ДӘРІС № 2

Тақ ырып: Металл материалдар. Саймандардың коррозиясы жә не коррозияғ а қ арсы жү ргізілетін шаралар

Мақ саты: Медициналық мақ сатта қ олданылатын бұ йымдарды дайныдауғ а қ олданылатын металл материалдарды қ арастыру.

Дә ріс жоспары:

1. Металлдар жә не олардың тү рлері.

2. Қ ұ ймалар: шойындар, болаттар.

3. Медициналық бұ йымдарды дайындауда қ олданылатын тү сті металдар.

4. Медициналық бұ йымдардың коррозиясына қ арсы жү ргізілетін шаралар.

Дә ріс тезисі:

Медициналық мақ сатта қ олданылатын металл бұ йымдардың тұ тынушылық қ асиеті олар дайындалғ ан материалдың химиялық қ ұ рамымен анық талады. Негізгі элементтің химиялық қ ұ рамы бойынша барлық металл материалдар қ ара жә не тү сті болып бө лінеді.

Металлдар (грек сө зінен шық қ ан metallon – шахта) – кә дімгі жағ дайларда металғ а тә н қ асиеттері (жоғ ары электр ө ткізгіштігі, жылу ө ткізгіштігі, жылтыр жә не иілгіш болуы) бар қ арапайым заттар.

Металдарғ а, металдардың ө здері жә не олардың қ ұ ймалары жатады.

Қ ұ ймалар – екі немесе одан да кө п металдан (сирек болса да металл жә не металл еместен) тұ ратын, металғ а тә н қ асиеттері бар макроскопиялық біртекті жү йе.

Металдарды жә не олардың қ ұ ймаларына алатын негізгі шикізат кен қ азбасы (руда) болып табылады.

Кен қ азбасы – қ ұ рамында металдар жә не пайдалы материалдар кө п болатын табиғ и минералды шикізат.

Қ ұ ймаларды қ ұ рамына кө п мө лшерде кіретін химиялық элементке байланысты атайды. Қ ұ ймалардың қ ұ рамына олардың қ асиетін жақ сарту ү шін енгізетін элементтерді тегістегіш, ал процестің ө зін тегістеу (легирование) деп атайды.

Қ ара металдар тобына темір жә не теміркө міртекті қ ұ ймалар жатады, қ ұ ймалар қ ұ рамындағ ы кө міртегінің мө лшеріне байланысты шойын жә не болат деп аталады.

Шойындар – темір негізіндегі қ ұ ймалар тобының жалпы атауы, олардың қ ұ рамында 2% жоғ ары кө міртегі, сонымен бірге кремний, марганец жә не зиянды қ оспалар – кү кірт жә не фосфор болады.

Болаттар – темір негізіндегі қ ұ ймалар тобының жалпы атауы, олардың қ ұ рамында 2% -ғ а дейін кө міртегі, сонымен бірге Si, Mn жә не зиянды қ оспалар кү кірт пен фосфор болады.

Химиялық қ ұ рамы бойынша болаттар, қ ұ рамындағ ы кө міртегі мен тегістегіш қ оспалардың мө лшеріне байланысты кө міртекті жә не тегістелген болып бө лінеді.

Кө міртекті болаттар – қ ұ рамында 1, 3% -ғ а дейін кө міртегі, 0, 35%-ғ а дейін кремний, 0, 6% марганец, сонымен бірге зиянды қ оспалар – кү кірт пен фосфор болады.

Кө міртекті болаттардың тұ тынушылық қ асиеті олардың қ ұ рамымен анық талады. Кө міртекті болаттардың артық шылығ ы, олар ө ң деу процесінде жоғ ары технологиялық кө рсеткіштерімен ерекшеленеді, ө йткені қ аттылығ ының жоғ ары болмауы бұ йымды кесу арқ ылы ө ң деуге, ал пластикалы болуы олардан беріктігі жоғ ары сым мен лента алуғ а мү мкіндік береді.

Тегістелген болаттар – қ ұ рамында 1, 5-2, 0%-ғ а дейін кө міртегі, сонымен бірге арнайы тегістегіш химиялық элементтердің ә ртү рлі мө лшеі болады: Co, Cr, Ni, V, W, Al, Mn, Si, Mo жә не т.б.

Тегістелген болаттардың тұ тынушылық қ асиеті тек қ ұ рамындағ ы тегістегіш компоненттердің санымен жә не тегістелу дә режесімен ғ ана емес, сонымен бірге рационалды термиялық ө ң деумен де анық таларды.

Қ ұ рамындағ ы тегістегіш элементтердің мө лшері бойынша болаттар, тегістелуі тө мен, орта тегістелген жә не жоғ ары тегістелген немесе таттанбайтын болып бө лінеді..

Тү сті металдар қ ымбат жә не қ ара металдарғ а қ арағ анда тапшы болып келеді. Медициналық бұ йымдарды дайындау ү шін мыс, алюминий, титан, никель, қ алайы, мырыш жә не олардың қ ұ ймалары қ олданылады.

Металдардың коррозиясы дегеніміз сыртық ортамен химиялық немесе электрохимиялық ө зара ә рекетінің салдарынан металдардың бұ зылуы.

Коррозиялық процесстерді келесі кө рсеткіштері бойынша жіктейді:

· металл бетіндегі немесе кө леміндегі коррозиялық бұ зылыстардың тү рі (геометриялық сипаты);

· металдың сыртқ ы ортамен ө зара реакциясының механизмі (химиялық жә не электрохимиялық коррозия);

· коррозиялық ортаның типі (атмосфералық, газды, биологиялық, кернеу, радиациялық);

· коррозиялық ортаның ә серімен бір уақ ытта металлғ а ә серін тигізетін қ осымша ә рекетердің сипаты.

Бұ йымның жарамдылық мерзімін жоғ арылату ү шін коррозияғ а қ арсы ә ртү рлі қ орғ аныш ә дістерін қ олданады. Ә сер ету уақ ыты бойынша оларды тұ рақ ты, яғ ни бұ йымның жарамдылық мерзімінің барлығ ң ында ә сер ететін жә не уақ ытша деп бө леді. Уақ ытша коррозияғ а қ рсы қ орғ анышты сақ тау жә не тасымалдау процесінде қ олданады, ал қ олданар алдында бұ йымды расконсервациялайды.

Тұ рақ ты коррозияғ а қ арсы қ орғ анышқ а металдарды тегістеу (легирование), термиялық ө ң деу, қ орғ аныш металл жә не металл емес материалдары жатады.

Электрохимиялық коррозия кезінде тегістеу (легирование) арқ ылы металды белсенді кү йден пассивті кү йге ауыстырады, осы кезде қ орғ аныш қ асиеті жоғ ары пассивті пленка тү зіледі.

Металдарды термиялық ө ң деу таң дамалы коррозияны болдырмайтын қ ұ рылымдық біртектілікке ә келеді жә не қ ұ ймалардағ ы ішкі қ ысымды тү сіреді.

Арнайы жабындарды коррозиядан қ орғ ау ү шін кең інен қ олданады, олар сонымен бірге декоративті функцияларды да орындайды. Металл жә не металл емес жабындар болады.

Уақ ытша коррозияғ а қ арсы қ орғ аныш – металдар мен бұ йымдарды оларды дайындау, эксплуатациялау, сақ тау жә не тасымалдау кезінде қ олданар алдында алынып тасталынатын заттармен коррозиядан қ орғ ау. Беттері металл бұ йымдар, сонымен бірге металл жә не металл емес бейорганикалық жабындармен жабылғ ан бұ йымдар уақ ытша коррозияғ а қ арсы қ орғ анышпен жабылады.

Белгіленген технология бойынша уақ ытша коррозияғ а қ арсы қ орғ анышты жү ргізу консервация деп аталады. Консервацияны белгіленген технологиялық процесті жә не қ ауіпсіздік талаптарын сақ тауғ а мү мкіндік беретін арнайы жабдық талғ ан бө лмелерде жү ргізеді.

ДЕБИЕТ

1. О.А.Васнецова. Медицинское и фармацевтическое товароведение.- Москва: «ГЭОТАР-Медиа», 2005.

2. Умаров С.З., Наркевич И.А., Костенко Н.П., Пучинина Т.Н. Медицинское и фармацевтическое товароведение. – Москва: ГЭОТАР-MED, 2004.

БАҚ ЫЛАУ СҰ РАҚ ТАРЫ (кері байланыс)

1. Металл материалдардың жіктелуі.

2. Қ ара металдар жә не қ ұ ймалар.

3. Тү сті металдар.

4. Коррозия, коррозиялық бұ зылыстардың тү рлері.

5. Коррозияғ а қ арсы қ орғ аныш:

- коррозияғ а қ арсы тұ рақ ты қ орғ аныш;

- коррозияғ а қ арсы уақ ытша қ орғ аныш.