рінуіне қ арай: қ ауырт(4кун), жіті-5-14 кү н, жітілеу 15-40 кү н, созылмалы-бірнеше ай-жыл.

Жасына қ арай: жаң а туғ ан нә рісте, балалар, ересек, қ арт адамдардың аурулары.

Дерттің арнайы ө згерістерінің денедегі дең гейіне қ арай: молекулалық, хромосомалық, ағ залық, жү йелік деп бө лінеді.

Аурудың ө ту кезең дері, олардың сипаттамасы

Ү ш кезең ге бө лінеді: бастапқ ы, айқ ындалу, аяқ талуы мен салдары.

Ауруалды жағ дай-деп қ оршағ ан ортаның жағ дайларына организмнің икемделік-бейімделу мү мкіншіліктерің шектелуімен кө рінетін, сә йкес сауық тыру шаралары болмауынан ауруғ а ауысатын адамның жағ дайын айтады.

Айқ ындалу кезең і басталады оның барлық клиникалық ә йгіленімдері айқ ын байқ алады.Олар дамығ ан ауруғ а ғ ана тә н арнайы жә не кө птеген ауруларғ а жалпылама бейнақ ты болып ажыратылады.

Сауығ у-науқ ас адамның бұ зылғ ан ағ заларымен тіндерінің қ ұ рылымымен арекеттерінің жә не қ оршағ ан ортаның ық палдарына сә йкес оның бейімделу мү мкіншіліктерің қ алпына келуі.Ересек адам ү шін сауығ удың белгісі болып, оның ең бекке оралуы есептеледі.

Этиология туралы тү сінік. Ауру туындауындағ ы себеп пен жағ дайдың маң ызы. Ауруларды алдын алудың жә не емдеудің этиотроптық ұ станымдары.

Этиология ( грекше aitia – себеп, logos-ілім) - аурулардың себептері мен себепкер жағ дайлары туралы ілім.

Себеп – ауруды дамытатын жә не оғ ан арнайы белгі беретін жайт.

Себепке тә н:

· Ауру дамуының алдында ә сер етеді

· Аурудың ауыртпалығ ы мен ауру туындатушы жайттардың қ арқ ындылығ ы арасында тепе-тең дік бар

· Ауру туындатқ ан жайтты аластатқ анда ауру белгілері жойылады жә не науқ астың сауығ уы дамиды

· Себепті пайдалана отырып аурудың ү лгісін жануарларда алуғ а болады.

Жағ дай – аурудың пайда болуына кедергі немесе жағ дай жасайтын жайттар

Патогенез (грекше pathos – ауру, дерт, genesis - даму) – аурудың даму тетіктері, ағ ымы, аяқ талуы туралы ілім.

Патогенез – ауру кезінде туындайтын организмнің бейімделуі мен зақ ымдануының ө зара байланысты ү рдістерінің жиынтығ ы.

Ауруды анық тау ү шін оны туындатқ ан себебкер ық палды анық тау қ ажет.Осы себебкер ық палғ а қ арсы бағ ытталғ ан алдын ала сақ тандыру жә не емдеу шараларын этиотроптық немесе терапия деп атайды.Ол: 1-себебкер ық пал болдырмауғ а 2-себекер ық палғ а организмнің қ орғ ану-икемделу мү мкішіліктерін сергітуге немес котермелеуге бағ ытталады.

Бірінші жағ дайда ауру туындататын қ ауіпті бактериялар мен оларды тасымалдаушы жә ндіктермен кү ресу оте маң ызды.Осы мақ сатта:

-антисептикалық препараттар хир.операциядан кейін микроптармен кү ресу.

-жұ қ палы ауруларды емдеуде бактериялардың ө сіп ө нуін тежейтін дә рі-дә рмектер /антибиотик, сульфаниламидтік препараттар/.

-Салауаттты ө мір салтын ұ стануда аурудың алдын алуғ а бағ ытталғ ан.

Екінші жағ дайда ауру туындататын ық палғ а организмнің қ орғ ану-икемделу мү мкіншіліктерін сергіту ү шін:

-Жұ қ.аурулардан сақ тандыратын екпеелер пайдаланылады.Мыс: кө к.жө телге, сіреспеге, қ ызылшағ а қ арсы екпелер.

-организмді суық темп, кү нделікті дене.шын-ғ а, гипоксияғ а машық танулар.

-тағ амның қ ұ рамы бойынша тиімді қ оректену, антиоксиданттық витаминдер қ абылдау т.с.с кең інен қ олданылады.

Этиологиялық жайттардың жіктелуі жә не олардың сипаттамасы. Ауру туындауында сыртқ ы орта жайттары мен организмнің ерекшеліктерінің маң ызы. Жалпы этиологияның экологиялық аспектілері.

Пихогендік патогенді жайттар. Иатрогенді аурулар туралы тү сінік. Денсулық ты сақ тау мен адам аурулары туындауындағ ы ә леуметтік жайттардың рө лі. Балалар патологиясындағ ы жә не балалар ө лімін тө мендетудегі ә леуметтік жайттардың маң ызы.

8. Реактивтілік ( Re – қ арсы; action - ә сер ) - сыртқ ы ортаның ә серлеріне организмнің белгілі бір жолмен жауап қ айтару қ асиеті (Н.Н.Сиротинин).

Реактивтілік – сыртқ ы орта ық палдарының ә серлеріне организмнің, оның жекелеген ағ залары мен жү йелерінің тіршілігін ө згертіп жауап қ айтару қ асиеті немесе қ абілеті (А.Д.Адо).

Реактивтілік белгілі бір тітіркендіргішке (жылдамдығ ы, қ арқ ындылығ ы жә не ә серлердің ұ зақ тығ ы) организмнің серпілісін сипаттайды.

Реактивтіліктің кө ріну тү рлері:

Нормергия – ә деттегі тітіркендіргішке организмнің қ алыпты жауабы, мұ нда нормергиялық жауап серпілісі туралы айтылады

Патергия - қ алыптан тыс жауап:

· гиперергия– реактивтіліктің жоғ арылауы

· гипергия – органихм реактивтілігінің тө мендеуі (аурулар сылбыр, белгілері айқ ын болмай ө теді) (қ арттардың реактивтілігі)

· анергия - реактивтіліктің мү лде болмауы (ө зі ауырмай микробтардың тасымалдаушылары болады, терең кома, сілейме, наркоз жағ дайларындағ ы)

· дизергия - қ алыптан тыс, бұ рмаланғ ан жауап (тө мен температурағ а тамырлардың кең еюі, жарық қ а кө з қ арашығ ының кең еюі)

Организм тө зімділігі – ауру туындататын ық палдарғ а организмнің тұ рақ тылығ ы (resisteo-қ арсы тұ ру). Тө зімділік белсенді жә не енжар, біріншілік (туа біткен) жә не екіншілік (жү ре пайда болғ ан) болып бө лінеді

Белсенді тө зімділік: гипоксия кезінде эритропоэздің ә серленуі, қ абынудағ ы фагоцитоз, иммунитет, уларды бейтараптау.

Енжар тө зімділік: тері жә не шырышты қ абаттар, скелет, асқ азан сө лінің тұ з қ ышқ ылы.

Реактивтіліктің тү рлері

· Тү рлік – реактивтіліктің жалпы тү рі, бү кіл бір тү рдің жауап қ айтару ерекшелігі (қ ұ стардың мекенін ауыстыруы, сү тқ оректілердің қ ысқ ы ұ йқ ысы, тү рлік иммунитет)

· Топтық - тү рдің ішіндегі кейбір топтардың жауап қ айтару ерекшелігі (жыныс, жас, конституция, нә сілдік ерекшелік, қ ан топтары, ж.б.)

· Даралық - еке тұ лғ алардың реактивтілігі, ә р адам қ айталанбайтын тұ лғ а екендігін кө рсетеді.

· Реактивтілік физиологиялық ( организмнің қ алыпты жауабы)

жә не патологиялық (организмнің қ алыптан тыс жауабы) болып бө лінеді.

Арнайыланғ ан немесе иммунологиялық реактивтілік – антигеннің ә серіне антидене немесе жасушалық серпілістер кешенін (физиологиялық) тү зіп жауап беруі Патологиялық арнайыланғ ан реактивтілік – иммунитеттің ақ аулары (аллергия, иммунодепрессивті, иммуннотапшылық ты жағ дайлар). Бейнақ ты реактивтілік – сыртқ ы орта ық палдарына организмдегі иммундық жауаппен байланыссыз ө згерістер.

Дене бітімі (лат. constitutio – жағ дай, қ асиет) – тұ қ ым қ уалаушылық тың жә не жү ре пайда болғ ан қ асиеттер негізінде қ алыптасқ ан, жеке тұ лғ алардың қ ұ рылымдық, функциялық жә не жандү ниелік ерекшеліктерінің жиынтығ ы.

Жеке тұ лғ аерекшеліктерін ажырату ү шін кө птеген жіктеулер ұ сынылды. Сиго мен Кречмердің жіктеуінде қ ұ рылымдық ұ станым жатыр. И.П.Павлов пен Богомольцтің жіктеу негізіне реттеуші жү йелердің қ ызметі алынғ ан. Қ ұ рылымдық жә не қ ызметтік ұ станым М.В.Черноруцкийдің жіктеуінің негізіне алынғ ан. Бұ л жіктеу кең қ олданылады, себебі дене бітімі белгілі бір топқ а жататын адамдардың патологиясының ерекшелігін анық тауғ а болады. Гиперстениктер семіруге, қ ан қ ысымының кө терілуіне, қ антты диабет ауруына бейім, катехоламиндер ә сері кү шейген. Астениктер анемияғ а, гипотензиялық жағ дайларғ а бейім, туберкулез, Адиссон аруы жиі кездеседі. Нормостениктерде артриттер, тыныс алу жү йесі аурулары жиі кездеседі.

Адамның жасы жауап қ айтару серпілістерін анық тайды. Ерте жастағ ы балалардың реактивтілігі ү ш тү рлі жайттармен анық талады:

· Жү йке жә не эндокрин жү йесінің қ ұ рылымдық жә не функциялық дамуы аяқ талмағ андығ ымен.

· Иммундық жү йенің қ ызметінің жетілмегендігімен

· Физиологиялық тосқ ауылдардың жоғ ары ө ткізгіштігімен.

Қ арт адамдарғ а патолоияның келесі ерекшеліктері тә н:

· Ауру кө ріністерінің мардымсыз болуы (гипоергиялық жауап).

· Аурулардың созылмалы тү рде ө туі.

· Патологияның кө птігі

· Ауру кезінде бейімделу жү йелерінің тез қ алжырауы

· Иммунитет жү йесінің жеткіліксіздігі, ө спе ауруларының жиі кездесуі.

Жыныс ерекшеліктері жауап қ айтару серпілістерін анық тайды. Ә йелдер суық қ а, аштық қ а, қ ансырауғ а, гипоксияғ а тө зімді, оларда эндокрин жү йесі аурулары жиі кездеседі. Ерлер стрессорлардың ә серіне тө зімсіз, дезадаптация аурулары: жү ректің ишемиялық авуруы, асқ азанның ойық жара ауруы, артериялық гипертензия жиі кездеседі.

18.Некроз – (грекше nekros-ө лген) деп, тірі организмде жасушаның, тіннің немесе ағ заның бір бө лігінің бү тіндей ө луін айтады. Демек некроз тірі организмде болатын жергілікті ө лім. Некроз қ алыпты жағ дайда да ұ дайы болып тұ ратын қ ұ былыс. Некроз даму сатылары: Некроз алды кезең і (паранекроз) бұ ғ ан жасушалардағ ы ауыр дистрофиялық бірақ қ айтымды ө згерістер кіреді. Ө лу алды кезең інде (микробиос) жасушада қ айтымсыз ө згерісттер пайда болады. Ө лу кезең і (некроз, некрофанероз) жасуша тіршілігінің бү тіндей жойылуымен сипатталады. Ө лгеннен кейінгі ө згерістерге (некролиз, аутолиз) осы ө лген жасушаның тін ферменттері ә серінде ыдырап, организмнен шығ арылуы немесе олардың сау тіндерден шекаралануы кіреді. Кейінгі кездері “апоптоз ” деген термин пайда болды. Оның некроздан айырмашылығ ы ол негізінен жасушалардың зақ ымдануына, ә сіресе олар ДНК-дағ ы байланысты дамитын ө зін ө зі ө лтіру ү рдісі. Сонымен апоптоз организмнің гендік қ асиеттері ө згерген жасушалардан тазарудың физиологиялық механизмі. Апоптоздың алғ ашқ ы кезең інде хроматинде маргинация, ал цитоплазма мен жасуша оргоноидтарында конденсация қ ұ былыстары дамып, жасуша қ алдық тары мембранамен қ оршалғ ан апоптоздық денешіктерге айналады.

13.Тұ қ ым қ уалайтын аурулар - ата-аналарынан ұ рпақ тарына берілетін аурулар. Тұ қ ым қ уалайтын аурулар гендік, хромосомалық жә не геногеномдық мутациялардың ә серінен генетикалық материалдың ө згеруіне байланысты қ алыптасады.

Генетикалық жіктеу бойынша тұ қ ым қ уалайтын аурулар:

· моногендік;

· хромосомалық;

· мультифакторлық (полигендік) болып бө лінеді.

Моногенді аурулар генетикалық ақ парат жазылғ ан қ ұ рылымдық гендердің мутацияғ а ұ шырауынан туындайды. Бұ л аурулардың ұ рпақ тарғ а берілуі Г.Мендельдің тұ қ ым қ уалау заң дылық тарына сә йкес жү ретіндіктен мендельденуші тұ қ ым қ уалайтын ауру деп аталады. Моногенді тү рі аутосом.-доминантты (арахнодактилия, брахидактилия, полидактилия, т.б. дерттер), аутосом.-рецессивті (екі, кейде ү ш немере ағ айынды некелескен адамдар арасында жиі кездеседі; агаммаглобулинемия, алкаптонурия, т.б. дерттер) жә не жыныстық Х- жә не У-хромосомалармен тіркескен (генге байланысты еркек ауырады, ал ауруды ә йел адам тасымалдайды; гемофилия, т.б. дерттер) тұ қ ым қ уалайтын аурулар болып бө лінеді.

Хромосомалық аурулар геномдық (хромосомалар санының ө згеруі) жә не хромосомалық (хромосомалар қ ұ рылысының ө згеруі) мутацияларғ а байланысты қ алыптасады. Жиі кездесетін хромосома ауруларының қ атарына трисомиялар жатады. Бұ л кезде хромосома жұ птарының бірінде қ осымша 3-хросома пайда болады. Мысалы, Даун ауруында аутосом. 21-жұ п бойынша трисомия болса, Патау синдромында 13-жұ пта, Эдварс синдромында 18-жұ бында болады. Гаметогенезде мейоздық бө лінудің бұ зылуына байланысты ә йелдерде жыныстық Х – хромосомалардың біреуі болмаса, Шерешевский-Тернер синдромы, керісінше бір хромосом артық болса – трипло-Х (ер адамдарда Клайнфельтер) синдромының қ алыптасуына ә келеді. Жасы 35-тен асқ ан ә йелдердің бала кө теруінде нә рестелердің хромосом. аурумен туу қ ауіптілігі жоғ ары болады.

Мультифакторлық аурулар бірнеше геннің мутацияғ а ұ шырауы мен ө зара ә рекеттесу нә тижесінде, ауруғ а бейімделуі артқ ан кезде жә не қ оршағ ан орта факторларының ә серіне байланысты туындайды.

Мұ ндай ауруларғ а

· подагра;

· қ ант диабеті;

· гипертония;

· асқ азан жә не ішектің ойық жарасы;

· атеросклероз;

· жү ректің ишемия ауруы, т.б. жатады.

31.

Этиологиялық жайт ↓

Тіндердің зақ ымдануы

Жергілікті серпілістер жалпы серпілістер:

(қ абыну жедел кезең нің жауабы, қ ызба, стресс, сілейме)

Жедел кезең нің жауабы немесе иммундық жауап – зақ ымдануғ а организмнің бейнақ ты серпілісі, жү йелік қ абынулық жауаптың бір қ ұ рамбө лшегі.

Жедел кезең жауабы бактериялық, саң ырауқ ұ лақ тар, вирустық жұ қ палар, қ абыну, жарақ ат, кү йік, ө спелер, тіндердің ишемиясы, иммундық дерттік ү рдістерге дамиды. Клиникалық жағ ынан аурудың бейнақ ты белгілері: ауыру сезімі, жайсыз сезіну, буындардағ ы ауыру сезімі, ұ йқ ышылдық, тә беттің тө мендеуі, жү деу хабаршы кезең нің кө ріністеріне сә йкес келеді. Бұ л ө згерістердің патогенезінде «жедел кезең жауабы» дә некерлері – цитокиндердің жү йелі ә серінің жә не гипоталамус-гипофиз-бү йрекү сті безі жү йесінің (стресс) ә серленуінің маң ызды орны бар.