Радиохабары – дыбыс өнері екендігін мысалдармен дәлелдеу

Радионың ө зі – дыбыс ө нері. Дыбыс адамның нә зік тү йсігіне соғ ып, ұ ғ ым туғ ызатын эмоциялық қ ұ былыс. Дыбыс ө нері ө мір шындығ ын, кө ркем образдарды естірту арқ ылы бейнелейді. Бұ л оның бейнелеу тә сіліндегі ө нердің басқ а салаларынан ө згешелігі, ө зіне тә н ерекше сипаты.

Мысалғ а “Жү регім соғ ып тұ рғ анда” спектаклі тек радиода тууы мү мкін. Ө йткені, оның басталуы театрғ а мү лде келмейді. Онда репортажғ а тә н жазбалар; Ұ лы Отан соғ ысы кезінде ә йелдер полкінің тү нде ұ шатын бомбардировчиктері штурмандары мен ұ шқ ыштарының сө зі бар. Олардың табиғ и дауыстары; бірін-бірі аттарымен, ә скери шенімен атауы, полктың тарихын айтуы, ұ шқ ышты еске тү сіруі, сө з жоқ, шығ арма қ ұ нын арттырып тұ р.

Мә селен, “Алматыдан сө йлеп тұ рмыз! ” дегенді естігенде-ақ, осының артында аса маң ызды бір қ ұ лақ тандыру жатқ анын сезе қ оямыз да қ алт етпей тың дай қ аламыз. Бұ л Ә нуарбек Байжанбаевтың даусына таң данғ анымыздан емес, оның ғ ажап бір оқ иғ аны бейнелеп тұ рғ андығ ынан. Ол эфирден соң ғ ы хабар да, очерк, корреспонденция да, баяндама да оқ иды, одан мұ ндай эмоциялық кү шті сезбейміз. Ө йткені, бұ л оның ә деттегі табиғ и даусы.

Ә рине, мұ нан кез-келген мә нерлі дыбыстың бейнелеу қ абілеті бар деген ұ ғ ым тумайды. Дыбыстың кө ркем образды бейнелейтін шығ армашылық сипаты да, табиғ и сипаты да болады. Мысалы, радионың тілшісі оқ иғ а ортасына барып, бір кейіпкерді микрофонғ а шақ ырды. Ол бұ рын сө йлеп кө рген жоқ. Сондық тан тілші оғ ан “былай сө йлең із, даусың ызды былай шығ арың ыз” деп ү йретеді. Ол солай сө йлейді де. Бірақ мұ нда ешқ андай ө нерге тә н бейнелеу қ ұ діреті жоқ, факт ғ ана болып шығ ады. Кө ркем образды бейнелеу – шығ армашылық. Шығ армашылық жоқ жерде ө нер де жоқ.

Бұ л арада радиоө нердің ө з алдына ө су жолы бар дербес ө нер деуге бола ма деген жанды сұ рақ тууы да мү мкін.

Радиоө нердің сипатына қ арағ анда, ол ө нерді жұ рттың қ ұ лағ ына қ ұ ю, жү регіне жеткізу қ ызметін атқ аратын қ атынас қ ұ ралы ғ ана сияқ ты. Ал оның эмоциялық кү шімен, эстетикалық ә серімен, бейнелеу қ абілетімен санассақ, ө зіндік сипаты бар, қ абылдаушысы бар, ү лкен ө нердің тамырлас бір саласы, яғ ни радиолық тү рі екенін мойындаймыз.

Дауысты қ ұ былтып, тү рлендіріп беру тә сілімен дыбыстық картиналар жасау арқ ылы электронды хабар берудің сипаты ө згеріске тү седі. Ресми маң ызды деген хабардың ө зін бір қ алыпты дыбыспен беру адамның логикалық ойлау жү йесін іске қ осқ анымен, сезіміне ә сер ете алмайды. Яғ ни хабардың эмоциялық ық палы нө лге тең. Мұ ндай адам психологиясына ә сері жоқ хабарлардың қ абылдануы ауыр болғ андық тан, тың дарман аудиториясын тез шаршатып, жалық тырып жібереді. Сондық тан да, хабардың мазмұ нын ғ ана емес, эфирден берілу формасы, естілу ерекшеліктері ескеріліп, тың даушыны тартып, жетелеп отыруы тиіс. Дә лірек айтқ анда, негізгі жү кті кө теретін, басты қ ызмет атқ аратын нә рсе- сө йлеушінің дауыс ырғ ағ ы. Адам даусының ырғ ақ тарын, ү н рең дерін қ ағ азғ а тү сіру мү мкін емес. Қ ағ азғ а жазылғ ан сө з ө зінің қ осымша бейнелеуші қ асиеті- ү ннен жанды дауыстан айырылады, сол арқ ылы оның мазмұ ны да кемиді. Сондық тан да, радиохабарларының естілу арқ ылы жасайтын ә сері басқ а бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралдарына қ арағ анда басымырақ.

Музыка ө мірді кү й ырғ ағ ы, ә н ә уені арқ ылы бейнелесе, сурет ө нері бояумен, балет тілсіз қ имыл ә рекетімен бейнелейді. Егер ө нер ө мірді бейнелеу арқ ылы кө рсететін болса, радиоө нері де жоғ арыда айтқ анымыздай, ө мірді дыбыс арқ ылы бейнелейді.