Экономиканы мемлекеттік реттеу субъектілері мен объектілері

Экономиканы мемлекеттік реттеу субъектілеріне мыналар жатады

1) шаруашылық мү дделерді тасымалдаушылар;

2) анық таушылар;

3) экономикалық мү дделерді атқ арушылар.

Шаруашылық мү дделерді тасымалдаушыларғ а – бір-бірінен мү ліктік, табыстық табыстары бірдей болса да, қ ызмет тү рлері бойынша, мамандық тары бойынша айырмашылық тары бар ә леуметтік топтар жатады. Яғ ни, бұ ларғ а жұ мысшылар мен кә сіпорын иелері, фермерлер, жер иелері, ұ сақ жә не ірі кә сіпкерлерді, басшылар мен акционерлерді, мемлекеттік қ ызметшілер мен шаруашылық тарды жә не т.б. Яғ ни, осы топтардың ә рқ айсысының ө зіндік мү дделері, ә леуметтік-экономикалық жағ дайына негізделген талаптары бар болуы мү мкін. Бұ л топтардың ә рқ айсысы ө з мү дделерін бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралдарына, мектептерде мемлекеттік мекемелерге талап немесе ұ сыныс жасай алады. Экономикалық мү дделерді тасымалдаушылар дамығ ан елдерде тү рлі одақ тарғ а, ассоциацияларғ а, бірлестіктерге бірігіп, белгілі бір халық тың немесе топтардың мү дделерін білдіре алады. Бұ л бірігу мемлекеттік басқ ару қ ұ рылымдарына топтық ә сер етуші болып табылады. Қ азіргі уақ ытта қ оғ амдағ ы топтық мү дделерді мемлекет ү немі ескеруге тиіс, мемлекет қ андай да бір міндетті белгілеген уақ ытта экономикалық одақ тар мен экономикалық мү дделерді білдірудің нақ ты ұ сыныстарын есепке алғ ан жө н.

Шаруашылық мү дделерді білдіру бү гінгі кү ні ең кү штісі болып кә сіпкерлер одағ ы мен кә сіподақ тар болып табылады. Олар ө зіндік ә леуметтік-экономикалық саясаттың концепциясын жү зеге асырады жә не мемлекеттің экономикалық саясатына максималды ә сер етуге тырысады. Шаруашылық мү дделерді білдіру баспа ү йлері, белгілі бір қ аржы есептері, кадрларды дайындау орталық тары мен қ оғ амдық байлық тары болады. Кә сіпкерлер одағ ы мен кә сіпкерлер одақ тар салаларының жә не территориялық белгілері бойынша қ ұ рылғ ан, барлық жергілікті жә не салалық одақ тар иерархиялы тү рде жалпы ұ лттық орталық қ а бағ ынады, ал олар ө з кезегінде халық аралық бірлестіктерге енеді.

ЭМР ө з функцияларымен оларды жү зеге асыру формалары, қ оғ амның дамуының тарихи негізімен қ ұ ндылық тары жә не мү дделерімен сә йкестендіріліп отыруы қ ажет.

Экономиканы реттеу объектілері халық шаруашылығ ының элементі, саласы, оның қ арым-қ атынасы, қ арым-қ атынасын жасау жағ дайы мен процессі жатады жә не оның қ ызмет етуін белгілі бір дә режеде нарық тық механизм қ ызмет етеді.

ЭМР – дің объективті мү мкіндігі экономикалық дамудың белгілі бір дең гейіне жетумен, ө ндіріс пен капиталдың ү йлесуінде, ө ндірістің шоғ ырлануында, ө ндіріс кү ші мен ө ндіріс қ атынастарының дамуында пайда болды. ЭМР қ азіргі замандағ ы жағ дайда ұ дайы ө ндіріс ү дерісінің қ ұ рамды бө лігі болып табылады. Олар экономикалық ө суді ынталандыру, жұ мыспен қ амтамасыз етуді реттеу, салалық жә не аймақ тық қ ұ рылымдағ ы ілгерушілікті кө термелеу, экспортты қ олдау сияқ ты ә р тү рлі тапсырмаларды шешеді. ЭМР –дің кө лемінің нақ ты нысаны қ оғ ам дамуындағ ы ә р сатыдағ ы сипатпен, экономикалық жә не ә леуметтік мә селелердің ө ткірлігімен анық талады.

ЭМР – дің объектілері – бұ л автоматты тү рде шешілмейтін, немесе алыс келешекте шешілетін қ иындық тар, проблемалар пайда болуы мү мкін немесе пайда болғ ан еліміздің ө міріндегі ә леуметтік жағ дай мен оқ иғ алардың аялары, салалары, аймақ тары, сонымен бірге бұ л проблемалардың алып тасталуы –ә леуметтік тұ рақ тылық ты қ олдау жә не экономиканың қ алыпты даму ү шін қ ажетті.

ЭМР – дің негізгі объектілеріне шаруашылық тың экономикалық кезең ін, секторлық, салалық жә не аймақ тық қ ұ рылымын; капитал жинақ тау жағ дайын; жұ мыспен қ амтамасыз етілуін, ақ ша айналымын; тө лем балансын; бағ асын; бә секелестік жағ дайын; ә леуметтік қ атынастарын; ә леуметтік қ амтамасыз етілуін; кадрларды дайындауы мен қ аайта дайындауын; қ оршағ ан ортаны; сыртқ ы экономикалық байланыстарды жатқ ызады.

ЭМР – міндеті «экономиканың қ ызып кетуіне» жол бермеу ү шін, яғ ни тауарларды артық ө ндіру мен артық қ орланудың мү мкін болуына кедергі жасау ү шін, сұ раныстың, кү рделі қ аржы жұ мсалымының жә не ө ндірістің ө суіне жол бермеу қ ажет.

ЭМР аумақ тық қ ұ рылым мен салалық шең берде маң ызды рһ л атқ арады. Мұ нда қ аржылық ынталандыру мен мемлекеттік кү рделі қ аржы жұ мсалымы кө мегімен бө лек салалар мен аймақ тарғ а артық шылық ты жағ дай қ амтамасыз етіледі.

Экономиканы мемлекеттік реттеудің маң ызды объектісі – капиталды жинақ тау болып табылады. Ә р тү рлі уақ ытта инвесторлар ү шін экономикалық кезең мен қ ұ рылымғ а ық пал ететін, қ осымша ынталандырулар жасалады.

ЭМР объектілерінің шешілетін міндеттерге фирманың дең гейінен, салалардың ұ лттық жә не интернационалдық дең гейіне дейін байланысты айырмашылық тары жә не иерархиялық сипаты болады.

ЭМР –дің қ ұ ралдары. Экономикалық қ ызметтерді жү зеге асыру ү дерісінде мемлекет алдында тұ рғ ан міндеттерді шешу ү шін мемлекет ө кімінде бірнеще қ ұ ралдар болады. Олардың ішіндегі маң ыздыларына –қ азыналық жә не қ аржылық саясаты; сыртқ ы экономикалық саясат жә не т.б. жатады.

ЭМР –дің қ ұ ралдары ә кімшілік жә не экономикалық деп бө лінеді. Ә кімшілік қ ұ ралдары қ осымша материалдық ынталандыруды қ ұ румен немесе қ аржылық залалдың қ ауіптілігімен байланысты емес. Ол мемлекетт билігінің кү шіне, яғ ни тыйым салу, рұ қ сат беру, кү штеуге негізделеді. Мемлекеттік реттеудің экономикалық қ ұ ралдары ақ ша несие қ аржылары мен бюджеттік саясатқ а бө лінеді.