Тақырып. Ежелгі Үнді философиясы.

Ү нді халқ ының, кө рші Қ ытай елі сияқ ты 4-5 мың жылдық ө ркениеттік тарихы бар ел. Олай болса, оның ө зіне тә н ерекшеліктері біршама.

Ү нді елінің ғ ажап ерекшелігі – оның ә леуметтік ұ йымдастырылуында. Ондағ ы адамдар ү лкен жабық ә леуметтік топтардан тұ рады. Оны – варна, я болмаса каста дейді.

Негізінен алғ анда, Индия қ оғ амында 4 каста тарихи пайда болды. Олар:

Брахмандар (ақ тар) – айналысатын істері – ой ең бегі, негізінен діни қ ызметкерлер, ел басқ арушылар.

Кшатрилер (қ ызылдар) – айналысатын істері – жауынгерлік істер.

Вайшьилер (сарылар) – ең бек етеін адамдар, негізінен егін егу, мал бағ у, қ олө нермен айналысу т.с.с.

Шудралар (қ аралар) – ең ауыр, кір жұ мыстармен айналысатындар.

Тарихи алғ ы ү ш каста б.ғ.д. 1500 жылдары ү нді еліне басқ а жақ тан келген арий тайпалары. Шудралар – жергілікті сол жерде пайда болғ ан аборигендер болып есептеледі.(ab orіgіne - латын сө зі, -басынан бастап).

Ә рбір кастаның ө зінің ә дет-ғ ұ рыптары жә не басқ а касталармен қ андай қ атынаста болу керек жө ніндегі ережелері бар. Ү лкен касталардың ө зі іштей ә ртү рлі топтарғ а бө лінеді.

Басқ а жақ тан келген адамдар бірде-бір кастаның ішіне кіре алмағ аннан кейін ө зінше дербес каста болып қ алыптаса бастайды.

Касталық қ оғ ам қ алай пайда болғ аны, оғ ан ә келген қ андай себептердің болғ аны белгісіз болса да, оның негізінде жатқ ан 3 принципті кө рсетуге болады. Олар:

ә рбір кастаның ішкі тазалығ ы жә не басқ алардың сол тазалық ты бұ зуы мү мкіншілігінен пайда болатын ү рей, қ орқ ыныш сезімі;

касталық қ оғ амның пирамидальдық қ ұ рылымы. Ә р каста ө зінен тө мен жатқ ан топтарғ а жоғ арыдан қ арап, ө зінің қ адірлігін сезінуге мү мкіндік алады;

реинкарнация, яғ ни адамның жан-дү ниесінің келесі ө мірде ауысып кету мү мкіндігі;

Ә рбір адамның негізгі қ ұ ндылығ ы сол ө зі туып-ө скен каста болғ аннан кейін, индустар қ оғ амның саяси ө міріне, жерге, билікке онша кө п мә н бермеген. ү нді еліне жер ауып келген басқ а халық тар ерекше каста болып ө зінің ә дет-ғ ұ рыптарын, тілін сақ тауғ а жақ сы мү мкіндік алып, сол қ оғ амның ерекше қ ұ рамдас бө лігі болып жең іл сің ісіп кетеді.

Ү нді халқ ының тағ ы бір орасан-зор ерекшелігі – оның ө те бай мифологиясында. Жер-бетіндегі бірде-бір халық тың аң ыздарын ү нді аң ыздарымен салыстыруғ а болмайды.

Ү нді аң ыздарында 3 мың нан артық қ ұ дай кейіптері суреттелген! Олар да адамдар сияқ ты сү йінеді, кү йінеді, туады, кә ртайады, соғ ысады, бір-біріне кө мектеседі т.с.с.

Ү нді мифологиясындағ ы негізгі Қ ұ дайлар мен негізгі ұ ғ ымдар:

Индра – найзағ айдың, кү н-кү ркіреудің қ ұ дайы;

Митра - кү н қ ұ дайы;

Варуна – аспан қ ұ дайы;

Агни – от қ ұ дайы;

Яма - ө лім қ ұ дайы;

Тапас – дене ің кә рі, жылылық;

Рита - ғ арыштағ ы тә ртіп;

Пуруша - ғ арыш адамы, рух, жан;

Карма – адамның тағ дырын қ ұ райтын жан-дү ние;

Сансара - ғ арыштағ ы қ ысылғ ан, кү йзелген жан-дү ние ә лемі;

Мокша – бұ л дү ниедегі азаптан қ ұ тылып, дү ниежү зілік рухқ а қ осылуғ а мү мкіншілік алу;

Дхарма – заң мен ә ділет қ ұ дайы.

Ү нді мифологиясындағ ы негізгі кітаптар: Ригведа, Упанишада, Махабхарата, Бхагавадгита т.с.с.

Ү нді космогониясына (Дү ниенің пайда болуы) келер болсақ, онда ол Пуруша - ғ арыш адамымен байланыстырылады. Қ ұ дайлар оны қ ұ рбандық қ а шалып, оның денесінен бү кіл Дү ние пайда болады.

“Пуруша неше бө лікке бө лінді? Оның аузы мен бө ксесі, қ олы мен аяғ ы, не нә рсеге айналды? Оның аузы – Брахманғ а, қ олы – кшатриге, бө ксесі – вайшьиге, аяғ ы – шудрағ а айналды. Ай – ойынан, кү н – кө зінен, кіндігінен – кең істік, тынысынан – жел, басынан – аспан, аяғ ынан – жер. Осылай Дү ние келді², –дейді Ригведа.

Ал, Упанишадағ а келер болсақ, Дү ниені жаратқ ан Брахман дейді. “Брахман ең бірінші Қ ұ дай, бә рін жаратқ ан, бә рін сақ тайды. Ол – Дү ниенің ең басы, себебі, байланыстырушы². Оны қ алай танып-білуге болады?, - деген сұ рақ қ а, “нети-нети² (ол емес, ол емес) деген жауап береді. “ол танылмайды, бұ зылмайды, байланбайды, ауыспайды... ²

Ү нді мифологиясында адам – табиғ аттың ө сімдіктер мен жануарлары сияқ ты ажырамас бө лігі ретінде қ аралады. Адам – дене мен жаннан тұ рады. Адам Дү ниеге келгенде оның бойына жан келіп кіреді жә не ол сол адамның кармасын анық тайды. Мысалы, егер сә бидің денесіне қ ылмыскердің жан-дү ниесі ұ яласа, онда ол ө се келе қ ылмысқ а баруы мү мкін. Бірақ ол ө зін дұ рыс ұ стап, ә рқ ашанда ө зінің рухани тазалығ ын сақ таса, - мокшағ а (қ ұ тылу) – сансарадан қ ұ тылу дә режесіне кө теріліп, бұ рынғ ы кармасынан айырылып, аспандағ ы рухқ а қ осылып, мә ң гілікке жетуі мү мкін.

Мифологиядағ ы моральдық мә селелерге келер болсақ, онда Дү ниеге байланбау, кемдерге кө мектесу, ешнә рсені зә бірлемеу, ө тірік айтпау сияқ ты талаптарғ а кө п кө ң іл бө лінген. “Адам байлық қ а қ уанбауы керек: біз байлық қ а ие бола аламыз ба, егер сені кө рсек – Яма (Яма - ө лім қ ұ дайы).

“Менің білетінім – байлық та тұ рақ тылық жоқ, ө йткені мә ң гілікке уақ ытшамен жетуге болмайды², деген дана сө здерді ү нді мифологиясында табуғ а болады.

Ү нді мифологиясының негізгі қ ағ идалары соң ынан пайда болғ ан философиялық кө зқ арастарғ а ө зінің зор ә серін тигізді.