Тапсырма 19

Тауарлар тү рлерінің сатылу тізімін (кестелік мә ндер базасы) жасаң ыз.

Тауарлар сатылуының бағ алық кө рсеткіші

Кестені Word мә тіндік редакторында теріп, алмасу буферінің кө мегімен кө шірмесін Excel кестелік редакторына кірістірің із. Кестені қ алауларың ызша форматтап, безендірің іздер.

Тапсырма 20 Мә ндер – Нә тиже (Данные – Итоги)командасын орындап, бағ алардың тө мендегідей аралық нә тижелерін шығ арың ыздар:

· фирмалар бойынша;

· ә р ай сайын барлық фирмалар арасында;

· тауарлар бойынша барлық фирмалар арасында.

Тапсырма 21 Ә р фирма ү шін ай сайынғ ы тауарлар сатылуындағ ы бағ алық ө згерістерді бейнелейтін диаграмма тұ рғ ызың ыздар.

Тапсырма 22 Ө зің ізге ұ найтын тақ ырыпта диаграмма қ ұ рың ыз.

Тапсырма 23 у=x²+1 функциясының [-10; 10] интервалындағ ы мә ндеріне байланысты графиктік тү рде диаграмма қ ұ рың ыз.

Тапсырма 24 ІІ семестрде ө ткен пә ндер бойынша бірінші ағ ымдық бақ ылау мен бірінші аралық бақ ылаудың кестесіне байланысты диаграмма тұ рғ ызың ыз.

Бақ ылау сұ рақ тары:

1. EXCEL программасын қ алай іске қ осуғ а болады, электрондық кестенің атқ аратын қ ызметі қ андай?

2. EXCEL электрондық кестесінде қ анша қ атар жә не бағ ана бар, бос жол жә не бағ ана қ осу жолын айтың ыз?

3. Екпінді ұ яшық дегеніміз не?

4. Қ аріптің (шрифт) форматын қ алай ө згертуге болады?

5. Кесте ішіндегі фондық тү стерді таң даудың қ андай тә сілдері бар?

6. Ұ яшық тағ ы жә не блоктағ ы мә ліметтерді туралау қ алай жү зеге асады?

7. Салыстырмалы адрес қ алай жазылады?

8. Ұ я жақ тауларын сызу ү шін қ андай командалар орындалады?

9. Ұ ядағ ы мә тінді бірнеше жолғ а жазу ү шін қ андай батырмаларды басамыз?

10. Автотолтыру қ алай орындалады?

11. Топтың студенттер тізімін автолтыруғ а енгізуге бола ма?

12. Ұ яшық тарды, жұ мыс кітабын қ алай қ орғ ауғ а болады?

13. Математикалық формулаларды есептеуде автолтыруды қ олдануғ а болады ма? Формуланы қ алай қ олдануғ а болады?

14. Excel кестелік процессорын қ алай іске қ осамыз?

15. Ехсеl программасындағ ы функция деген не?

16. Функция жазылулары қ андай бө лімдерден тұ рады?

17. Кестенің масштабын қ алай ө згертуге болады?

18. Функция шеберінің кө мегімен арифметикалық ортаны қ алай табуғ а болады?

19. Сандарғ а арналғ ан форматты қ алай таң дайды?

20. Массивтердің анық тауышын қ алай есептеуге болады?

21. Массивтерді қ осу жә не азайту амалдары қ алай орындалады?

22. Диаграмма не ү шін қ ұ рылады оның қ андай типтерін білесің? Диаграмманың аймағ ын ә ртү рлі тү стерге қ алай бояуғ а болады?

23. Жұ мыс кітабында қ олданылмайтын парақ тарды жоюғ а бола ма?

24. Кең ейтілген фильтр мен Автофильтрдің қ андай айырмашылығ ы бар?

25. Кітаптың екі парағ ын бірі-бірімен қ алай байланыстыруғ а болады?

26. Мә ліметтерді қ андай тә сілдермен сұ рыптауғ а болады?

27. Автосү згі, сү згі қ андай қ ызмет атқ арады?

28. Кітаптың екі парағ ын бірі-бірімен қ алай байланыстыруғ а болады?

29. Бірнеше терезелермен жұ мыс қ алай жасалады?

30. Кестелер арасындағ ы байланыс қ алай жү зеге асады?

31. Мә ндерді біріктіру ү шін қ андай командалар орындалад

Дә ріс №10

Тақ ырыбы: MS Excel-электрондық кестесі. Ұ яшық тармен жұ мыс

Жоспар

· Электрондық кесте

· Ұ яшық тармен жұ мыс

· Формулаларды енгізу

«Электрондық кесте» термині мә тін тү рінде берілген мә ліметтерді компьютерде ө ң деуге арналғ ан программаларды белгілеу ү шін пайдаланылады. Кестелерді ө ң деуге жататын іс-ә рекеттер:

1. Функциялар мен формулаларды пайдалана отырып ә ртү рлі есептеулер жү ргізу.

2. Тү рлі-тү рлі факторлардың қ ұ жаттарғ а тигізетін ә серін зерттеу.

3. Тиімді ету мә селелерін шешу.

4. Белгілі бір критерийлерді қ анағ аттандыратын мә ліметтер жиынын таң дап алу.

5. Графиктер мен диаграммаларды тұ рғ ызу.

6. Мә ліметтерді статистикалық талдау.

Электрондық кестелердің қ ұ ндылығ ы олардағ ы мә ліметтерді ө ң деу тә сілдерін пайдаланудың қ арапайымдылығ ы болып табылады.

Microsoftфирмасының Excelпрограммасы — кестелік процессорлар немесе электрондык кестелер тобына жататын ең кең тарағ ан программалық кестелердің бірі. Бірақ Excelжә й программа ғ ана емес, оны кө птеген математикалық амалдарды, кү рделі есептеулерді кө рнекті етіп кө ркемдеуге, ә рі жең ілдету ү шін пайдалануғ а болады. Ол кестедегі мә ліметтердің негізінде, тү рлі-тү рлі диаграммалар тұ рғ ызып, мә ліметтер базасын даярлап, олармен жұ мыс істеуді, сандық эксперимент жү ргізуді жә не т. б. қ амтамасыз ете алады.

Excelмү мкіндіктерінің кө пжақ тылығ ы оны тек экономика саласында ғ ана емес, сондай-ақ, оқ ып-ү йренуде, ғ ылыми-зерттеу істерінде, ә кімшілік жә не жә й шаруашылық жұ мыстарында да кең інен пайдалануғ а мұ рсат береді.

Бұ л программамен жұ мыс істеуді ү йрену алдында бірнеше жаң а ұ ғ ымдарды енгізелік.

Электрондық кестенің жұ мыс аймағ ы жолдар мен бағ аналардан (тік жә не жатық жолдар) тұ рады. Жолдардың максималдық саны 16384-ке, ал бағ аналар саны 256-ғ а тең. Ә рбір бағ ана мен жолдың қ иылысуы ұ яшық ты қ ұ райды, ол ұ яшық қ а мә ліметтерді (мә тін, сан, формула) енгізеді.

Excelпрограммасын іске қ осу ү шін осы программамен байланысқ ан шартбелгіні тауып, оны тышқ анмен екі рет шерту керек. Excelтерезесінің элементтерін қ арастырайық. Экрандағ ы Excelтерезесінде мынадай объектілер орналасқ ан:

Жоғ арғ ы жол — басқ ару батырмалары бар терезе тақ ырыбы.

Екінші жол — Excelмә зірі.

Ү шінші жә не тө ртінші жолдар — Стандартты жә не Форматтау аспаптар тақ тасы.

Бесінші жол — енгізу мен тү зету жолы немесе формулалар жолы. Бесінші жә не соң ғ ы жолдың арасына электрондық кестенің жұ мыс парағ ы (беті) орналасқ ан. Жұ мыс парағ ындағ ы жолдар мен бағ аналар белгілі бір тә ртіппен белгіленеді.

Терезенің ең тө менгі жолы — қ алып-кү й (баптау) жолы. Тө менгі жолдың сол жақ шетінде Excelжұ мыс режимдерінің индикаторы (кө рсеткіші) орналасқ ан. Мысалы, Excelмә лімет енгізуді кү тетін сә тте, ол Дайын режимінде болса, режим индикаторы - " Дайын" деген сө зді кө рсетеді.

Енді электрондық кестенің негізгі ұ ғ ымдарымен танысалық.

Жол нө мірі — электрондық кестедегі жолды анық тайды. Ол кө лденең орналасқ ан жұ мыс аймағ ының сол жақ шекарасында нө мірмен белгіленген.

Бағ ана ә рпі — электрондық кестенің бағ аналарын (тік жолдарын) анық тайды. Ә ріптер жұ мыс аймағ ының жоғ арғ ы шекарасында орналасқ ан. Бағ аналар мынадай ретпен белгіленеді: А —Z, содан соң АА — AZ, одан кейін ВА — BZжә не т. с. с.

Ұ яшық — электрондық кестенің мә лімет енгізілетін ең кіші элементі. Ә рбір ұ яшық тың бағ ана ә рпі мен жол нө мірінен тұ ратын адресі бар. Мысалы, ВЗ адресі В бағ анасы мен нө мірі 3-жолдың қ иылысындағ ы ұ яшық ты анық тайды.

Ұ яшық кө рсеткіші — ағ ымдағ ы ұ яшық ты анық тайтын кө мескіленген тіктө ртбұ рыш. Кө рсеткішті пернелер кө мегімен немесе тышқ ан арқ ылы кесте бойынша ұ яшық тан ұ яшық қ а орын ауыстыруғ а болады.

Ағ ымдағ ы ұ яшық — кө рсеткішпен белгіленіп тұ рғ ан ұ я. Келісім бойынша мә ліметтер енгізу операциясы жә не басқ а іс-ә рекет осы ағ ымдағ ы ұ яшық қ а жатады.

Блок (ұ ялар жиыны, аймағ ы) — тіркесе орналасқ ан ұ яшық тардың тіктө ртбұ рышты аймағ ы. Блок бір немесе бірнеше жолдардан, бағ аналардан тұ рады. Блок адресі қ ос нү ктемен бө лінген қ арама-қ арсы бұ рыштар координатынан тұ рады. Мысалы: B13: D19блогы — бұ л B13-D13, D13-D19, D19-B19, B19-B13 торларымен шектелген ұ яшық тар жиыны, А1: Н1, А1: А20, A12: D27 немесе D: F- D, Е, Fбағ аналарының барлық торлары, т.с.с. Ә ртү рлі формулалар енгізу кезінде немесе командаларды орындау сә ттерінде блокты диагональ бойынша қ арсы орналасқ ан торлар адрестерімен немесе экран бетінде тышқ анмен (пернелермен) белгілей отырып енгізуге болады.

Жұ мыс парағ ымен жә не кітаппен жұ мыс істеу. Ехсеl-де электрондық кесте ү ш ө лшемді қ ұ рылымнан тұ рады. Ол кітапсекілді парақ тардан (16 парақ) тұ рады. Экранда тек бір парақ, — кітаптың ең ү стің гі ашық тұ рғ ан беті кө рініп тұ рады. Парақ тың тө менгі шетінде кітаптың қ алғ ан беттерінің нө мірлері жарлық ретінде бейнеленеді. Тышқ ан курсорымен сол кө рініп тұ рғ ан жарлық тардың нө мірлерін таң дау арқ ылы кез-келген бетті ашып кө руге болады.

Кестені, блоктарды, жолдарды жә не бағ аналарды ерекшелеу. Осы объектілермен белгілі бір жұ мыс атқ ару ү шін тышқ анмен былай ерекшелейді:

бағ ананы белгілеу — бағ ана атына сә йкес ә ріпті тышқ анмен тандап алып, оны бір рет шерту;

бірнеше бағ ананы ерекшелеу — алдың ғ ы шерткен тышқ ан батырмасын басулы кү йінде ұ стап курсорды оң ғ а не солғ а жылжыту;

жолды ерекшелеу — жол нө міріне сә йкес санды тышқ анмен ерекшелеп алып, оны бір рет шерту;

бірнеше жолды ерекшелеу — алдың ғ ы шерткен тышқ ан батырмасын басулы кү йінде ұ стап, курсорды жоғ ары не тө мен созу;

блокты ерекшелеу — тышқ ан батырмасын блоктың алғ ашқ ы ұ ясында басып, оны сол басулы кү йінде ұ стап курсорды блоктың ең соң ғ ы ұ яшығ ына жеткізу;

жұ мыс парағ ын толық ерекшелеу — тышқ ан курсорын бағ ана аттары мен жол нө мірлерінің қ иылысу нү ктесіне, яғ ни кестенің сол жақ жоғ арғ ы бұ рышына алып барып, оны бір рет шерту.

Пернелер кө мегімен блокты ерекшелеу ү шін Shift пернесін басулы кү йде ұ стап тұ рып, тең білторды блоктың бір бұ рышынан оғ ан қ арсы бұ рышына бағ ыттауыштар арқ ылы жеткіземіз. Ә йтпесе F8 пернесін басып, белгілеу режиміне кө шеміз де, бағ ыттауыш пернелерді пайдаланамыз. Esc пернесі ерекшелеуді тоқ тату ү шін пайдаланылады.

Бір-бірімен тіркесе орналаспағ ан блоктарды ерекшелеу қ ажет болғ анда, былай істеу керек:

- алғ ашқ ы ұ яшық ты немесе тіркес ұ яшық тардың бір блогын ерекшелеу;

- Ctrl пернесін басу жә не оны басулы кү йінде ұ стай тұ ру;

- келесі ұ яшық ты немесе блокты ерекшелеу, т. с. с.;

- Ctrl пернесін қ оя беру.

Ерекшелеуді алып тастау ү шін тышқ ан батырмасын жұ мыс парағ ының ерекшеленбеген кез келген бө лігінде шерту жеткілікті. Жаң а ерекшелеу де бұ рынғ ы ерекшелеуді алып тастайды.

Ұ яшық тармен жұ мыс

Excel-де кестенің кез-келген ұ яшық тарына мә ліметтердің ү ш типін енгізуге болады: мә тін, сан жә не формула. Мә ліметтерді ұ яшық қ а енгізу ү шін тең білторды сол ұ яшық қ а алып барып, керекті мә ліметтерді пернелерде (240 таң бағ а дейін) теріп, соң ынан Enter пернесін немесе бағ ыттауыш тілсызық пернелердің бірін басу жеткілікті. Excelенгізілген мә ліметтердің формула, сан немесе мә тін екенін оның бірінші таң басына қ арап анық тайды. Егер бірінші символ — ә ріп немесе '" " (апостроф) болса, онда ұ яшық қ а мә тін енгізіледі деп есептеледі, Егерде бірінші символ цифр немесе " =" белгісі болса, онда ол ұ яшық қ а формула немесе сан енгізілетінін білдіреді.

Енгізілген мә ліметтер ұ яшық ішінде немесе формула жолында бейнеленеді жә не оларды енгізу Enter пернесін немесе бағ ыттауыш тілсызық пернелердің бірін басқ ан кезде аяқ талады.

Мә тін енгізу. Мә тін — кез келген символдар жиынтығ ы, егер мә тін цифрдан басталатын болса, онда енгізуді " '" символынан бастау керек. Егер мә тін ені ұ яшық тың енінен артық болса жә не оң жақ тағ ы ұ яшық бос болса, онда мә тін сол ұ яшық қ а да орналасады. Ал, егер оң жақ тағ ы ұ яшық та мә тін бар болса, онда ол мә тін экранда қ иылады (бірақ ЭЕМ жадында ол толық сақ талып тұ рады)

Сандарды енгізу. Электрондық кесте ұ яшық тарына сандарды =, +, — таң баларымен немесе оларсыз да енгізуге болады. Егер енгізілген санның ені экрандағ ы ұ яшық тың енінен артық болса, онда Ехсеl санды экспоненциал формада бейнелейді немесе ол санның орнына # ### символдарын қ ояды (бірақ ЭЕМ жадында ол санның барлық разрядтары толық сақ талады).

Формулаларды енгізу

Excel-де кез-келген арифметикалық ө рнек формула тү рінде жазылады. Ол ұ яшық адрестері мен сандардың, функциялардың арифметикалық амалдар таң басы арқ ылы біріктірілген жиынынан тұ рады. Формула " =" таң басынан басталуы керек. Ол 240 символғ а дейін енгізе алады жә не бос орын болмау керек. Ұ яшық қ а C1+F5 формуласын енгізу ү шін оны =C1+F5тү рінде жазу керек. Бұ л дегеніміз С1 ұ яшығ ындағ ы мә ліметтерге Ғ 5 ұ яшығ ындағ ы мә ліметтердің қ осылғ андығ ын кө рсетеді. Нә тиже формула енгізілген ұ яшық та алынады.

Дә ріс №11

Тақ ырыбы: Салыстырмалы, аралас жә не абсолютті адрестер. MS Excel-дің графикалық мү мкіндіктері. Мә ліметтер қ оры ретінде пайдалану (2 сағ ат)

Жоспар

· MS EXCEL-дің графикалық мү мкіндіктері

· Excel программасын мә ліметтер қ оры ретінде пайдалану

· Мә ліметтер қ орының негізгі ұ ғ ымдары

Ұ яшық тарды қ олдану кезінде бұ ғ ан дейінгі сипатталғ ан ә дістерді қ олдануғ а болады: В3, А1, G9, сол сияқ ты. Бұ ндай адрестер салыстырмалы деп аталады, яғ ни Eхcel формулада қ олданылатын ұ яшық тардың ағ ымдағ ы ұ яшық қ а қ атысты орналасуын есте ұ стайды. Мысалы, егер сіз В4 ұ яшығ ына =В1+В2 формуласын енгізсең із, Eхcel формуланы ө зінше былай талдайды: “ү ш қ атар жоғ ары орналасқ ан ұ яшық мә нін екі қ атар жоғ ары орналасқ ан ұ яшық мә ніне қ осу керек”.

Ал, егер сіз осы =В1+В2 формуласын В4 ұ яшығ ынан С4 ұ яшығ ына кө шірсең із, формуланы: “ү ш қ атар жоғ ары орналасқ ан ұ яшық мә нін екі қ атар жоғ ары орналасқ ан ұ яшық мә ніне қ осу керек” деп талдай береді. Формула С4 ұ яшығ ында =С1+С2 тү ріне енеді.

Егер сіз кө шіру барысында нақ ты ұ яшық қ а немесе аумақ қ а сілтемені сақ тап қ алғ ың ыз келсе абсолютті адрестерді қ олдануың ыз қ ажет. Ол ү шін тік жол аты мен жатық жол аты алдарына $ таң басын енгізуің із керек. Мысалы, $В$4 немесе $С$2: $F$48, жә не сол сияқ ты.

Сонымен формуланы кө шірген кезде оның кейбір элементтерін салыстырмалы, ал кейбірін абсолютті тү рде жазуғ а болады, мұ ндай тү рде жазылғ ан адрес — аралас тү рдегі адресдеп аталады.

MS EXCEL-дің графикалық мү мкіндіктері. Excel-дің ең кө зге тү сер ерекшеліктерінің бірі – оның сандар қ атары мен бағ аналардағ ы ақ параттарды толық, кө рнекі тү рде кескіндей алатын графиктер мен диаграммаларғ а айналдыруы болып саналады.

Диаграммалар – мә ліметтерді графикалық тү рде кескіндеудің ың ғ айлы тү рі. Олар берілген сандық шамаларды ұ яшық тарды ү ң іліп қ арағ аннан гө рі салыстырмалы тү рде бағ алау мү мкіндігін береді. Диаграммалар бір ұ яшық та тұ рғ ан қ атені де тез кө рсете алады. Excel-де 14 тү рлі екі жә не ү ш ө лшемді диаграмма тү рлері бар.

Диаграмма тұ рғ ызу кезінде олардың ә ртү рлі типтерін қ арап отырып, ішінен ең кө рнекті деген біреуін таң дап алу керек. Диаграмма тұ рғ ызылғ аннан кейін кестені диаграммамен бірге жаң а атпен файлғ а жазып қ оюғ а болады. Диаграмманың мө лшерін қ алай ө згертсек, диаграмманың жеке элементтерінің мө лшерін де сол сияқ ты етіп ө згертуге болады жә не ол элементтерді белгілеп алып диаграмманың ішкі аймағ ында орнын ауыстыруғ а болады. Оғ ан қ оса бү кіл диаграмманы толығ ынан тышқ анмен бір шерту арқ ылы ерекшелеп алып, оны да парақ бетінде орнын ауыстыруғ а болады. Электрондық кесте тек қ ана есептеулерді автоматтандыру функцияларын ғ ана орындамайды. Сонымен бірге ол ә ртү рлі жағ дайларды немесе объектілерді сандық моделдеуде ө те пә рменді қ ұ рал болып саналады. Объектілердің математикалық моделін жасау ү шін, яғ ни оларды математикалық тү рде сипаттау мақ сатында бірсыпыра параметрлерді пайдаланады. Бұ л параметрлердің кейбірі белгілі, ал кейбірі фомулалар арқ ылы есептеледі. Параметрлердің алғ ашқ ы мә ндерін бір-бірімен сә йкестендіре отырып ө згертсек, есептегі параметрлердің қ алай ө згеретінін бақ ылап отырып, алынатын нә тижелерді талдауғ а ие болады. Электрондық кестелер осындай есептеулерді ө те тез қ атесіз жү ргізіп, санаулы минуттарда кө птеген варианттарды қ арастырып, солардың ішінен ең тиімдісін таң дап алуғ а мү мкіндік береді.

Excel программасын мә ліметтер қ оры ретінде пайдалану. Excel электрондық таблицасы мә ліметтер базасы режимінде жұ мыс істеуге мү мкіндік береді. Ә рине, оның мү мкіндіктері арнайы жасалғ ан мә ліметтер қ орынан гө рі ә лсіздеу, дегенмен мұ нда да кө птеген жұ мыстар істеуге болады.

Мә ліметтер қ орының негізгі ұ ғ ымдары. Кестенің белгілі аймағ ын мә ліметтер қ оры ретінде қ арастыруғ а болады. Бұ л кестенің бағ аналары ө рістер, ал жолдары – жазбалар деп аталады.

Мә ліметтер қ орының қ ұ рылымына мынандай талаптар қ ойылады:

- мә ліметтер қ орының бірінші қ атарында қ айталанбайтын ө ріс атаулары орналасуы тиіс;

- мә ліметтер қ орының қ алғ ан қ атарлары бос болмай, онда жазбалар орналасуы тиіс;

- ө ріс бойымен орналасқ ан мә ліметтер біртектес болуы тиіс, яғ ни олар тек сандардан немесе тек мә тіндерден тұ руы тиіс.

Кез келген мә ліметтер қ орымен атқ арылатын негізгі жұ мыс – оның қ ұ рамынан белгілі бір критерийлерге (айрық ша белгілерге) байланысты қ ажетті ақ паратты іздеп табу. Жазбалар саны кө бейген сайын ақ паратты іздеу қ иындайды, дегенмен Excel программасы мә ліметтерді сү згілеу арқ ылы бұ л процесті оң айлатады.