Арттерапия туралы түсінік.

Бейнелеу ө нерiнiң кө мегiмен терапия жү ргізудің теоритикалық негiзi – Зигмунд Фрейдтiң психоаналитикалық кө зқ арасынан шығ ады, бiрақ Фрейдтің ө зi арттерапияның психотерапиялық мү мкіндіктеріне қ ызығ ып, айналыспағ ан; Юнгтың аналитикалық психологиясынан, ол ө зiнiң суреттерiн жеке жә не ә мбебап символдардың идеясын нақ тылауғ а қ олданғ ан. Сонымен қ атар, Наумбургтың терапиялық кө мек кө рсетуде ө зiн-ө зi графикалық бейнелеудiң динамикалық теориясынан, оны АҚ Ш-та арттерапияның пионерi деп санайды. Кейiн келе арттерапияның дамуына гуманистiк бағ ыттағ ы психотерапевтердiң ү лестерi де тидi.

“Арттерапия”– терминi (art – ө нер, artterapy – ө нер арқ ылы терапия жү ргiзу ) кө бiне ағ ылшын тiлдi халық тар қ оныстанғ ан елдерде кең iнен тарағ ан. Арттерапия – ауру адамның психоэмоциональды халiне творчество арқ ылы ем жү ргiзу жә не ә сер етудi бiлдiредi.

Арттерапия ө нерге негiзделген, бiрiншi орында творчество мен ө зiндiк ө нерiн кө рсететiн психотерапияның мамандандырылғ ан бө лiмi, формасы.

Алғ аш бұ л термин 1938 жылы Адриан Хиллдiң санаторияда туберкулез ауруына шалдық қ андардың кө ң iл-кү йлерiн сипаттау жұ мысында қ олданылады. Кейiннен бұ л термин ө нерге қ атысты барлық терапияның салаларында (музыкалық терапия, драмалық терапия, бимен терапия жү ргiзу т.б.) қ олданыла бастайды Бiрақ кө птеген мамандар мұ ндай анық тамаларды ө те кең ә рi нақ ты емес деп санайды. Отандық психотерапиялық ә дебиеттерде кей кездерде “Изотерапия” жә не “Сурет терапиясы” терминi қ олданылады, бiрақ олар, ағ ылшын тiлдi аналогқ а келiң кiремейдi жә не мә н мағ ынасын тарылтады. Тарихқ а сү йенсек арттерапевт мамандар психиатрлар мен психотерапевттердiң кө мекшiсi болғ ан, оларғ а пациенттiң диагнозын анық тауғ а немесе ем жү ргiзуге, олардың суреттерiне қ арап, ә дiс таң дауғ а кө мектескен. Бiртiндеп арттерапевттер ешкiмге тә уелсiз маман статусын иемденген. 1969 жылы арттерапевт-практиктердi бiрiктiрген американдық арттерапиялық ассоциация қ ұ рылды. Осы сияқ ты ассоциациялар кейiннен Англия, Голландия, Жапония жә не Ресейде қ ұ рылғ ан. Онда арттерапевттер қ азiргi уақ ыттағ ы психотерапияның процестерi мен жекелiктерiн зерттеуге ө з ү лестерiн қ осуда. Қ азiргi уақ ытта психотерапияда осындай кү штi эмоциональды фактор, яғ ни ө нер мен творчествоны қ олдану қ ажеттiлiгi кө рiнiп отыр. “Арттерапия - бiздiң ғ асырымыздың жемiсi”, – деген тұ жырымдар ө те дұ рыс қ абылданғ ан қ орытынды.

Арттерапияны жү ргізу барысында клиенттерге бейнелеу ө нерi мен шығ армашылық сипатынан ә р тү рлi жұ мыстар (сурет, графика, кескiндеме, сә улет ө нерi, мү сiн, дизаин, ә рлендiру, пластика, ойма, кү йдiрме, бедер салу, батин, гоболен, ә шекей т.б.) ұ сынылады. Бұ лар бiрiншi жағ ынан психотерапевтпен қ арым-қ атынас жасау белсендiлiгiн жә не топта ө зiнiң уайым-қ айғ ысын толық ә рi нақ ты бейнелеуiн, проблема, iшкi қ айшылық тарын шығ аруын кө рсетедi. Ал, екiншi жағ ынан, ө зiн творчестволық адам ретiнде бейнелейдi. Дә л қ азiргi уақ ытта арттерапияғ а – видео-арт, инсталяция, перформанс, компьютерлiк творчество деген творчествоның тү рлерi қ осылғ ан. Мұ ндағ ы қ арым-қ атынаста визуальды канал негiзгi роль атқ арады.

Арттерапия фактiлi материалдардың жеткiлiктiлiгiне қ арамастан, теориялық жағ ынан эмпирикалық қ орытындылау сатысында тұ р. Арттерапияның емдiк қ асиетi туралы жалпы қ абылдағ ан теория ә лi жоқ. Ол арттерапияғ а қ атысты кө пфакторлы қ иындық тар мен оны салыстырмалы тү рде ғ ылыми тұ рғ ыда зерттеудiң аз уақ ыттылығ ына жә не алғ ышарттарына байланысты.

Кратохвил арттерапияны – сублимационды, проективтi жә не ә рекетшiл деп бө ледi.

Ал Дельфина – Бейли арттерапияны қ олдануда 4 негiзi бағ ытты бө лiп кө рсетедi.

Пассивтi (енжар) арттерапия. Дайын ө нер туындыларын пациентпен анализ жә не интерпретация жасау арқ ылы емдiк ә серге қ олдану.

Актив (белсендi) арттерапия. Пациентте ө зiндiк шығ армашылығ ын ояту, мұ нда шығ армашылық тық акт негiзi емдiк фактор болып саналады.

Бiрiншi жә не екiншi қ ағ идаларды бiр мезгiлде қ олдану.

Психотерапевттiң ө зiндiк ролiн, оның пациентпен шығ армашылық жұ мысын оқ удағ ы қ арым-қ атынасын акценттеуi.

Арттерапияның мақ саты барлық адамды суретшi немесе мү сiншiге айналдыру емес, оның мақ саты индивидтiң творчестволық мү мкiндiктерiн пайдалана отырып, ішкі кө ң іл-кү йлерін ашып кө рсетуге белсендiлiгiн арттыру. Терапиядағ ы табандылық клиенттің ө з қ абiлеттiлiгiне сай жеке творчестволық белсендiлiгiн арттыруына кө мектеседi, ө зiнiң бiр туынды жасап шығ аруына бағ ыт-бағ дар бередi.

Арттерапевт зерттейді:

• Эмоционалды хал-жағ дайды.

• Физикалық денсаулық ты.

• Ә леуметке бейімделушілікті.

• Оқ ыту процесіндегі танымдық мү мкіндіктерді.

• Бірлесе жү зеге асыратын творчестволық қ абілеттілікті

3.Психодиагностикалық ә дістерді шешудегі диагностикалық жұ мыстар:

Психодиагностикалық ә дістерді шешудегі диагностикалық жұ мыстар: кешенді психологиялық педагогикалық бақ ылау (қ арым-қ атынас кезінде адамдармен жеке ретті сауалнама, зерттеу кезіндегі қ ұ рылымдық бақ ылау)психодиагностика бақ ылаудың жеке даралық клиникалық тұ рғ ыда жү ргізілуі; жеке тұ лғ аны ө зін-ө зі анық тау, психологиялық ерекшеліктерін анық тау ретіндегі жұ мыстардың жү ргізілуі.ХІХ ғ. соң ы жә не ХХ ғ.бас кезінде туындағ ан жағ дайлардың эксперименттік ә дістің туындауына негіз болды. Белгілі психолог, психиатр ғ алымдар Галтон, Бине, т.б. адамдардың ақ ыл-ойы психология қ абілеттерінің қ иялдауын, есте саұ тауын тест тә сілі арқ ылы танып білу жолдарын пайдаланды.1898ж Галтон шә кірті Джеймс Маркен алғ аш рет сынау тексеру деген мағ ынаны білдіретін тест терминін енгізді. 1890 ж басында Э.Креплин психология жә не психодиагностикалық шешімдерді эксперименттік психологиялық ә дістерді қ олдану арқ ылы шешуді ұ сынды. Оның шә кірті О.Эрн интеллектуалды қ абылдауды бағ алау идеясын ұ сынды. Ал Бине алғ аш рет интеллектуалды тест ә дісін ұ сынды. Адамның ақ ыл-ой дә режесін анық таудың тә сілі мен оны есептеудің жолдарын кө птеген ғ алымдар зерттеп ғ ылымда ө з іздерін қ алдырды. Термен ұ сынғ ан тест шкаласы жә не оның формуласын Штерн ойлап тапқ ан. Тұ лғ аны диагностикалауда танымдық процестерге зерттеу жү ргізумен қ атар ақ ыл-ой ауытқ уларын зернттеу қ ажеттігінде Кащенко, Россолимо, Чехов т.б психологтар тест шкалаларын ұ сынды.Жалпы психодиагностикалық жұ мыстың жеке тұ лғ а дамуына байланысты ө лшемді категориялар бар. Олардың қ атарына Бине категориясы, іс-ә рекет категориясы, пікір алысу категориясы жә не жеке даралық категориясы жатады. Аталғ ан ғ ылыми категориялар ө зіндік ә дістердің сә йкестігімен психикалық шындық тың ө зіндік мә нін ашады. Психология ғ ылымының ә дістері эксперименталды, объективті бақ ылау, психофизикалық ә дістер, тест жә не модельдеу тұ лғ аның психологиялық педагогикалық диагностикада алдың ғ ы қ атарғ а жатады. Практикалық психолог бұ л ә дістер мен ғ ылыми категорияларда теориялық қ тұ рғ ыда емес, клиенттің нақ ты шешімдерін жауабын табуда қ олданылады. Диагностикалау негізінде адамның ішкі жан дү ниесіндегі ә лем кү рделі когнитивті қ ұ рылым тү рінде қ арастырылғ ан. Адам ө мір сү ретін ә лем бейнесі адамның нақ ты бейнесімен оның физиологиялық «мені». Диагностикадағ ы нақ ты психологиялық теория ө мірдегі мә селелердің сипатталуы жә не шешілуіне байланысты белгілі бір мағ ынағ а ие болады. Тұ лғ а бұ л қ оғ амдық табиғ и дамудың ө німі. Адамның қ оғ амдық қ атынастар жү йесінде алатын орны, оның орындайтын іс-ә рекеті бұ л адамның тұ лғ а ретінде қ алыптасуы. Тұ лғ аның қ алыптасуын адамның мінездемесі ү шін маң ызды орын алуы оның мінез –қ ұ лық пен іс-ә рекетінің барлық қ арым-қ атынастар бірлігін қ ұ рауымен кө рінеді, нә тижесінде адамның кез келген реакциялары жә не ішкі аддективті ө мірінің қ ұ рылымы оның ә леуметтік тә жірибе барысындағ ы ерекшеліктерімен анық талады.

Психодиагностика проблемаларды шешудегі диагностикалық жұ мыстар:

кешенді психологиялық педагогикалық бақ ылау (қ арым-қ атынас кезінде адамдармен жеке ретті сауалнама, зерттеу кезіндегі қ ұ рылымдық бақ ылау)

психодиагностика бақ ылаудың жеке даралық клиникалық тұ рғ ыда жү ргізілуі;

жеке тұ лғ аны ө зін-ө зі анық тау, психологиялық ерекшеліктерін анық тау ретіндегі жұ мыстардың жү ргізілуі.

ХІХ ғ. соң ы жә не ХХ ғ.бас кезінде туындағ ан жағ дайлардың эксперименттік ә дістің туындауына негіз болды. Белгілі психолог, психиатр ғ алымдар Галтон, Бине, т.б. адамдардың ақ ыл-ойы психология қ абілеттерінің қ иялдауын, есте саұ тауын тест тә сілі арқ ылы танып білу жолдарын пайдаланды. 1898ж Галтон шә кірті Джеймс Маркен алғ аш рет сынау тексеру деген мағ ынаны білдіретін тест терминін енгізді. 1890 ж басында Э.Креплин психология жә не психодиагностикалық шешімдерді эксперименттік психологиялық ә дістерді қ олдану арқ ылы шешуді ұ сынды. Оның шә кірті О.Эрн интеллектуалды қ абылдауды бағ алау идеясын ұ сынды. Ал Бине алғ аш рет интеллектуалды тест ә дісін ұ сынды. Адамның ақ ыл-ой дә режесін анық таудың тә сілі мен оны есептеудің жолдарын кө птеген ғ алымдар зерттеп ғ ылымда ө з іздерін қ алдырды. Термен ұ сынғ ан тест шкаласы жә не оның формуласын Штерн ойлап тапқ ан. Тұ лғ аны диагностикалауда танымдық процестерге зерттеу жү ргізумен қ атар ақ ыл-ой ауытқ уларын зернттеу қ ажеттігінде Кащенко, Россолимо, Чехов т.б психологтар тест шкалаларын ұ сынды.