Лшеуіш құралдар және олармен жұмыс істеу

Ж

Мақ саты: Таразының кө мегімен берілген заттардың дә л массасын анық тауды ү йрену.

Химиялық зертханаларда болатын таразылар техникалық, дә ріханалаық жә не аналитикалық болып бө лінеді. Кө пшілік жағ дайда зертханада техникалық жә не аналитикалық таразылар қ олданылады.

Техникалық таразы. Техникалық таразыда зат 0, 01 грамғ а дейін дә лдікте ө лшенеді. Таразы реакцияғ а дейінгі жә не реакция нә тижесінде тү зілетін заттарды ө лшеу ү шін пайдаланылады. Техникалық таразы препаратор бө ліміне таразы қ ұ жатында кө рсетілген ереже бойынша орналастырылады. Таразы тастарының (гирьлері) арнайы қ орапқ а белгілі ретпен орналастырылады. Таразы тастарының салмақ дә лдіктері бұ зылмау ү шін оларды тек қ ысқ ышпен ұ стайды. Ірі тастардың 500 мг-нан 1 г-ғ а дейінгілері қ ораптың шұ қ ырында, ал қ алғ андары қ ораптың астаушасында сақ талады да, ү стіне полиэтилен немесе шыны пластинка жауып қ ояды. Ұ сақ тастардың пішіндері ә ртү рлі: 500 жә не 50 мг-ы алты бұ рышты, 200 жә не 20 мг-ы тө рт бұ рышты, ал 100 жә не 10 мг-ы ү ш бұ рышты болады.

Заттың салмағ ын таразы табақ шасындағ ы ұ сақ тастардың салмағ ын қ осу арқ ылы есептейді. Затты техникалық таразыда ө лшегенде мына ережелерді есте ұ стағ ан жө н: а) таразының дұ рыстығ ын байқ ау; ә) таразы табақ шасында ылғ алды, былғ аныш, ыстық, ұ нтақ заттарды бос салуғ а болмайды; б) ө лшейтін зат таразының сол жақ тағ ы табақ шасына, тастар оң жақ тағ ы табақ шаның ортасына салынады; в) тастарды қ олмен ұ стауғ а болмайды, жұ мыстан кейін тек қ ораптағ ы ұ яшық тарына салып қ ояды; г) ө лшеп біткеннен кейін таразыда бө где заттарды қ алдыруғ а болмайды; ғ) жұ мыс орнын сулы шү берекпен сү ртіп, таразыны дұ рыстап қ ояды.

Дә ріханалық таразы. Дә ріханалық таразы штативтің стерженіне бекітіледі.

Аналаитикалық таразы – талдау (аналаиз) ө німдерін ө лшегенде қ олданылады. Ө лшеу дә лдігі 0, 0002 г. Аналитикалық таразының тастары техникалық таразының тастарынан ө згешелеу болады. Аналаитикалық таразы аса дә лдікті қ ажет ететін сыныптан тыс жұ мыстарда кө бірек пайдаланылады. Таразыны ереже бойынша аса маман зертхана қ ызметкері орналастырады. Таразыда ө лшеу ережесі:

1. Ө лшейтін затты таразы табақ шаларына бірден салуғ а болмайды. Ыдысқ а немесе қ ағ азғ а салып ө лшеу керек.

2. Ө лшенетін затты таразының сол табақ шасына, гирлерді оң табақ шасына салады. Ө лшенетін зат пен гирлер табақ шаның дә л ортасына қ ойылады.

3. Гирлерді қ ысқ ышпен алуғ а жә не таразыдан алынғ ангирлер қ ораптың қ ай ұ ясынан алынса, сол ұ яғ а салынады. Гирлерді стол ү стіне қ оюғ а болмайды, ө йткені олар тез ластануы немесе жоғ алуы мү мкін.

4. Ө лшенгеннен кейін таразыда еш нә рсе қ алдырмау керек.

5. Жұ мыс бітісімен таразы мен гирлер тексеріледі.

Ерітінділердің жалпы сипаттамасы

Ж

Мақ саты: Ерітінділер туралы ұ ғ ымды, ерітінділердің концентрациясы, ерітінділердің анық тамасын, жіктелуін қ арастыра отырып толығ ырақ тү сіну.

Ерітінділер - кем дегенде екі қ ұ рамдас бө ліктерден тұ ратын қ ұ рамы ө згермелі гомогенді (біртекті) жү йелер.Ерітінділер газтә різді, сұ йық жә не қ атты болуы мү мкін. Олардың ішінде жан-жақ ты зерттелгені жә не жиі қ олданылатыны сұ йық, ә сіресе, сулы ерітінділер. Сондық тан тұ рмыста ерітінділер деп, кө бінесе, сұ йық кү йдегі молекула-дисперстік жү йелерді айтады. Ерітінділердің қ ұ рамы қ ұ рамдас бө ліктердің конценрацияларымен сипатталады. Ерітінділер қ анық қ ан, қ анық пағ ан жә не аса қ анық қ ан деп бө лінеді. Берілген температурада жақ сы еритін заттардың ерігіштігінің де шегі бар. Еріген заттың концентрациясы белгілі бір мө лшерден асқ анда, оның артығ ы ерімей, ерітіндінің тү біне шө геді. Бұ л кезде ерітінді мен еріген зат тепе-тең дік жағ дайда болады. Мұ ндай ерітінділерді қ анық қ ан ерітінділер, ал концентрациялары қ анық қ ан ерітіндінің концентрациясына дейінгі барлық ерітінділерді қ анық пағ ан ерітінділер деп атайды. Кейбір еріткіштің белгілі бір мө лшерінде еритін заттың ерігіштігіне сә йкес мө лшерінен де артық мө лшерін ерітуге болады. Мұ ндай ерітінділер аса қ анық қ ан ерітінділер деп аталады. Аса қ анық қ ан ерітінділердің тұ рақ тылығ ы нашар болады. Кез келген сыртқ ы ә серден еріген заттың артық мө лшері ерітіндіден бө лініп, тұ нбағ атү седі. Сө йтіп аса қ анық қ ан ерітінді жай қ анық қ ан ерітіндіге айналады. Кей заттар ерігенде олардың молекулалары иондарғ аыдырайды, яғ ни диссоциацияланады. Электр тогын ө ткізетін болғ андық тан, ондай заттардың ерітінділерін электролит ерітінділері деп атайды. Оғ ан кө птеген қ ышқ ылдар мен негіздердің, ә сіресе, тұ здардың ерітінділері жатады. Керісінше, ерігенде молекулалары иондарғ а ыдырамайтын, сондық тан электр тогын ө ткізбейтін заттардың ерітінділері бейэлектролиттердің ерітінділері деп аталады.Полимерлердің ерітінділері ерітінділердің ү лкен тобын қ ұ райды. Ерітінділердің бетіндегі бу қ ысымы жә не оның қ ату температурасы таза еріткіштікке қ арағ анда тө мендеу, ал қ айнау температурасы жоғ арылау болады. Сонымен қ атар ерітінділерде осмос қ ысымы байқ алады. Ерітінділердің бұ л қ асиеттерінің барлығ ы тек еріген заттың молекулалар санына ғ ана тә уелді. Олардың ө згерістері Вант-Гофф жә не Рауль заң дарымен сипатталады. Мысалы, ацетонның, кез келген эфирдің немесе спирттің судағ ы концентрациялары бірдей ерітінділерінің осмос жә не бу қ ысымдарының салыстырмалы тө мендеулері, қ ату температураларының тө мендеуі, ал қ айнау температураларының жоғ арылауы бірдей болады. Бұ дан кейбір ғ алымдар ерітінді тү зілгенде еріткіш пен еріген зат арасында ешқ андай ә рекеттесулер болмайды, олар тек араласады деген қ орытындығ а келген. Сондық тан бұ л қ асиеттер ерітінділердің физикалық теориясына тә жірибелік негіз болғ ан. Идеал газдар сияқ ты молекулаларының арасында ешқ андай ә серлесулер болмайтын, дә лірек айтқ анда, мейлінше аз болатын ерітінділер идеал ерітінділер, ал қ алғ андарын реал ерітінділер деп атайды. Кү шті электролиттердің ерітінділерінің кейбір қ асиеттері сұ йылтылғ ан ерітінділердің қ асиеттерін сипаттайтын заң дылық тарғ а бағ ынбайды. Олардың біраз қ асиеттері Дебай мен Гюккельдің “кү шті электролиттер теориясымен” сипатталады. Сонымен қ атар ерітінділер тү зілгенде жылу бө лінуі, жү йе тү сінің қ ұ рамдас ебө ліктер тү сінен ө згешелігі жә не ерітінділер кө лемінің қ ұ рамдас бө ліктер кө лемінің қ осындысына қ арағ анда кемуі еріген зат пен еріткіш арасында химиялық ә рекеттесулер болатынын кө рсетеді. Кейде олардың арасындағ ы байланыстың беріктігі соншалық, ерітінділерді суытқ анда еріткіштің біраз мө лшері еріген затпен бірге кристалданады. Оларды жалпы сольваттар, ал еріткіш су болғ анда кристаллогидраттар деп атайды. Бұ л қ асиеттер ерітінділердің химиялық теориясына тә жірибелік негіз болды.

Ерітінділердің еріген заттың мө лшері бойынша жіктелуі; қ анық пағ ан, қ анық қ ан, аса қ анық қ ан. Қ анық қ ан ертінді-еритін зат тұ нбасымен динамикалық тепе-тең дік кү йде болатын, заттың еру жылдамдығ ымен кристалдану жылдамдығ ы тең болатын ерітінді. Қ анық пағ ан ертінді-концентрациясы қ анық қ ан ерітіндінің концентрациясынан тө мен болатын, берілген жағ дайлар ө згеріссіз болғ анда еріген заттың қ осымша мө лшерін еріте алатын ерітінді. Аса қ анақ ерітінді - концентрациясы қ анық қ ан ерітіндінің концентрациясынан жоғ ары болатын, термодинамикалық тұ рақ сыз ерітінді. Ерітінділердің электролиттік диссоциациялануның болуына немесе болмауына орай жіктелуі; бейэлектролит, электролит. Бейэлектролит ерітінділері- электр тоғ ын ө ткізетін етітінділер: глюкоза, фруктоза, сахороза.Электролит ерітінділері-электр тоғ ын ө ткізетін: NaCl, MgSO4, NaHCO3.

Ерітіндінің белгілі бір мө лшелеріндегі еріген заттың мө лшерін ерітіндінің қ оюлығ ы (концентрациясы) деп атайды. Егер еріген заттың мө лшерін ерітінді немесе еріткіштің белгілі бір массасына шағ ып есептесе, онда салмақ тық қ оюлық, егер кө лемге шағ ып есептесе, кө лемдік қ оюлық деп атайды. Қ оюлық ты анық таудың мынадай тә сілдері бар:

1) салмақ тық ү лес (А) - ерітіндінің бірлік массасындағ ы еріген

заттың массасы (аi): А = аi / аi;

2) салмақ тық пайыз Р i - ерітіндінің 100 бірліктегі еріген заттың

массасы: Рi = 100Аi

3) мольдік ү лес Хi - 1 моль ерітіндідегі берілген қ ұ рамдастың

моль саны ni яғ ни: Хi = ni / ni мұ ндағ ы ni = n1 + п2 + n3 +... nk -

ерітіндінің барлық қ ұ рамдастардың мольдер саны;

4) қ ұ рамдастың мольдік пайызы: Вi = 100Х i;

5) ерітіндінің нормальдылығ ы (қ алыптылығ ы): N = ni / V;

мұ ндағ ы N - нормальдылық, ni - еріген заттың грамм-

эквиваленті, V - ерітіндінің литрмен ө лшенген кө лемі.

6) ерітіндінің молярлығ ы: М = mi / V (mi - еріген заттың

мольінің саны);

7) мольдік қ атынас (ri) - еріген заттың мольінің санын басқ а

қ ұ рамдас бө ліктің (кө бінесе еріткіштің) 1 мольіне қ атынасы: ri =

ni/п0, мұ ндағ ы ni жә не n0 - еріген зат пен еріткіштің мольдерінің

саны;

8) молярлылық (m) - 1000 г еріткіштің ішіндегі еріген заттың

моль саны: т =1000 ni / п0 · м0 мұ ндағ ы п0 жә не м0 - еріткіштің моль

саны мен молекулалық массасы;

9) ерітіндінің титрі - 1 см3 (1 мл) ерітіндідегі еріген заттың

граммен алынғ ан концентрациясы (қ оюлығ ы).

Ерітіндінің қ оюлығ ы басқ а да шамалармен сипатталады.Алайда біз жоғ арыда ең кө п тарағ ан тә сілдерін кө рсеттік. Шешетін мә селеге байланысты жоғ арыда кө рсетілген сипаттамалардың ың ғ айлысын ғ ана алу керек. Олардың бірінен екіншісіне ауысуы ө те оң ай жә не олар аса сұ йылтылғ ан ерітінділерде бір-біріне пропорционал шамалар