Жетекші жарты өстер.Белдік балкалары

Жарты ө стер айналдыру моментін дифференциялдан жетекші доң ғ алақ тарғ а береді. Сондай-ақ доң ғ алақ қ а жү ктеме кү штерінен ә сер ететін майысу кү штерін қ абылдайды. Мұ ндай жү ктемені автомобиль салмағ ы жә не кү ші жарты ө ске береді. Бұ л кү штер жол харакетінің, бұ рылыс кезінде центрден тепкіш кү штің жә не жол полотносының бү йірлік қ исағ ынан пайда болады. Орнату тә сілдеріне қ арай жарты ө стерді жартылай жү ктелген деп бө леді (сур.4.13). Жең іл автомобильдерде жартылай жү ктемелік, ал жү ктік автомобильдерде жә не авиобустарда жү ктемелік жарты ө стер пайдаланылыды. Жетекші белдіктің балкілері келкесі талаптарды қ анағ аттандыру керек: белдік механизмдеріне зақ ымкелуден, су жә не тозаң ның енуінен, сенімді қ орғ ау; тісті ілінісудің қ алыпты жұ мыс жағ дайын қ амтамассыз ету ү шін жоғ арғ ы қ аттылық та болуы (1м кояғ а максималды статикалық майысуы 1, 5мм аспауы керек); жетекілікті жол ө тімділігін қ амтассыз ету; минималды массада автомобильдің қ ызметтік мерзімінде беріктігі жә не ұ зақ мә рзімді жұ мысы кепілдік етуі керек; дайындауда технологиялық болуы керек. Балканың ү ш тү рі кең інін таралғ ан: Мақ саттық - балқ аның ортаң ғ ы бө лігі екі жағ ынан ашылғ ан жазық етіп жасайды. Соның бір жағ ына басты берілістің картерін бұ рандамамен бекітеді, ал екінші жағ ын қ ақ пақ пен жабады (4.14, а сур.). Балка қ ұ нылып жасалса кү шейткіш кұ бырларды баспақ тайды;

Сур. 4.14. Жетекші белдіктің балкілері:

а- пісіріліп қ алыпталғ ан; б- қ ұ йылғ ан; в- жарты ө стің қ апталарымен басты берілістің картері; жарты ө стің қ аптамасы; басты берілістің қ ақ пағ ы.

Басты берілістің картерін қ ұ райтын- онда бү ірлік раземы бар жарты ө стің қ аптамалары баспақ талады. Басты берілістің картерін қ ұ райтын балка жә не картер қ ақ пағ ында дифференциял мойынтірегін орнататын ұ яшық болады, олар фланеці бар жарты ө стің қ аптамасы немесе цапфамен сыртқ ы ұ штарынан баспақ талғ ан (4.14, г сур.).

Гидромеханикалық трансмиссия. Гидромеханикалық трансмиссия айналу моменті:

-гидродинамикалық тү рлендіргіштен (гидротрансформатор);

-механикалық беріліс қ орабынан тұ рады.

Гидротрансформатор (ГТ) сатысыз беріліске ие жә не автомобильдің жетекші доң ғ алақ тарындағ ы жү ктемеге байланысты қ озғ алтқ ыштан трансмиссияғ а берілетін жетекші моментті автоматты тү рде ө згертеді (тү рлендіреді). Бір мезгілде берілс қ ораптарындағ ы біліктердің айналу жиілігі қ оса ө згереді. Осы кездің ө зінде қ озғ алтқ ыш тұ рақ ты режимдерде немесе басқ алай айтқ анда одан шамалы ө згерістерде жұ мыс істеуін жалғ астыра береді.

Қ озғ алтқ ышпен трансмиссия арасында қ атты байланыс жоқ, тек гидравликалық байланыс болғ андық тан гидротрансформатор динамикалық жү ктемелерді демфирует, осындай себептерге байланысты автомобилдердің қ озғ алтқ ыштарының трансмиссияларының сенімділік кө рсеткіштері айтарлық тай мә нге жоғ арылайды. Бірақ та бұ л себептерге қ арамастан гидротрансформатордың да пайдалы ә сер коэффициенті тө мен (η _т=0, 85-0, 9) болады.

Жү ктеменің номиналды мә ннен ауытқ уы кезінде пайдалы ә сер коэффициенті ү лкен мә ндердің аймағ ын пайдаланады, гидротрансформаторды сатылы берілісі бар механикалық редуктормен (беріліс қ орабы) бірге жинақ тайды. Олар бірге гидромеханикалы трансмиссияны қ ұ райды (ГМТ).

Автомобильдың қ ұ рылымына гидротрансформаторды пайдалануғ а мынандай себептер кө п кедергі келтіреді;

-қ ұ рылымының кү рделілігі;

-массасының ү лкендігі;

-габаритті ө лшемдерінің ү лкендігі;

-қ ұ нының жоғ арылығ ы.

Гидромеханикалық трансмиссияны жү ктемелері айтарлық тай жә не жиі ө згеретін машиналарды пайдаланады. Мақ сатына қ арай, мысалы; гидромеханикалық трансмиссияны кө бінесе қ алалық автобустарда пайдаланады, мұ нда берілісті 15...30 секундта ө згертеді, бұ л жү ріс кезіндегі қ озғ алыс уақ ытының 5...15% қ ұ райды, ал автобустардағ ы берілісті ауыстыру кезіндегі физикалық жү ктеме жалпы физикалық жұ мыстың 25..40% қ ұ райды.

Гидротрансмиссия минимум ү ш доң ғ алақ ты гидравликалық машина сияқ ты (11.1 сур.) болады. Осы айтылғ ан ү шеуі ө зара жақ ын орналасқ ан (қ уысы 1 мм шамасында) қ алақ шалы доң ғ алақ тардан тұ рады: бірінші доң ғ алақ ты сораптық доң ғ алақ Н деп атайды, екінші доң ғ алақ ты турбинді Т доң ғ алақ деп атайды жә не ү шінші доң ғ алақ ты реактор Р доң ғ алағ ы деп атайды. Гидротрансформаторлардың яғ ни доң ғ алақ тардың ішкі кең істігі сұ йық пен толтырылғ ан. Сораптық (бірінші) доң ғ алақ тікелей қ озғ алтқ ышпен яғ ни қ озғ алтқ ыш білігі немесе иінді білікпен бірге айналады деп айтуғ а болады. Турбинді доң ғ алақ (екінші) беріліс қ орабының жетекші білігімен жалғ анғ ан. Толығ ырақ айтқ анда турбинді Т немесе екінші доң ғ алақ қ а келген айналу моменті беріліс қ орабының жетекші білігіне тікелей беріледі. Реактор гидротрансформатордың корпусына қ атты тұ йық талғ ан. Сораптағ ы доң ғ алақ тың (бірінші) айналуы кезінде доң ғ алақ қ алақ шаларының маң айында сұ йық циркуляцияланады немесе айналады (4.15-суретті қ арасаң ыз бағ дармен кө рсетілген). Центрден тепкіш кү штің ә серінен сұ йық, сорап доң ғ алағ ының (біріншісінің) қ алақ шаларынан ө тіп турбинді доң ғ алақ тардың (екіншісінің) қ алақ шаларына айналмалы ә сер беріп, оны айналдырады. Турбинді доң ғ алақ тың қ алақ шаларынан ө ткен айналмалы сұ йық автомобилді қ озғ алтатын немесе беріліс қ орабының жетекші білігіне айналу моментін беретін реактордың қ алақ шаларына қ арай ө тіп онда оның яғ ни айналу моментінің бағ ыты ө згеріп реактивті момент пайда болады. Реактор қ алақ шаларынан (ү шіншісі) сұ йық сораптық доң ғ лақ тың қ алақ шаларына тү седі, яғ ни сұ йық айналымда болып бірінші доң ғ алақ қ а қ айтып келеді. Осы себептерге немесе заң дылық тарғ а байланысты сұ йық тұ йық талғ ан шең берлі циклда турбинді доң ғ алақ қ озғ алтқ ышына қ уат бере отырып жү реді. Турбинді доң ғ алақ тың айналу жылдадығ ы шығ а беріс біліктегі жү ктемеге тә уелді болады: ол жү ктеменің ү кеюін кішірейтеді. Ал реактивті доң ғ алақ жоғ арыда айтылғ андай сұ йық тардың немесе берілістің реактивті моментін тудырады. Ө з кезегінде сораптық қ озғ алтқ ыш реактор қ алақ шаларындағ ы сұ йық ты қ абылдауымен қ атар, қ озғ алтқ ыштан келетін айналмалы моментті сұ йық тар арқ ылы турбинді қ озғ алтқ ыштарғ а береді.

Айналу моментінің тү рленуі реакторды арқ асында жү зеге асады. Насостық доң ғ алақ тағ ы моменттің ө лшемі турбинді доң ғ алақ тағ ы моменттен, айналу моментінің ө лшемімен біршама мә нге дейін ерекшеленіп тұ рады. Сонымен қ атар гидротрансформатордың қ асиетін жақ сартуғ а бірқ атар шаралар қ арастырылғ ан.

4.15 сур. Кешенді ГТ сұ лбасы;

Н-сораптық доң ғ алақ;

Т-турбинді доң ғ алақ;

Р-реактор;

Гидротрансформатордың қ асиетін жақ сарту ү шін реакторлы доң ғ алақ қ а озу муфтасын орнатады. Турбинді доң ғ алақ тағ ы айналу моменті сорапты доң ғ алақ тың айналу моментінен кө п болғ ан кезде реактордағ ы доң ғ алақ тың айналу мометі екеуіне яғ ни турбинді доң ғ алақ тың айналу моментімен сораптық доң ғ алақ тың айналу моментіне қ арама-қ арсы бағ ытта болады. Осы кезде реактор тұ йық талғ ан жә не қ озғ алмайды. Айналу моментінің трансформациясы болады. Сыртқ ы жү ктеменің тө мендеуі нә тижесінде турбинді доң ғ алақ тың айналу жылдамдығ ы ұ лғ аяады, оның білігіндегі айналу моменті сораптың білігінің айналу моментінен аз болады, ал реактордағ ы реактивті моменттің бағ ыты қ арсы бағ ытқ а ө згереді. Осы мезгілде озу муфтасы тұ йық талады, сол уақ ытта реактор білігі, сорап білігімен турбина білігінің бағ ытымен бірге айналады. Гидротрансформатор гидромуфтаның жұ мыстық режиміне ө теді. Айналу моментінің тү рленуі бұ л кезде болмайды. Бұ л уақ ыттағ ы гидромуфтаның пайдалы ә серінің коэффициенті гидротрансформатордың пайдалы ә сер коэффициентінен жоғ ары болады.

Гидромуфта режимінде істейтін гидротрансформаторды кешенді гидротрансформатор деп атайды.

Гидротрансформатордың кейбір қ ұ рылымдарында қ атар орнатылғ ан реактордың екі доң ғ алағ ын пайдаланады, бұ л реактордың бір доң ғ алағ ын, одан кейін екінші доң ғ алағ ын гидромуфта режиміне енгізеді.

Гидротрансформатордың бағ алық кө рсеткіштері. Гидротрансформатордың қ ұ рамын трансформация коэффициентімен бағ алайды: К_гт=M_т/М_н

Гидротранформация коэффициенті жү ктің ө згеруіне байланысты автоматты ө згереді жә не турбинді доң ғ алақ толық тежелген уақ ытта ү лкен мә нге ие болады K_max. Гидротрансмиссияның турбинді доң ғ алағ ының толық тежелген уақ ыттағ ы жұ мысын аялдау режимі деп атайды.

Трансформацияның максималды коэффициентінің мә ні гидртрансмиссияның тү рімен қ ұ рылымына, турбинді доң ғ алақ тың жә не реактор доң ғ алақ тарының санына тә уелді. Ә детте K_max=2…4.

Гидротрансмиссияның жылдамдық режимінің ө згерісін беріліс қ атынасымен бағ алайды: i_гт=η _т/η _н (мұ нда η _т, η _н- турбинді доң ғ алқ қ а жә не сорап доң ғ алақ тарына сә йкес айналу моменті). Гидротрансформатордың ә р тү рлі қ ұ рылымында ішкі жү ктеменің ө згерісі (бұ л жерде турбинді доң ғ алақ) қ озғ алтқ ыштағ ы яғ ни қ озғ алтқ ыш білігімен тікелей жалғ анғ ан сораптық доң ғ алақ қ а ә сер етуі мү мкін. Егер турбинді доң ғ алақ тағ ы жү ктеме, сораптық доң ғ алақ қ а немесе сораптық доң ғ алақ арқ ылы қ озғ алтқ ышқ ада ә сер етсе, онда гидротрансформатор жылтырақ; ал ә сер етпесе жылтырақ емес деп аталады. Сораптық доң ғ алақ тың моментін ө згертетін жү ктеме жылтырақ тық коэффициентімен бағ алайды: П=M¹_н/М²_н

Мұ нда;

M¹_н – турбинді доң ғ алақ тың айналу моменті;

М²_н –сораптық доң ғ алақ тың айналу моменті;

K_max - гидротрансформатордың трансформациясының максималды коэффициентінің мә ні;

К_гт=1- гидротрансформатордың трансформациясының коэффициентінің мә ні;

Гидротрансформатордың жылтырақ еместік коэффициенті П=1. Автомобильде аз жылтырақ тық коэффициенті П=1, 2…1, 5 болатын гидротрансмиссия орнатады, оны қ озғ алтқ ышты жү ктеуге пайдаланады жә не гидротрансформатордың пайдалы ә серінің коэффициентінің мә нін жоғ арылатады. Гидротрансмиссияның тиімділігін пайдалы ә сер коэффициентінің мә німен бағ алайды: η _гт=M_тη _т/М_нη _н немесе η _гт=К_гт i_гт. Гидротрансмиссияның пайдалы ә сер коэффициентінің мә ні парабола бойынша ө згереді жә не ү лкен мә нге (η _гт=0, 85...0, 92) аз қ ашық тағ ы ө згерістердің қ атынасында ие болады. Кешенді Гидротрансмиссияның трансформация коэффициенті К_гт< 1 болғ анда, гидромуфтаның жұ мыстық режиміне ө ткеді, сонда оның пайдалы ә сер коэффициентін кө теру ү шін, жеке қ ұ рылымдарда турбина доң ғ алағ ымен қ озғ алтқ ыш маховигінің арасына ілінісу муфтасы немесе тісті муфта орнатады, қ ажеті болғ ан жағ дайда қ озғ алтқ ышпен турбина доң ғ алағ ын ө зара жалғ айды. Бұ л жағ дайда гидротрансмиссияның жұ мысының қ ажеті болмайды сол себепті гидротрансмиссияны жұ мыстан шығ арады, сонда трансмиссияның пайдалы ә сер коэффициенті анағ ұ рлым жоғ ары мә нге дейін артады, сол мезгілде қ озғ алтқ ыштың білігінің айналу жиілігі жә не отын шығ ыны қ оса азаяды, бұ л жұ мыс уақ ыттарында гидротрансмиссиядағ ы сұ йық тық қ ызуы болмайды. Мұ ндай гидротрансмиссия- тұ йық талғ ыш гидротрансмиссия деп аталады.

Гидротрансмиссияның жұ мысында, жұ мыс сұ йық тығ ы ретінде А маркалы май қ олданады. Оның температураның кең диапазонында тығ ыздығ ын сақ тайтын жә не шамалы кө піршіктенетін қ асиеті бар.

Ә дебиеттер: 1нег.[ 263-268; 275-307]; 2нег.[ 128-129; 135-155]