Радиохабардың акустикалық табиғатын сипаттаңыз

Радиохабарын есту арқ ылы қ абылдайтын болғ андық тан, текстің немесе сценарийдің айтылатын ә ң гімеге, сө йленетін сө зге айналу процесіне аса зор мә н беріледі.

Бұ л мә селе қ азір кең кө лемдегі ғ ылыми кең естерге, ү лкен пікір алысуларғ а, теориялық жә не экспериментальдық зерттеулерге негіз болып отыр. Соң ғ ы уақ ыттағ ы осындай зерттеулерге сү йенетін болсақ, радиотың даушылар ық ыласын игерудің бір-бірімен тығ ыз байланысты ү ш кезең ін атайды. Оның алғ ашқ ы кезең інің ө зін ү ш тү рге бө ліп қ арау керек:

Біріншісі — біраз ү нсіздіктен кейін естілген диктор ү ні, немесе музыка. Сол сияқ ты сө з арасында жасалғ ан тосын пауза да аудитория кө ң ілін он-жиырма секундқ а аударады екен. Ал дауыстың бірқ алыпты емес, ә лсін-ә лсін бірде тө мен, бірде жоғ ары шығ уының тигізетін ық палы одан да мол.

Келесісі — аудиторияның тап сол сә ттегі ө те қ ажетсініп отырғ ан мә селесін қ озғ ау. Радионың оперативтілігін пайдаланып тың даушылар кү ткен ө зекті тақ ырыпқ а бару.

Соң ғ ысы, ә рбір бағ дарламаның, радиожурналдың бұ рыннан қ алыптасқ ан тә жірибесіне байланысты туындайды. Мә селен, хабардың музыкалық “шапкасын”, немесе атын естісімен-ақ аудитория одан қ андай қ ызық ты, ә рі ақ иқ ат ақ парат алатындығ ын шамамен болжалдап отырады.

Бірақ мұ ндай тә сілмен радиоаудиторияны кө п уақ ыт ұ стауы мү мкін емес. Сондық тан ол хабардың алғ ашқ ы минутында-ақ, тың даушы ық ыласын мең герудің екінші кезең іне ұ ласып кеткені дұ рыс. Яғ ни ә ң гіменің маң ыздылығ ы, ақ параттың қ ызық тығ ы тың даушылар есіл-дертін одан ә рі баурап алады.

Радиожурналистер арасында кез-келген хабарды текстісімен емес, естілуімен бағ алау керек деген сө з бар. Бұ л, ә рине, тегін айтылмаса керек. Ө йткені, дикторлық оқ у мен жү ргізуші шеберлігі арқ асында орташа жазылғ ан текстің ө зін тым жақ сы шығ ару, керісінше, тә п-тә уір туындыны ө з дең гейінде жеткізе алмау тә жірибеде кездесіп жатады.

Олай болса, радиохабарының бастан-аяқ ойдағ ыдай тың далуы ү шін тек мазмұ нды болу жеткіліксіз. Себебі маң ызды деген материалдың ө зін бірқ алыпты дауыспен /монотонды/ оқ у адамның логикалық ойлау жү йесін іске қ осқ анымен, сезіміне ә сер етпейді. Яғ ни, хабардың эмоциялық ық палы нольге тең деген сө з. Мұ ндай хабардың тың далуы ауыр болғ андық тан тез шаршатады, жалық тырып жібереді. Сондық тан оның мазмұ нымен бірге эфирден берілу формасы, естілу ерекшелігі де тың даушысын тартып, сезімін ү йіріп, кө ң іл-кү йін жетелеп отыруы тиіс. Бұ л радиоаудитория ық ыласын игерудің ү шінші кезең інде іске асатын процесс.

Адам даусының ырғ ақ тарын, ү н рең дерін текстіге толық тү сіру мү мкін болмайды. Немесе қ ағ азғ а жазылғ ан сө з ө зінің қ осымша бейнелеуші қ ұ ралы - ү ннен айырылады, сол арқ ылы оның мазмұ ны да кемиді дейді З. Цаперный. Мә селен, сценарийді біз жү ргізушінің сө зі, шешеннің ә ң гімесі кү йінде естісек, онда одан алатын ақ парат арта тү седі. Біріншіден, жү ргізушінің сө йлеу мә нерімен, дикциясымен, шешендік қ абілетімен танысамыз. Екіншіден, оның кейбір текстерге, сө здерге ерекше екпін тастауы, интонация жасауы негізінде автор ойын анық тү сінеміз, мол мағ лұ мат аламыз. Ә рі адамның логикалық пайымына, сезіміне жазбадан гө рі сө з кү шімен, ү н “тілімен” ә сер ету оң айырақ та, мү мкіндік те мол. Ө йткені, сө з бен дыбыс адамғ а шексіз ә сер етуге, кө ң іл-қ ошын жасауғ а болатын ө те нә зік қ ұ ралдар дейді зерттеуші Т. Евгеньева. Адам баласының кө ру қ абілетінен гө рі есту қ абілетінің мү мкіншілігі кө п екен. Яғ ни есту кезіндегі қ абылдайтын ү ндегі бояу, кө збен кө ру арқ ылы қ абылдайтын бояудан мол кө рінеді. К.С. Станиславскийдің айтуынша сө з бен дыбыс мү мкіндігінің молдығ ы соншалық “бар” немесе “жоқ ” деген сө зді елу тү рлі етіп жеткізе алуғ а болады.

Ауызекі ә ң гімеде сө здердің айтылу ретін ауыстыру, тү рлі екпін тү сіру арқ ылы оның мә нін арттыра тү суге, бә сең сітуге болады. Сө з зергері, белгілі шешен Ираклий Андронников “интонация кү шімен сө зге тура, болмаса кері мағ ына беруге ә бден болады” деген. Немесе, диктордың, хабар жү ргізушінің, корреспонденттің, актердің сө з ө нері, сө йлеу шеберлігіне байланысты интонациялық мү мкіншілік те ө згеріп отырады. Біраз зерттеушілердің пікірі ақ параттың 40 пайызғ а жуығ ын, тек сө здегі интонацияның ө зі ғ ана жеткізе алады дегенге саяды.

Бү гінгі радиожурналист эфирдегі бейнелеу қ ұ ралдарының қ ыр-сырын жетік мең геріп, ө згеше табиғ аты - акустикалық ерекшелігіне қ анық болуы аса қ ажет. Себебі, Эстония ғ алымдарының зерттеулері бойынша радиохабарлардың кө пшілігіне тә н олқ ылық тар осы ерекшелікті білместіктен, немесе оғ ан дұ рыс мә н бермегендіктен туады екен.