Ығысу мінездемесі мен тау жынысының құлауын анықтайтын факторлар.

Кө птеген факторларды, ығ ысу мінездемесі мен тау жынысының қ ұ лауын екі ү лкен топқ а бө луге болады: тау-геологиялық жә не технологиялық.

Тау-геологиялық. Олардан келесілерді белгілеуге болады: кен денесінің қ алындығ ы (залежи, пласта, жилы), қ ұ лау бұ рышы, жұ мыстың терең дігін, қ амту аймағ ын, мех.қ асиетін, жыныстың қ ұ рылымын, кен денесінің гидрогеологиясын, аймақ тың жер бедрін жә не т.б.

Технологиялық фактор. Тех.фактордың бастылары: қ олданатын қ азу жү йесі немесе Тау қ ысыммен басқ ару ә дісі, тау жұ мыстарын ең гізу жү йесі, тазалау қ азбасының қ арқ ындылығ ы жә не шоғ ырландыруы, жұ мыс істелінетін аймағ ы, жару жұ мыстарын жү ргізуін бақ ылау жә не т.б.

#

Бекітпенің аралас кенмен ө зара байланысы. Бекітпе параметрлерін есептеу ә дістері.

Бекітпе тікелей тө бемен(кровля) жә не мезгілдес негізгі тө бемен ү здіксіз ө зара байланысады.

Негізгі тө бе- берік орнық ты жыныстардың қ алың дығ ы, тікелей тө бенің ү стінде жатқ ан жә не ашылымдардың едә уір ауданы кезінде опырылады. Тө бе деп атайды қ абат немесе жалғ ан тө бе ү стінде жатқ ан жә не оң ай опырылатын жыныстар қ алың дығ ы. Тікелей тө бенің жыныстары қ азу кезінде жыныстардың тепе-тең дік жағ дайы бұ зылғ ан, яғ ни деформация процесінде, бекітпеге қ ысым тү сіреді жә не ол бұ л жү ктемені қ абылдауғ а, яғ ни берілген жү ктеме режимінде жұ мыс істейді. Бекітпе икемділігі кенжар жанындағ ы кең істікте тө бенің максималды тү сіру кө леміне, негізгі тө бенің ү лкен массивтерінің отырылуы нә тижесінде пайда болғ ан, сә йкес келуі тиіс.

Бекітпенің бү йірлік тау жыныстарымен неғ ұ рлым тиімді ө зара байланысы қ озғ алысынан кейін бірден номиналды кедергісі кезінде онда барлық тіреулер секциялары жұ мыс істейді, жә не тек бастауыш кернегіш жә не номиналды кедергісі тең болғ ан кезде ғ ана қ амтамасыз етілуі мү мкін режим болып табылады. Қ ауіпті қ имасы ү шін бекемдік есебі орындалады, иілу кезі бойынша қ ажетті кедергі кезі(момент)анық талады. Бекітпеге тө бе тарапынан тау жыныстарының қ ысымы анық талады: Pп=2а*b1*γ, мұ ндағ ы а –кү мбездің орташа аралығ ы; b1 – сер биіктігі;

Жыныстардың бү йірлік қ ысымы жылжитын призмалардың ауырлық кү шімен анық талады: 1) қ азба тө бесінде Р1= γ * b1*tg2 (90-φ)/2 мұ нда φ - тау жыныстарының ішкі ү йкеліс бұ рышы;

2) қ азба табанында Р1= γ *(h+ b1)*tg2 (90-φ)/2 мұ нда h – қ азба биіктігі.

#

Тау соқ қ ысы. Кеннің физико-механикалық қ ұ рамы жә не массивтің кернеулі кү йі бойынша кен қ азбасындағ ы соқ қ ы қ ауіптілігі дә режесінің болжамы.

Тау-кен соқ қ ысы — бұ л жыныстар қ абаттың шекті қ ызу бө лігінде сынғ ыш бұ зылу, тау-кен қ азбаларына іргелес, осы бө лігінде кернеулік кү йінің ө згеру жылдамдығ ы ондағ ы кернеу релаксация шекті жылдамдығ ынан асатын болса(пластикалық деформация салдарынан)жағ дайларда туындайтын.

Тау соқ қ ысына соқ қ ы ошағ ында қ абаттың серпімді энергиясы жә не айналасындағ ы жыныстардың энергиясы қ атысады, бұ л қ ұ былыскү рт дыбыспен, тау-кен қ азбасына жыныстар лақ тыруымен, шаң ның жә не ә уе толқ ындар болуымен жү реді. Бұ зылуы кө шкін тә різдес жү реді жә не форма бойынша тұ рақ ты қ уысы пайда болулар тірек кезде лақ тырылғ ан жыныстар тарапынан жү реді.

Соқ қ ы қ ауіптілік барлау кезінде кенорын генезисіне байланысты анық тайды. Соқ қ ығ а қ ауіптілігін болжау кернеулі жағ дайын бағ алау жә не геомеханикалық жә не геофизикалық ә дістермен тірек қ ысым аймағ ында тау жыныстарының физико - механикалық қ асиеттеріне негізделген.

Геомеханикалық ә діс

1. Тау-кен жұ мыстарын жү ргізу кезінде кернді дискілеу бойынша. Соқ қ ы қ ауіптілік ұ ң ғ ымадағ ы ең аз қ алың дығ ы диск тіреу қ ысымының максималды аймағ ы бойынша анық талады..

2.Жарық шақ тар бойынша. Соқ қ ы қ ауіптілікті жарық шақ тардың кө лденең жү йелерге қ атысты қ азбалардың жә не олардың жиілетуі

Геофизикалық ә діс

1.Акустикалық эмиссия қ арқ ындылығ ы ө лшеуге негізделген ә діс. Зерттелетін кен жыныстар массивінің учасінкеде туындағ ан, берілген уақ ыт аралығ ында, табиғ и сә улеленудің акустикалық сигналдардың саны ө лшенеді.

2.Акустикалық эмиссияның амплитудалық бө лу кө рсеткішін айқ ындауғ а негізделген ә діс. Тү рлі дең гейлерде амплитудалық дискриминациямен акустикалық эмиссияның қ арқ ындылығ ы ө лшенеді жә не ә лсіз жә не кү шті сигналдары арасындағ ы арақ атынасты айқ ындайды.

#