Азақ диаспорасы – тәуелсіз Қазақстанның сыртқы саясатындағы басымдылық.

Шет елдердегі қ азақ диаспорасын қ олдау жө ніндегі Қ азақ стан Республикасы Президентінің Жарлығ ы 2000 жылы жарияланды. Осы қ ұ жат бойынша соң ғ ы уақ ытта кешенді істер атқ арылуда. Сә йкесінше Қ азақ стан Республикасы мемлекет ретінде қ азақ диаспорасымен ө зара қ атынастарын дамытудың бірнеше жолдары бар. Олар: 1. Интеграциялық немесе консолидациялық қ атынас; 2. Фрагментті немесе жанжалды қ атынас; 3. Оқ шауланғ ан немесе қ арсыласты қ атынас; 4. Факторлы ө зара байланыс.

Қ атынастардың біріншісі олардың арасында ең жоғ арғ ы, тиімді, ө ркениетті тү рі болып табылады. Яғ ни тә уелсіз Қ азақ стан Республикасы қ азақ диаспорасын мә дени, саяси, ә леуметтік тұ рғ ыдан қ абыл алып, ө зара кірігіп, мә селелерді бірігіп шешуге тырысады. Бұ л ө зара қ атынастардың орнығ уы ү шін тек қ ана заң дарды жө ндеп, қ ұ қ ық тық негізде іргетастар қ алау аздық етеді. Ол ү шін жалпы халық тық дең гейде (екі жақ тан да) терең этнопсихологиялық ұ мтылыстар қ ажет. Сонда ғ ана алыстағ ы да, жақ ындағ ы да қ азақ диаспорасы қ азақ елін ө зін бауыр басатын Отан, Атамекен ретінде қ абылдайды. Ал қ азақ стандық тар ү шін шет елден келген қ андастар жә й ғ ана пана іздеп келген пенделер емес, толық қ анды мемлекеттің азаматы болатын ө ркениетті жандар деген ұ ғ ым беки тү седі.

Фрагментті немесе жанжалды дең гей бұ л қ оныс аударып келген, немесе алыс, жақ ын шет елдерде ө мір сү ріп жатқ ан қ андастар мен қ азақ стандық шындық тың арасында біршама ә леуметтік қ ашық тық, қ айшылық тың барлығ ын білдіреді. Ол екі жақ тың ә р тү рлі қ ұ ндылық тар жү йесін қ ұ рып, ө здері кү йттейтін мү дделердің жетегінде кетуден туындайды. Бұ л қ атынастардың оң ды да, теріс жағ ы да бар. Оң ды жағ ы ө зара қ атынастардан туындайтын ә р тү рлі мә селелердің тезірек кө лең келі тұ старын анық тап, сол бағ ытта тиімді жұ мыстар атқ аруғ а мү мкіндіктер ашылады. Мә селен, Оң тү стік Қ азақ станда ө мір сү руге бейімделген оралмандарды Солтү стік ө ң ірге механикалық тү рде шенеулік нұ сқ аумен кө шіре салуғ а болмайды. Ал, теріс жағ ы кө шіп келген қ андастарымызғ а қ иындық тар моральдік нұ сқ ан келтіріп, жандарына қ аяу тү сіруі мү мкін. Міне, осындай қ ұ былыстың кө рінісі – Моң ғ олиядан келген қ азақ диаспорасының бір бө лігі қ айта Баян-Ө лгей жақ қ а кө шіп кеткен.

Оқ шауланғ ан немесе қ арсыласты дең гейдегі қ атынастар кө бінесе ө зара байланыстың терең демеуінен, ол ү стірттік формада ғ ана кө рініс беруінен туындайды. Бұ л этномә дени, этносаяси бағ дарлар мен қ ұ ндылық тардың тү йіспеуінен, ө зара кө мек пен тү сіністіктің болмауынан ө рбиді. Қ азіргі кезең де Қ азақ стан Республикасы ө зінің шет елдердегі қ азақ диаспорасына тартымды, мә дени, ә леуметтік, тіптен саяси тұ рғ ыдан кө мек бере алып отырғ ан жоқ. Ол Қ ытай, Ауғ анстан, Тә жікістан, Ө збекстан, Тү ркіменстан елдеріндегі қ азақ диаспорасының жағ дайынан белгілі болып отыр. 2002 жылы Ө збекстанның, Еуропа қ азақ тарының қ ұ рылтайлары болып ө тті. Дегенмен, ол елдердегі қ азақ диаспорасының кү рделі мә селелері (тіл бойынша, ә леуметтік мә селелер, кө ші-қ он бойынша) ә лі шешімін таппағ ан кү йінде.

Қ азақ диаспорасының ө кілдеріндегі қ ұ ндылық тар жү йесі ә р тү рлі елдерде алуан сипатта кө рініс беретіні де табиғ и нә рсе. Сондық тан Қ азақ стан Республикасы мен қ азақ диаспорасы арасындағ ы ө зара қ атынастарды терең танып-білу ү шін қ ұ ндылық тық дең гейдегі ә р қ илы байланыстық сипаттамаларды қ арастыру қ ажеттілігі бар. Оларды тө рт тү рге бө луге болады: генетикалық, қ ұ рылымдық, қ ызметтік жә не факторлық байланыстар.