Саяси режим нысаны

Жауабы: Саяси режим – бұ л мемлекеттік билікті жү зеге асыруғ а жә рдемдесетін тә сілдер мен ә дістер. Мемлекеттік биліктегі тә сілдер мен ә дістердің жиынтығ ына қ арай екі тү рлі режимді бө ліп атауғ а болады – демократиялық жә не антидемократиялық режимдер.

33. Мемлекеттік саяси режим тү рлері

Жауабы: Мемлекеттік биліктегі тә сілдер мен ә дістердің жиынтығ ына қ арай екі тү рлі режимді бө ліп атауғ а болады – демократиялық жә не антидемократиялық режимдер.

Демократиялық режимнің белгілері:

1) халық мемлекеттік билікті жү зеге асыруғ а тікелей (азаматтардың референдумғ а қ атысуы) жә не ө кілдік (халық тың билікті ө зі сайлағ ан ө кілдік органдар арқ ыл жү зеге асыруы) демократия арқ ылы қ атысады;

2) шешімді кө пшілік азшылық тың мү дделерін ескере отырып қ абылдайды;

3) мемлекеттік биліктің орталық жә не жергілікті органдарының сайланбалылығ ы жә не ауыспалылығ ы, олардың сайлаушыларғ а есеп беруі, жариялылық;

4) сендіру, келісу, келісімге келу ә дістері жиі қ олданылады;

5) қ оғ амдық ө мірдің барлық салаларындағ ы заң ның ү стемдігі;

6) адам мен азаматтың қ ұ қ ық тары мен бостандық тары жрияланады жә не шын мә нә нде қ амтамасыз етіледі;

7) саяси плюрализм, соның ішінде кө ппартиялылық;

8) биліктің тармақ тарғ а бө лінуі жә не т.б.

Антидемократиялық режимнің бірнеше тү рі болады: тирания, деспотизм, фашизм, тоталитарлық жә не авторитарлық режимдер. Антидемократиялық режимге мына белгілер тә н:

1) бір саяси парияның ү стемдігі;

2) бір ресми идеологияның болуы;

3) бір меншік тү рінің болуы;

4) саяси қ ұ қ ық тар мен бостандық тарды жоқ қ а шығ ару;

5) қ оғ амның сословиелік, касталық жә не т.б. белгілер бойынша бө лінуі;

6) халық тың тө мен экономикалық дең гейі;

7) мә жбү рлеу мен жазалау шараларының ү стемдігі;

8) сыртқ ы саясаттағ ы агрессиялық сипаттағ ы ә рекеттер жә не т.б.

34. Демократиялық режимнің белгілері

Жауабы: Демократиялық режимнің белгілері:

1) халық мемлекеттік билікті жү зеге асыруғ а тікелей (азаматтардың референдумғ а қ атысуы) жә не ө кілдік (халық тың билікті ө зі сайлағ ан ө кілдік органдар арқ ыл жү зеге асыруы) демократия арқ ылы қ атысады;

2) шешімді кө пшілік азшылық тың мү дделерін ескере отырып қ абылдайды;

3) мемлекеттік биліктің орталық жә не жергілікті органдарының сайланбалылығ ы жә не ауыспалылығ ы, олардың сайлаушыларғ а есеп беруі, жариялылық;

4) сендіру, келісу, келісімге келу ә дістері жиі қ олданылады;

5) қ оғ амдық ө мірдің барлық салаларындағ ы заң ның ү стемдігі;

6) адам мен азаматтың қ ұ қ ық тары мен бостандық тары жрияланады жә не шын мә нә нде қ амтамасыз етіледі;

7) саяси плюрализм, соның ішінде кө ппартиялылық;

8) биліктің тармақ тарғ а бө лінуі жә не т.б.

35. Антидемократиялық режимнің тү рлері

Жауабы: Антидемократиялық режимнің бірнеше тү рі болады: тирания, деспотизм, фашизм, тоталитарлық жә не авторитарлық режимдер. Антидемократиялық режимге мына белгілер тә н:

1) бір саяси парияның ү стемдігі;

2) бір ресми идеологияның болуы;

3) бір меншік тү рінің болуы;

4) саяси қ ұ қ ық тар мен бостандық тарды жоқ қ а шығ ару;

5) қ оғ амның сословиелік, касталық жә не т.б. белгілер бойынша бө лінуі;

6) халық тың тө мен экономикалық дең гейі;

7) мә жбү рлеу мен жазалау шараларының ү стемдігі;

8) сыртқ ы саясаттағ ы агрессиялық сипаттағ ы ә рекеттер жә не т.б.

36. Мемлекет типінің тү сінігі: формациялық жә не ө ркениеттік

Жауабы: Мемлекет типі сә йкес тарихи кезең де туындайтын оның маң ызды жақ тары мен қ асиеттерінің қ атаң жү йесін білдіреді. Белгілі бір кезең дегі барлық мемлекеттерге белгілі бір сипаттар тә н болып келеді. Мемлекеттерді типке бө лу негізінен формациялық жә не ө ркениетті тә сілдер тұ рғ ысынан жү зеге асырылыды.

Формациялық тә сідің шегінде негізгі талап ретінде ә леуметтік-экономикалық факторлар, яғ ни, қ оғ амдық -экономикалық формация орын алады.

Ө ркениетті тә сіл шегінде негізгі талаптар ретінде рухани факторлар – мә дени, діни, ұ лттық жә не т.б. факторлар орын алады.

37. Қ оғ амның саяси жү йесіндегі мемлекеттің орны мен рө лі

Жауабы: Қ оғ амның саяси жү йесі – бұ л белгілі бір саяси функцияларды атқ арушы мемлекеттік жә не мемлекеттік емес ә леуметтік институттардың жү йесі. Мұ ндай институттардың қ атарына қ оғ амдық ө мірдің билікке байланысты саласына қ атысушы мемлекет, партиялар, кә сіптік одақ тар жә не басқ а да ұ йымдар мен қ озғ алыстар жатады. Саяси жү йе сыртқ ы жә не ішкі саясаттың жү зеге асуын қ амтамасыз етеді, ә леуметтік топтардың мү дделерін қ алыптастырады, білдіреді жә не қ орғ айды.

Ол саяси жү йеде жетекші рө лді иеленген, себебі:

а) оның аумақ тық шекараларында азаматтық белгісі бойынша біріккен халық тың жалғ ыз ресми ө кілі рө лін атқ арады;

ә) егемендіктің жалғ ыз иесі болып табылады;

б) қ оғ амды басқ аруғ а бағ ытталғ ан ә леуметтік аппараты болады;

в) қ арулы қ ұ рылымдары болады;

г) қ ұ қ ық шығ армашылық қ а қ атысты монополияғ а ие;

д) материалдық қ ұ ндылық тардың ерекше жиынтығ ына (мемлекеттік меншік, бюджет, валюта жә не т. б.) ие.

38. Қ ұ қ ық тық мемлекеттің тү сінігі жә не қ ағ идалар

Жауабы: Қ ұ қ ық тық мемлекет – бұ л адам мен азаматтың қ ұ қ ық тар мен бостандық тарының толық тү рде қ амтамасыз етілуіне жә не қ ұ қ ық бұ зушыларды болдырмау мақ сатында мемлекеттік билікті қ ұ қ ық пен мейлінше байланыстыруғ а жағ дай жасаушы саяси билік ұ йымы.

Сонымен қ атар, қ ұ қ ық тық мемлекеттің қ ағ идасына мыналар да жатады:

-билікті заң сыз пайдалануды болдырмау мақ сатында оны заң шығ арушылық, атқ арушылық жә не сот тармақ тарына бө лу;

-заң ның ү стемдігі, яғ ни, биліктің жоғ ары органмен барлық конституциялық тә ртіптерді сақ тай отырып қ абылданғ ан заң атқ арушылық билік актілерімен жоқ қ а шығ арылуы, ө згертілуі жә не тоқ татылуы мү мкін емес;

-мемлекет пен тұ лғ аның ө зара жауапкершілігі;

-қ оғ амдағ ы қ ұ қ ық тық сана мен қ ұ қ ық тық мә дениеттің жоғ ары дең гейі;

-азматтық қ оғ амның болуы жә не тарапына қ ұ қ ық субъектілерінің заң дарды орындауына бақ ылау жү ргізілуі.

39.Биліктің тармақ тарғ а бө лінуі қ ұ қ ық тық мемлекеттің қ ағ идасы ретінде. Жауабы: Бұ л қ ағ иданы алғ аш рет Д.Локк пен Ш.Монтескье ұ сынғ ан болатын. Қ ағ иданың басты талабы – саяси бостандық ты, заң дылық ты қ амтамасыз ету жә не белгілі бір ә леуметтік топтың, мекеменің немесе жеке тұ лғ аның билікті асыра пайдалануын болдырмау ү шін мемлекеттік билікті заң шығ арушылық (халық сайлайтын жә не қ оғ амды дамытуды заң дар қ абылдау жолмен жү зеге асыруғ а бағ ытталғ ан), атқ арушылық (биліктің ө кілдік органы тағ айындайтын жә не заң дар мен оралымдық – шаруашылық қ ызметті жү зеге асырумен айналысатын) жә не сот (бұ зылғ ан қ ұ қ ық тары қ алпына келтірудің, кінә лілерді ә ділетті тү рде жазалаудың кепілі болып табылатын) биліктер деп бө лу қ ажет.

40.Мемлекет пен қ оғ амның ө зара қ атынасы.

Жауабы: Қ оғ ам – бұ л, кең мағ ынада, адамдардың бірлескен қ ызметінің тарихи қ алыптасқ ан нысандарының жиынтығ ы немесе, тар мағ ынада, ә леуметтік жү йенің тарихи нақ ты типі, қ оғ амдық қ атынастардың белгілі бір нысаны.

Мемлекет – бұ л саяси биліктің саяси – аумақ тық, егеменді тү рде ұ йымдастырылуы.Мемлекет қ оғ амғ а қ атысты оның істерін шешу, басқ ару қ ұ ралы рө лін атқ арады.

41. Мемлекетке дейінгі кезең дегі нормаларғ а жалпы сипаттама.

Жауабы: Мемлекетке дейің гі ә леуметтік нормалардың ерекшелігі болып олардың адамдардың кү нделікті ө міріне сің е отырып рудың, тайпаның ә леуметтік – экономикалық біртұ тастығ ын кө рсетуі жә не қ амтамасыз етуі табылады. Бұ л ең бек қ ұ ралдарының жетілмегендігімен, оның ө ндіру дең гейінің тө мендігімен байланысты болды. Осыдан барып бірлесіп ө мір сү ру, қ оғ амдық меншікті қ алыптастыру, ө німдері тең дік негізінде бө лу қ ажеттігі туындады, ал бұ л жағ дай, ө з кезегінде, алғ ашқ ы қ ауымдық қ оғ ам нормаларының табиғ атына ә серін тигізді.

Мемлекетке дейінгі кезең де болғ ан нормалардың белгілері:

1) алғ ашқ ы қ ауымдық қ оғ амдағ ы қ арым – қ атынастар ең алдымен ә дет – ғ ұ рып нормаларымен, яғ ни, ұ зақ уақ ыт бойы қ олдану нә тижелерінде ә детке айналғ ан, тарихи қ алыптасқ ан жү ріс – тұ рыс ережелерімен реттелген;

2) жазбаша нысандағ ы кө рнісі болмастан, адамдардың жү ріс – тұ рысы мен санасына ө мір сү рген;

3) ә деттің, сонымен қ атар, сендіру жә не мә жбү рлеу(рудан қ уу) шараларымен қ амтамасыз етілген;

4) оларда негізгі реттеу тә сілі болып тыйым (табулар жү йесі, қ ұ қ ық тар мен міндеттердің болмауы) табылғ ан;

5) олар ру мен тайпаның барлық мү шелерінің мү дделерін білдірген.

42.Қ ұ қ ық тың тү сінігі жә не белгілері.

Жауабы: Қ ұ қ ық – бұ л қ оғ амдық қ атынастарды реттеуге бағ ытталғ ан, мемлекетпен орнық тыратын жә не қ амтамасыз етілетін, жалпығ а міндетті, формалъды анық талғ ан заң нормаларының жү йесі.

Қ ұ қ ық тың белгілері:

1. еріктілік сипаты;

2. жалпығ а міндеттілігі;

3. нормативтілігі;

4. мемлекетпен байланысы;

5. формальды анық талғ андығ ы;

6. жү йелігі;

7.

43.Қ ұ қ ық тың мақ саты.

Жауабы: Қ ұ қ ық тың қ оғ амдық жоғ ары мақ саты қ оғ амдағ ы бостандық ты нормативитік тә ртіпте қ амтамасыз етуінен жә не кепілдеуінен, ә ділеттікті қ алыптастыруынан, қ оғ амдық ө мірден қ ателіктер мен ө з бетімен кетушіліктерді жоя отырыа, қ оғ амдағ ы экономикалық жә не рухани факторлардың ә рекет етуіне мейлінше жағ дай жасауынан кө рніс табады.

44.Қ ұ қ ық тың қ ұ ндылығ ы.

Жауабы: Қ ұ қ ық тың қ ұ ндылығ ы – бұ л қ ұ қ ық тың азаматтардың жә не жалпы қ оғ амның ә леуметтік ә ділетті қ ажеттіктері мен мү дделерін қ амтамасыз ету қ ұ ралы мен мақ саты ретінде қ ызмет ете алу қ абілеті.Қ ұ қ ық тың ә леуметтік қ ұ ндылығ ының тө мендегідей негізгі кө рністерін атап ө теуге болады:

1. қ ұ қ ық адамдардың ә рекеттеріне ұ йымдастырушылық ты, тұ рақ тылық ты ү йлесімділікті дарыта отырып, олардың бақ ылауын қ амтамасыз етеді, осы арқ ылы ол қ оғ амдық қ атынастарғ а реттеушілік элементін енгізе отырып, оларды ө ркениетті қ ұ былысқ а айналдырады;

2. қ ұ қ ық тұ лғ алардың ерекше мү дделерін ү йлестіру арқ ылы олардың жү ріс – тұ рысы мен қ ызметіне ә серін тигізеді, яғ ни, қ ұ қ ық жеке мү дделерді басып – жаншымайды, керісінше, оны қ оғ амдық мү ддемен ү йлестіреді;

3. қ ұ қ ық тұ лғ аның қ оғ амдағ ы бостандығ ын кө рсетуші жә не анық таушы болып табылады жә не осы бостандық тың шегін, шамасын анық тайды;

4. қ ұ қ ық ә ділеттілік идеясын кө рсету қ абілетіне, ие, яғ ни, қ ұ қ ық материалдық игіліктердің дұ рыс жә не ә ділетті бө луінің талаптарын орнық тырады, барлық азаматтардың заң алдындағ ы тең дігін бекітеді;

5. қ ұ қ ық тық тә сілдер халық аралық жә не ұ лтаралық сипаттағ ы мә селелерді шешудің негізгі жә не жалғ ыз қ ұ ралы болып табылады.

6.

45.Қ ұ қ ық ты тү сінудегі қ азіргі кезгі бағ ыттар.

Жауабы: 1. Нормативистік бағ ыт.

2.Қ ұ қ ық тық табиғ и – қ ұ қ ық тық теориясы.

3. Қ ұ қ ық тық діни теориясы.

4.Қ ұ қ ық тың тарихи мектебі.

5.Психологиялық бағ ыт.

6.Социологиялық бағ ыт.

7.Марксистік бағ ыт.

8.Интегративтік бағ ыт.

46.Қ ұ қ ық ты тү сінудегі табиғ и – қ ұ қ ық тық теория.

Жауабы: Бұ л қ ұ қ ық Теориясын жақ таушылар (Аристотель, Фома Аквинский жә не т.б.) мемлекет орнық тыратын қ ұ қ ық қ а қ оса адамғ а тумысынан берілетін табиғ и қ ұ қ ық та болады деп санағ ан. Бұ л – ө мір сү руге, бостандық қ а, тең дікке, меншікке жә не т.б. қ ұ қ ық. Яғ ни, табиғ и қ ұ қ ық (адамның табиғ и, мә ң гі, ө згермейтін қ ұ қ ық тарының жиынтығ ы) – қ олданыстағ ы қ ұ қ ық қ а (заң дар, прецеденттер) қ арағ анда жоғ ары қ ұ қ ық, бұ л ө з бойына сана мен мә ң гілік ә ділеттілікті сің іре білген қ ұ қ ық.

47.Қ ұ қ ық ты тү сінудегі діни теория.

Жауабы: Қ ұ қ ық тың діни теориясы қ ұ қ ық ты тү сіндіруде қ ұ дай кітаптарына, ең алдымен, Інжіле негізделеді. Бұ л теорияның ө кілдері (Аристотель, Фома Аквинский жә не т.б.) егер адамғ а табиғ и қ ұ қ ық тар туғ ан сә тінен берілсе, оларды Қ ұ дай беруі мү мкін деп санағ ан.

48.Қ ұ қ ық ты тү сінудегі психологиялық бағ ыт.

Жауабы: Бұ л теорияның ө кілдері (Л.И.Петражицкиий, Росс, И.М.Рейснер жә не т.б.) нормалармен қ атар «қ ұ қ ық» тү сінігіне адамдардың қ ұ қ ық тық санасын да, қ ұ қ ық тық эмоцияларын да енгізеді. Психологиялық бағ ыт кең ес билігінің алғ ашқ ы жылдарында аса кең қ олданыста болғ ан.

49. Қ ұ қ ық тың қ ағ идаларының тү сінігі жә не тү рлері

Жауабы: Қ ұ қ ық тың қ ағ идалары – бұ л қ ұ ық тың ерекше ә леуметтік реттеуші ретіндегі мә нін кө рсететін негізгі бастамалар, ережелер идеялар. Олар қ ұ қ ық тың заң дылығ ын, табиғ атын жә не ә леуметтік мә нін кө рсетеді жә не заң дардың ө зінде тікелей кө рніс тапқ ан немесе олардың мә нінен туындайтын жү ріс – тұ рыс ережелері болып табылады.

Таралу саласына қ арай жалпы қ ұ қ ық тық, салааралық жә не салалық қ ағ идаларды бө ліп қ арастырады. Жалпы қ ұ қ ық тық қ ағ идалар барлық қ ұ қ ық салаларында кү шке ие болып келеді. Оларғ а мына қ ағ идалар жатады:

- Ә ділеттілік;

- Азаматтардың заң мен сот алдындағ ы заң ды тең дігі;

- Ізгілік (гуманизм);

- Демократиялық;

- Қ ұ қ ық тар мен міндеттердің біртұ тастығ ы;

- Сендіру мен мә жбү рлеуді ү йлестіру.

Саларалық қ ағ идалар бірнеше қ ұ қ ық саласының ерекше мә нді белгілерін сипаттайды. Олардың арасының жарыспалылық жә не сот ө ндірісінің жариялылығ ы жә не т.б. қ ағ идалары бө ліп атауғ а болады.

Салалық қ ағ идалар тек бір саланың шең берінде ғ ана ә рекет етеді. Мысалы, азаматтық қ ұ қ ық та – мү ліктік қ атынастардағ ы тараптардың тең дігі қ ағ идасы; қ ылмыстық қ ұ қ ық та – кінә сіздік преумпциясы.

Қ ұ қ ық қ ағ идалары қ оғ амдық қ атынастарды реттеуге қ атысты, себебі, олар қ ұ қ ық тық ә сер етудің жалпы бағ ыттарын анық тап қ ана қ оймай, нақ ты бір іс бойынша шешімнің негіздемесіне де енуі мү мкін.

50. Қ ұ қ ық тың функцияларының тү сінігі жә не тү рлері.

Жауабы: Қ ұ қ ық тың функциялары – бұ л қ ұ қ ық тың қ оғ амдық қ атынастарыды реттеудегі рө лін кө рсететін, қ ұ қ ық тық ә сер етуінің негізгі бағ ыттары.

1) Сыртқ ы жақ, бұ ғ ан сә йкес қ ұ қ ық тың ә леуметтік функциялары анық талады, олар: экономикалық (қ ұ қ ық ө ндірістік қ атынастары реттейді, меншік нысанын бекітеді жә не т.б.), саяси (қ ұ қ ық саяси қ атынастарды, саяси жү йе субьектілерінің қ ызметін реттейді жә не т.б.), тә рбиелік (қ ұ қ ық белгілі бір идеологияны кө рсетеді, тұ лғ аларғ а арнайы педагогикалық ә сер етеді жә не т.б.) функциялар.

2) Ішкі жақ, бұ л қ ұ қ ық тық табиғ атынан туындайды, олар – реттеуші жә не қ орғ аушы функциялар.

Реттеуші функция – бұ л позитивтік жү ріс – тұ рыс ережелерін орнық тыруын, қ оғ амның, мемлекеттің, тұ лғ аның мү дделеріне сә йкес қ атынастарыды дамытуғ а жә рдем беру мақ сатында қ ұ қ ық субьектілеріне субьективтік қ ұ қ ық тар берудін жә не заң ды міндеттер жү ктеуден кө рніс табатын, қ ұ қ ық тық ә сер етудің ә леуметтік мақ сатпен байланысты бағ ыты.

Қ орғ аушы функция – бұ л ерекше маң ызды экономикалық, саяси, ұ лттық жә не жеке қ атынастарды қ орғ ауғ а, заң ды қ орғ ау мен заң ды жауапкершіліктің шамасын, оларды жү ктеу мен орындаудың тә ртібін орнық тыруғ а бағ ытталғ ан қ ұ қ ық тық ә сер етудің ә леуметтік мақ сатпен байланысты бағ ыты.

51.Қ ұ қ ық тың типінің тү сінігі, тү рлері.

Жауабы: 1. Қ ұ қ ық тың тарихи типі – бұ л белгілі бір экономикалық базиске тә н барлық қ ұ қ ық жү йелерінің жалпы ә леуметтік сипаттарын кө рсететін категория. Экономикалық базистің типтеріне қ арай қ ұ қ ық тың қ ұ лиеленушілік, феодалдық, буржуазиялық жә не социалистік типтерін бө ліп қ арастырады.

2. Қ ұ қ ық тың тарихи типтері. Қ ұ қ ық тық қ ұ лиеленушілік типі – бұ л қ ұ лиеленушілердің толық қ ұ қ ылығ ын жә не қ ұ лдардың қ ұ қ ық сыздығ ын бекітетін, қ ұ лиеленуші таптың еркін білдіретін, қ ұ лиеленуші мемлекет қ алыптастырғ ан қ ұ қ ық тық нормалардың жү йесі.

Қ ұ қ ық тың феодалдық типі – бұ л бір сословиелердің артық шылығ ы жә не келесі бір сословиелердің кемсітілуін бекітетін, феодалдар табының еркін білдіретін сословиелік – қ ұ қ ық тық нормалардың жү йесі.

Қ ұ қ ық тың буржуазиялық типі – бұ л капиталистердің еркін білдіретін жә не олардың мү дделеріне жауап беретін, мемлекетпен қ алыптастырылғ ан жә не қ орғ алатын жалпығ а міндетті нормалардың, жү ріс – тұ рыс ережелерінің жиынтығ ы.

Қ ұ қ ық тың социалистік типі – бұ л халық тың еркін білдіретін, мемлекетпен қ алыптастырғ ан жә не қ амтамасыз етілетін жалпығ ан міндетті заң нормаларының жиынтығ ы.

52. Ә леуметтік жә не техникалық нормалар.

Жауабы: 1.Техникалық нормалар – бұ л адамдардың ең бек қ ұ ралдарын жә не табиғ ат заттарын дұ рыс қ олдануының ережелері. Мысалы, техникалық нормаларғ а мыналар жатады: белгілі бір қ ұ рылыс жұ мыстарын орнату ережелері, шикізатты қ олдану ережелері, мемлекеттік стандарттар, техникалық жағ дайлар.

Ә леуметтік нормалар – бұ л қ оғ амдық қ атынастарды реттеуде қ олданылатын жү ріс – тұ рыс ережелері. Оларғ а қ ұ қ ық тық, моральдық, діни, саяси, эстетикалық, ә дет, корпоративтік нормалары жатады.

Техникалық жә не ә леуметтік нормалар ө зара тығ ыз байланыстылық та болады. Нақ ты айтқ анда, қ оғ ам ү шін маң ызды техникалық нормаларды мемлекет пен қ ұ қ ық қ олдайды, нә тижесінде олар белгілі бір заң ды салаларды туындататын, жалпығ а міндетті техникалық – заң ды жү ріс – тұ рыс ережелеріне айналады.

2.Қ ұ қ ық пен моралъдың арақ атынасы. Моралъ – бұ л адамдардың жү ріс – тұ рысын жақ сылық пен жамандық, ә ділеттілік пен ә ділетсіздік тұ рғ ысынан реттейтін нормалар мен қ ағ идалардың жү йесі.

Қ ұ қ ық пен моралъдың ортақ белгілері:

1) Ә леуметтік нормалар жү йесінде олар қ оғ амғ а ең кең інен таралғ ан, кешенді нормалар болып табылажды;

2) Олардың реттеу обьектісі біреу – қ оғ амдық қ атынастар;

3) Олар тү п негізінде қ оғ амның ө зінен туындайды.

Қ ұ қ ық пен моралъдың арасындағ ы айырмашылық тар тө мендей:

1) Пайда болу бойынша: егер мораль қ оғ аммен бірге пайда болса, қ ұ қ ық мемлекетпен бірге пайда болады;

2) Кө ріну нысаны бойынша: мораль қ оғ амдық қ атынастардан кө рніс тапса, қ ұ қ ық жазбаша нысандағ ы арнайы нормативтік актілерден кө рніс табады;

3) Ә рекет ету саласы бойынша: мораль барлық қ оғ амдық қ атынастарды реттей алады, ал қ ұ қ ық аса маң ызды жә не ө зі реттей алатын қ оғ амдық қ атынастарды ғ ана реттейді;

4) Кү шіне ену мерзімі бойынша: моралъдық нормалар олардың тү сіну барысында кү шіне енсе, қ ұ қ ық тық нормалар нақ ты анық талғ ан мерзімде кү шіне енеді;

5) Қ амтамасыз ету тә сілі бойынша: моральдық нормалар қ оғ амдық ә сер ету шараларымен қ амтамасыз етілсе, қ ұ қ ық тық нормалар мемлекеттік ә сер ету шараларымен қ амтамасыз етіледі;

6) Бағ алау негізі бойынша: моралъдық нормалар қ оғ амдық қ атынастарды жақ сылық пен жамандық, ә ділеттік пен ә ділетсіздік тұ рғ ысынан реттесе, қ ұ қ ық тық нормалар оларды заң дылық пен заң сыздық, қ ұ қ ық қ а сә йкестік пен қ ұ қ ық қ а қ айшылық тұ рғ ысынан реттейді.

7)

53.Қ ұ қ ық жә не діни нормалар.

Жауабы: Діни нормалар деп ә ртү рлі діндермен орнық тырылғ ан жә не осы дінге сенуші тұ лғ аларғ а міндетті болып табылатын ережелері атайды. Олар ә ртү рлі діни кітаптарда кө рніс тапқ ан: Қ ұ ранда, Інжілже, Тә уратта, бү ддистердің діни кітаптарында жә не т.б. Бұ л нормалар діни бірлестіктердің ұ йымдастырылуының жә не қ ызмет етуінің тә ртібін анық тайды, діни рә сімдерді орындау, шіркеулік қ ызмет тә ртіптерін реттейді.

Діни ұ йымдар орнық тырғ ан нормалар бірқ атар қ атвынастарда қ олданыстағ ы қ ұ қ ық пен тығ ыз байланысқ а тү седі. Мысалы, Конституция ә рбір адамғ а ар – ождан бостандығ ын, кез – келген дінге еркін тү рде сену қ ұ қ ығ ын кепілдей отырып, діни ұ йымдардың қ ызметінің қ ұ қ ық тық негізін бекітеді. Діни бірлестіктерге заң ды тұ лғ а мә ртебесі берілуі мү мкін. Олар шіркеулерге, оқ у орындарына иелік етуге қ ұ қ ылы.

54.Қ ұ қ ық жә не ә дет – ғ ұ рып.

Жауабы: Ә дет ретінде кү нделікті қ алыптасқ ан ә рекеттердің нә тижесінде қ алыптасқ ан ережелерді атайды. Ұ зақ уақ ыт бойы ө мір сү руінің нә тижесінде оларды сақ тау ә детке айналғ ан нормалар ә дет нормалары деп аталады.

Қ ұ қ ық ө з ө мір сү руі барысында қ ұ қ ық тық нормвһ аларғ а кө пшіліктің ә детті тү рде бағ ынуына негізделеді (заң дарды сақ тау ә деті). Кейбір жағ дайларда санкцияланғ ан ә дет қ ұ қ ық тың қ айнар кө зі болып табылады.

55.Қ ұ қ ық жү йесінің тү сінігі, негізгі сипаттары.

Жауабы: Қ ұ қ ық жү йесі – бұ л қ ұ қ ық тың ө зінің қ ұ рлымы, оның салаларғ а, институттарғ а бө лінуі.

Қ ұ қ ық жү йесінің негізгі сипаттары:

1) Оның алғ ашқ ы элементі болып қ ұ қ ық нормалары табылады, олар, ө з кезегінде, бірге отырып, ірі қ ұ рылымдарды – институттарды, салаларды қ ұ райды;

2) Оның элементтері бір – біріне қ айшы кемейді, ішкі ү лескен, тығ ыз байланыстылық қ а ие; бұ л қ ұ қ ық жү йесінің тұ тастығ ын қ амтамасыз етеді;

3) Ол ә леуметтік – экономикалық, саяси, ұ лттық, діни, мә дени, тарихи факторлармен тығ ыз байланысты;

4) Ол обьективтік сипатка ие, себебі, обьективтік сипаттағ ы қ атынастарғ а тә уелді жә не адамдардың субьективтік қ алауы бойынша қ алыптасуы мү мкін емес.

Қ ұ қ ық нормаларын салаларғ а бө лу ү шін екі негізгі басшылық қ а алады: қ ұ қ ық тық реттеу пә ні мен ә дісін.

Қ ұ қ ық тық реттеу пә ні – бұ л қ ұ қ ық реттейтін қ оғ амдық қ атынастар. Ол басты негіз болып табылады, себебі, қ оғ амдық қ атынастар обьективтік тү рде қ алыптасады жә не олардың белгілі бір сипаты сә йкес қ ұ қ ық тық нысандары талап етеді. Мысалы, ең бек қ атынастары ең бек қ ұ қ ығ ының, ал отбасы қ атынастары отбасы неке қ ұ қ ығ ының реттеу пә ні болып табылады.

Қ ұ қ ық тың реттеу ә дісі – бұ л олардың кө мегімен біртектес қ оғ амдық қ атынастарды қ ұ қ ық тық реттеу жү зеге асырылатын заң ды қ ұ ралдардың жиынтығ ы.

56.Қ ұ қ ық саласы тү сінігі, белгілері.

Жауабы: Қ ұ қ ық саласы – бұ л белгілі бір қ оғ амдық қ атынастар тү рін (саласын) реттейтін заң нормаларының жиынтығ ы.

Қ ұ қ ық саласының белгілері;

- Ә рбір саланың ө з пә ні болады;

- Ә рбір саланың ө з заң намасы, яғ ни, дербес кодекстері болады;

- Қ ұ қ ық субьектілерінің қ ұ қ ық тық жағ дайын реттейтін, қ ұ қ ық тар мен міндеттерді жү зеге асыру тә сілдерін жә не қ ұ қ ық тық нормаларды жү зеге асыруғ а бағ ытталғ ан мемлекеттік – қ ұ қ ық тық шараларды орнық тыратын ерекше заң ды режимі болады.

-

57. Қ ұ қ ық салаларының тү рлері.

Жауабы:

1) негізгі салалар; бұ лар басты қ ұ қ ық тық режимдері қ амтиды, жалпы алғ анда, қ ұ қ ық салаларының жү йесінің ең басында конституцялық қ ұ қ ық, одан кейін материялдық қ ұ қ ық тар – азаматтық, қ ылмыстық, ә кімшілік қ ұ қ ық тар жә не оларғ а сә йкес іс жү ргізушілік салалар – азаматтық іс жү ргізушілік, қ ылмыстық іс жү ргізушілік жә не ә кімшілік іс жү ргізушілік қ ұ қ ық тары орналасқ ан;

2) арнайны салалар; бұ ларғ а қ ұ қ ық тық режимдер қ оғ амның ерекше сфераларына бағ ытталғ ан: ең бек қ ұ қ ығ ы, жер қ ұ қ ығ ы, қ аржылық қ ұ қ ық, ә леуметтік қ амтамасыз ету қ ұ қ ығ ы, отбасы қ ұ қ ығ ы, тү зеу – ең бек қ ұ қ ығ ы;

3 ) кешенді салалар; бұ ларғ а негізгі жә не арнайы салалардың ә ртү рлі институттарының бірігуі тә н: шаруашылық қ ұ қ ық, аграрлық қ ұ қ ық, экологиялық қ ұ қ ық, сауда қ ұ қ ығ ы, прокурорлық қ адағ алау, тең із қ ұ қ ығ ы.

62.Нормативтік актілердің тү сінігі жә не тү рлері.

Жауабы: Нормативтік заң ды актілер – бұ л қ ұ зіретті мемлекеттік орган қ абылдайтын, қ ұ қ ық нормаларынан қ ұ ралғ ан жә не белгілі бір қ оғ амдық қ атынастарды реттеуге бағ ытталғ ан ресми қ ұ жаттар нормативтік актілерді норма шығ арушылық қ ұ зіретке ие органдар қ атаң анық талғ ан тә ртіп бойынша қ абылдайды. Заң ды кү шіне қ арай барлық заң актілер екі топқ а бө лінеді: заң дар мен заң актілері.

Заң – бұ л заң шығ арушы билік органы немесе референдум арқ ылы ерекше тә ртіпте қ абылданғ ан, халық тың еркін білдіретін, жоғ ары заң кү шіне ие жә не маң ызды қ оғ амдық қ атынастарды реттейтін нормативтік акт.

Заң ғ а сә йкес актілер – бұ л заң нормаларынан қ ұ ралғ ан, заң дардың негізінде жә не оларды орындау мақ сатында қ абылданғ анактілер. Оларғ а мыналар:

1. Президенттің қ ұ зіреті шегінеді қ абылданғ ан жарлық тар мен ө кімдер;

2. Парламенттің қ ұ зіреті шегінде қ абылданғ ан қ аулылар мен ө кімдер;

3. Мемлекеттік аумақ тық жә не жергілікті органдардың (ө кімдік органдар мен ә кімшілік органдар) актілер – мемлекеттік билік пен басқ арудың аумақ тық органдары немесе жергілікті ө зін – ө зі басқ ару органдары қ абылдайды жә не осы аумақ та ө мір сү ріп жатқ ан барлық тұ лғ аларғ а таралады;

4. Ведомстволық актілер – белгілі бір органның қ ұ зіреті шегінде қ абылданады жә не осы ұ жымның мү шелеріне ғ ана таралады.

63.Заң ның тү сінігі, белгілері, тү рлері.

Жауабы: З аң – бұ л заң шығ арушы билік органы немесе референдум арқ ылы ерекше тә ртіпте

қ абылданғ ан, халық тың еркін білдіретін, жоғ ары заң кү шіне ие жә не маң ызды қ оғ амдық қ атынастарды реттейтін нормативтік акт.

Заң ның белгілері:

1.Заң – бұ л қ ұ қ ық тық жү йеге заң нормаларын енгізуге, оларды жоюғ а немесе ө згертуге байланысты қ ұ қ ық шығ армашылық ә рекеттер бекітілген заң актісі.

2.Заң – бұ л мемлекеттік биліктің қ атаң анық талғ ан жоғ ары органдарының актісі.

3.Заң жоғ ары заң кү шіне ие. Бұ л мынаны білдіреді: а) қ алғ ан барлық қ ұ қ ық тық актілер заң дарғ а негізделуі жә не оларғ а қ арама – қ айшы болуы тиіс. Кез – келген басқ а акт заң ғ а қ айшы келген жағ дайда басымдылық соң ғ ысына беріледі; ә) заң ды кез – келген басқ а орган бекіте алмайды; б) оны қ абылдағ ан органнан басқ а ешкім заң ды ө згерте немесе оның кү шін жоя алмайды.

4.Заң – бұ л қ ұ қ ық тық жү йеде бұ рын болмағ ан жә не қ оғ амдық ө мірдің маң ызды мә селелеріне байланысты міндетті нормалардан қ ұ ралғ ан нормативтік акт.

Заң ның тү рлері:

1) Конституция – бұ л басқ арудың жә не мемлекеттік қ ұ рылымның нысанын, сотә ділдігі жү йесін анық тайтын, конституциялық қ ұ рылымы, адам мен азаматтың қ ұ қ ық тары мен бостандық тарын бекітетін негізгі саяси – қ ұ қ ық тық акт;

2) Конституциялық заң дар – Конституциямен кө зделген жә не онымен байланысты мә селелерге қ атысты қ абылдайды;

3) Жай заң дар – бұ л қ оғ амдық ө мірдің экономикалық, саяси ә леуметтік, руханижақ тарына арналғ ан ағ ымдағ ы заң нама актілері.

64.Нормативтік актілердің кү ші.

Жауабы: Нормативтік актілер ә рекет етуінің уақ ыттық, кең істіктік жә не субьектілік шектеріне ие:

1. Нормативтік актілердің уақ ыттағ ы кү ші олардың кү шіне енген сә тінен бастап кү шін жоғ алтқ ан сә тіне дейін таралады. Актілер не олардың қ абылдағ ан сә ттен бастап, не нормативтік актінің ө зіне немесе оның кү шіне енуі туралы арнайы актіде кө рсетілген уақ ыттан бастап, немесе оларды жариялағ ын сә ттен бастап белгілі бір мерзім ө ткеннен кейін кү шіне енеді. Актілнр оларды қ абылдауғ а кө рсетілген ә рекет ету уақ ыты ө ткеннен кейін, не олардың и орнына жаң а акт қ абылданғ ан жағ дайда, не нақ ты бір органның осы актінің кү шін жою туралы тікелей нұ сқ ауы негізінде ө з кү штерін жояды.

65.Қ ұ қ ық нормаларының тү сінігі жә не белгілері.

Жауабы: Қ ұ қ ық нормасы – бұ л мемлекет танығ ан жә не қ амтамасыз ететін жалпығ а міндетті, формальды анық талғ ан жү ріс – тұ рыс ережесі.

Қ ұ қ ық нормасының белгілері:

1) Жалпығ а міндеттілігі – ол адамдардың мү мкін жә не міндетті ә рекеттеріне қ атысты мемлекеттің биліктік ережелерін білдіреді;

2) Формальды анық талмағ андығ ы – ол жазбаша тү рде ресми қ ұ жаттарда кө рніс табады;

3) Мемлекетпен байланысты – оны мемлекеттік органдар орнық тырады жә не мемлекеттік ә сер ету шараларымен қ амтамасыз етіледі;

4) Ұ сынушылық – міндеттемелік сипат – ол бір субьектілерге қ ұ қ ық тар берсе, келесі субьектілерге міндеттемелер жү ктейді, себебі, қ ұ қ ық ты міндетсіз, ал міндетті қ ұ қ ық сыз жү зеге асыру мү мкін емес.

66.Қ ұ қ ық нормаларының тү рлері:

Жауабы: Заң нормаларының тү рлері: 1) реттеуші жә не қ ұ қ ық қ орғ аушы; 2) қ ұ қ ық беруші, тыйым салушы жә не міндеттеуші; 3) императивтік жә не диспозитвтік.

Реттеуші норма – бұ л субьектінің субьективтік қ ұ қ ық тары мен міндеттерін, олардың пайда болу жә не ә рекет ету жағ дайларын анық тайтын норма.

Қ ұ қ ық қ орғ аушы норма – бұ л субьектіге мемлекеттік мә жбү рлеу шараларын қ олданудың жағ дайларын, осы шаралардың сипаты мен мазмұ нын анық тайтын норма.

Қ ұ қ ық беруші норма – бұ л субьектіге белгілі бір ә рекеттерді жү зеге асыруғ а байланысты қ ұ қ ық тарды беретін норма.

Тыйым салушы норма – бұ л субьектіге белгілі бір ә рекеттерді жасаудан бас тартудың міндеттерін норма.

Міндеттеуші норма – бұ л субьектіге белгілі бір мазмұ ндағ ы ә рекеттерді жасау міндетін жү ктейтін норма.

Императивтік норма - бұ л қ атаң ережелер тү рінде кө рніс табатын жә не қ ұ қ ық субьектілерінің қ алауларынан тә уелсіз тү рде кө рніс табатын жә не қ ұ қ ық субьектілерінің қ алауларынан тә уелсіз тү рде ә рекет ететін норма.

Диспозитивтік норма – бұ л ө зіндік қ алау бостандығ ын білдіретін норма.

67.Қ ұ қ ық нормаларының қ ұ рлымы

. Жауабы: Қ ұ қ ық тық норманың қ ұ рылымы ү ш элементтен қ ұ ралады: гипотеза, диспозиция жә не санкция.

Гипотеза – бұ л қ ұ қ ық тар мен міндеттердің пайда болу жағ дайын кө рсету; диспозиция – бұ л қ ұ қ ық тар мен міндеттердің ө зін кө рсету; санкция – бұ л норманны бұ зудан туындайтын қ олайсыз салдарды кө рсету.

68.Қ ұ қ ық шығ армашылық тың тү сінігі жә не тү рлері.

Жауабы: Қ ұ қ ық шығ армашылық – бұ л қ ұ зіретті органдардың заң нормаларын қ абылдауғ а, ө згертуге жә не жоюғ а байланысты арнайы қ ызметі.

Қ ұ қ ық шығ армашылық мыналармен сипатталады:

- Ол белсенді, мемлекеттік, шығ армашылық қ ызметті білдіреді;

- оның негізгі ө німі – нормативтік актілердің кө рніс тапқ ан заң нормалары;

- бұ л қ оғ амды басқ арудың маң ызды қ ұ ралы; мұ нда оның даму бағ дарламасы қ алыптасады, маң ызды жү ріс – тұ рыс ережелері қ абылданады;

- қ ұ қ ық шығ армашылық тың дең гейі мен мә дениеті, қ абылданғ ан нормативтік актілердің сапасы – бұ л қ оғ амның ө ркениеттілігі мен демократиялылығ ының кө рсеткіші.

Қ ұ қ ық шығ армашылық процестің кезендері.

Қ ұ қ ық шығ армашылық процесс бірнеше кезендер арқ ылы жү зеге асырылады:

1. Заң шығ ару ынтасы – қ ұ қ ық шығ арушы органғ анормативтік актіні шығ ару туралы ұ сыныс немесе актінің дайын жобасы ұ сынылады. Заң шығ ару қ ұ қ ығ ына ие субьектілер шең бері заң намада қ атаң тү рде анық талғ ан.

2. Заң жобасын талқ ылау – бұ л кезең қ ұ жатты қ ажетті сапағ а жеткізу, қ арама – қ айшылық тарды, олқ ылық тарды, тү сініксіз мә селелерді жә не т.б. жою ү шін қ ажет. Ереше маң ызды заң жобалары жалыпхалық тың талқ ылауғ а ұ сынылады.

3. Заң ды қ абылдау.

4. Қ абылданғ ан актінің мазмұ нын кө шілікке жеткізу, яғ ни заң ды жариялау.

5.

69.Нормативтік қ ұ қ ық тық актілерді жү йелеудің тү сінігі мен тү рлері.

Жауабы: Жү йелеу – бұ л нормативтік актілерді реттеу, оларды белгілі бір жү йеге келтіру. Ол заң наманы қ олдану ың ғ айлылығ ын арттыру ү шін, кө пшілікке тү сінікті болуын қ амтамасыз ету ү шін қ ажет.

Жү йелеудің тү рлері:

1. Инкорпорация – бұ л нормативтік актілердің мазмұ нын ө згертпестен біржинақ қ а біріктіру арқ ылы жү йелеу ныманы. Мұ ндай жинақ та ә рбір акт ө зінің дербес мә нін сақ тап қ алады. Инкорпорацияның қ ағ идалары: хронологиялық (оларды қ абылдау уақ ыты бойынша), тақ ырыптық (белгілі бір тақ ырып бойынша) жә не т.б.

2. Консолидация – бұ л нормативтік актілердің мазмұ нын ө згертпестен бір жинақ қ а біріктіру арқ ылы жү йелеу нысаны.Инкорпорациядан айырмашылығ ы – мұ ндай жинақ та ә рбір акт ө зінің дербес мә нін жоғ алтады.Мұ нда нормативтік актілер олардың белгілі бір қ ызмет тү ріне қ атынастылығ ы белгісібойынша біріктіріледі (табиғ атты қ орғ ау, білім жә не т.б).

3. Кодификация – бұ л нормативтік актілердің мазмұ ндарын ө згертудің нә тижесінде оларды біртұ тас актіге біріктіру арқ ылы жү йелеу нысаны. Кодификациялық атінің дә стү рлі қ алыптасқ ан тү рі болып кодекс табылады, ол – бір сипатты қ оғ амдық қ атынастардың белгілі бір саласын жан – жақ ты реттеуге мү мкіндік беретін ірі акт.

70.Инкорпорация дегеніміз.

Жауабы: - Инкорпорация – бұ л нормативтік актілердің мазмұ нын ө згертпестен біржинақ қ а біріктіру арқ ылы жү йелеу ныманы. Мұ ндай жинақ та ә рбір акт ө зінің дербес мә нін сақ тап қ алады. Инкорпорацияның қ ағ идалары: хронологиялық (оларды қ абылдау уақ ыты бойынша), тақ ырыптық (белгілі бір тақ ырып бойынша) жә не т.б. Инкорпорация кім жү зеге асырғ анына байланысты жинақ тардың ү ш тү рін бө ліп қ арастырады: ресми, официозды жә не бейресми. Ресми жинақ қ ұ қ ық шығ арушы орган ө зі жинақ ты дайындап, жариялағ ан кезде орын алады. Официоздық жинақ болып қ ұ қ ық шығ арушы органның (мысалы, ә ділет министрлігінің) тапсырмасы бойынша, бірақ оның ресми кө рніс таппағ ан қ олдануы арқ ылы шығ арылғ ан жинақ тар табылады. Бейресми жинақ болып ғ ылыми мекемелердің, баспалардың ө з ынтасы бойынша, қ ұ қ ық шығ арушы органның арнайы ө кілеттіктерсіз шығ арғ ан заң нама жинақ тары табылады.

71.Консолидация дегеніміз тү сінігі.

Жауабы: Консолидация – бұ л нормативтік актілердің мазмұ нын ө згертпестен бір жинақ қ а біріктіру арқ ылы жү йелеу нысаны.Инкорпорациядан айырмашылығ ы – мұ ндай жинақ та ә рбір акт ө зінің дербес мә нін жоғ алтады.Мұ нда нормативтік актілер олардың белгілі бір қ ызмет тү ріне қ атынастылығ ы белгісі бойынша біріктіріледі (табиғ атты қ орғ ау, білім жә не т.б).

Кодификация – бұ л нормативтік актілердің мазмұ ндарын ө згертудің нә тижесінде оларды біртұ тас актіге біріктіру арқ ылы жү йелеу нысаны. Кодификациялық атінің дә стү рлі қ алыптасқ ан тү рі болып кодекс табылады, ол – бір сипатты қ оғ амдық қ атынастардың белгілі бір саласын жан – жақ ты реттеуге мү мкіндік беретін ірі акт.

72.Қ ұ қ ық тық қ атынастардың тү сінігі жә не тү рлері.

Жауабы: Қ ұ қ ық тық қ атынас категориясы қ ұ қ ық тық жалпы теориясында негізгі, орталық категориялар бірі болып табылады жә не адамдардың жү ріс – тұ рысында қ ұ қ ық тық қ андай жолмен ә сер ететінін тү сінуге мү мкіндік береді.Қ ұ қ ық тық қ атынас – бұ л қ атысушылары субьективтік қ ұ қ ық тар мен заң ды міндеттерді иеленетін, қ ұ қ ық нормаларымен реттелген қ оғ амдық қ атынас.

73.Қ ұ қ ық тық қ атынастардың қ ұ рлымы.

Жауабы: Қ ұ қ ық тық қ атынас элементтерқ ұ рлымы бойынша кү рделі қ ұ рлымғ а ие: қ ұ қ ық тық қ атынас субьектісі; қ ұ қ ық тық қ атынастың обьектісі; субьективтік қ ұ қ ық жә не заң ды міндет (заң ды мазмұ н).

74.Қ ұ қ ық тық қ атынастардың субьектілері.

Жауабы: Қ ұ қ ық тық қ атынастардың субьектілері – бұ л қ ұ қ ық тық қ атынастардың сә йкес субьективтік қ ұ қ ық тар мен міндеттерді иеленген қ атысушылар. Қ ұ қ ық тық қ атынас субьектісі – бұ л ө зінің қ ұ қ ық ә рекет қ абілеттілігін пайдаланушы қ ұ қ ық субьектісі.

1. Жеке субьектілер (жеке тұ лғ алар); бұ ларғ а азаматтар, азаматтығ ы жоқ тұ лғ алар, қ осазаматтығ ы бар тұ лғ алар, шетелдіктұ лғ алар жатады.

2. Ұ жымдық субьектілер; бұ ларғ а мыналар жатады: мемлекет (ол басқ а мемлекеттермен халық аралық – қ ұ қ ық тық қ атынастарғ а тү скен жағ дайда); мемлекеттік ұ йымдар; мемлекеттік емес ұ йымдар (жеке фирмалар, коммерциялық банкілер, қ оғ амдық бірлестіктер жә не т.б.)

75.Қ ұ қ ық субьектілерінің қ ұ қ ық қ абілеттілігі.

Жауабы: Қ ұ қ ық субьектілік. Қ ұ қ ық тық қ атынастардың субьектілері болу ү шін тұ лғ алар қ ұ қ ық қ абілеттік пен ә рекетқ абілеттікті иленуі тиіс.

76. Қ ұ қ ық субьектілерінің ә рекетқ абілеттілігі.

Жауабы: Ә рекетқ абілеттілік – бұ л тұ лғ аның ө з ә рекеттері арқ ылы осы қ ұ қ ық тар мен міндеттерді жү зеге асыру қ абілеті.Ә рекетқ абілеттіктің келесі тү рлері болады: толық – 18 жастан басталады; жартылай – 14 пен 18 жас аралығ ында болады.

Ә рекетқ абілеттік шектеулі мү мкін. Конституцияда бекітілгендей, азаматтардың қ ұ қ ық тары мен міндеттері заң мен ғ ана жә не конституциялық қ ұ рылымы, адамкершілігі, басқ а тұ лғ алардың қ ұ қ ық тары мен міндеттерін, денсаулығ ын қ орғ ау, елдің қ орғ анысы мен мемлекеттің қ ауіпсіздігін қ амтамасыз ету мақ саттарында қ ажет болғ ан шамада ғ ана шектеулі мү мкін.

77. Қ ұ қ ық қ атынастардың обьектілері.

Жауабы: Қ ұ қ ық қ атынастардың обьектілері – бұ л қ ұ қ ық тық қ атынастар субьектілерінің қ ұ қ ық тары мен міндеттері бағ ытталғ ан жә не осығ ан байланысты олар заң ды байланысқ а тү сетін категория.

- Олардың біріншісіне сә йкес, қ ұ қ ық тық қ атынастың обьектісі болып тек субьектілердің ә рекеттері табылады;

- Екінші кө зқ арасы кө птеген ғ ылымдар жақ тайды, оғ ан сә йкес, обьектілердің тү рлері ө те кө п, олар;

1) Материялдық игіліктер (заттар, қ ұ ндылық тар, мү лік жә не т.б.);

2) Материялдық емес игіліктер (ө мір, денсаулық, қ адір – қ асиет, абырой жә не т.б.)

3) Рухани шығ армашылық ө німдері (ә дебиет, ө нер, музыка, ғ ылым туындылары жә не т.б.)

4) Қ ұ қ ық тық қ атынастар қ атысушыларының ә рекеттерінің нә тижелері (мысалы, тасымалдау шартының, мердігелік шартының нә тижесінде туындайтын қ ұ қ ық тық қ атынастар);

5) Бағ алы қ ағ аздар мен қ ұ жаттар (ақ ша, акциялар, диплом жә не т.б.)

78.Заң ды фактірлер жә не тү рлері:

Жауабы: Заң фактірлер – бұ л белгілі бір қ ұ қ ық тық салдардың туындауына негіз болып табылатын нақ ты ө мірлік жағ дайлар. Заң ды фактілер қ ұ қ ық тық қ атынастардың пайда болуының алғ ышарттары болып табылады.

Заң ды фактілерді ә р тү рлі негіздер бойынша тү рлерге бө луге болады:

1. Туындайтын салдардың сипаты бойынша:

- қ ұ қ ық тудырушы (мысалы, жоғ ары оқ у орнына тү су);

- қ ұ қ ық ө згертуші (мысалы, кү ндізгі оқ у бө лімінен сыртқ ы бө лімге ауысу);

- қ ұ қ ық тоқ татушы (мысалы, жоғ ары оқ у орнын аяқ тау).

2. Қ ұ қ ық тық қ атынастар субьектілерінің еркімен байланысына қ арай:

- оқ иғ алар – бұ л субьектілердің еркіне тә уелсіз жағ дайлар, мысалы, табиғ ат апаты, ө лім жә не т.б.

- ә рекеттер – бұ л қ ұ қ ық тық қ атынастар субьектілерінің еркімен байланысты жағ дайлар. Ә рекеттер, ө з кезегінде, қ ұ қ ық қ а сай жә не қ ұ қ ық қ а қ айшы болып бө лінеді.

79.Қ ұ қ ық ты жү зеге асырудың тү сінігі жә не нысандары. Жауабы: Қ ұ қ ық тық нормалар адамдардың санасы мен еркіне мақ сатты тү рде ә сер ете отырып, оларды заң намағ а сә йкес жү ріп – тұ руғ а итермелеу ү шін қ ажет. Қ оғ амдық қ атынастардың қ атысушыларының жү ріс – тұ рыстары арқ ылы кез – келген заң шығ арушы қ алайтын нә тижелерге жетуге болады.

Қ ұ қ ық тық нормаларды жү зеге – қ ұ қ ық тық нормалардың ережелері кө рніс тапқ ан адамдардың жү ріс – тұ рысы, олардың қ ұ қ ық тары жү зеге асыру мен за