КІРІСПЕ. Тамақ өндірістері мен өнеркәсіп орындарында қажеттілігіне қарай суыту процессі пайдаланылады

Тамақ ө ндірістері мен ө неркә сіп орындарында қ ажеттілігіне қ арай суыту процессі пайдаланылады. Суытуды ертеден ең кө п қ олданатын ө неркә сіптің бірі тамақ ө неркә сібі. Сонымен қ атар, суық ты химия, мұ най жә не химия ө неркә сібі, қ ара жә не тү сті металлургияда, тау-кен, қ ұ рылыс ө неркә сібінде, медицина, спорт т.б. салаларда кең інен қ олданылады. Жасанды суық ты қ олдану кө птеген физика-химиялық, биологиялық процестердің тоқ тауына немесе баяулауына негізделген. Жасанды суық деп қ оршағ ан ортаның температурасынан тө мен температураны айтады. Оны жү зеге асырудың екі жолы бар. Біріншісі табиғ и суық ты сақ тап, қ олдану болса, екіншісі арнайы жасалғ ан тоң азытқ ыш машиналардың кө мегімен алынатын жасанды суық процессін қ олдану [1-10. 14, 23].

Біріншісі, қ ыста су мұ здарының кө птеп қ орын жасап, оны жылы кезде керегіне қ олдану арқ ылы жү зеге асырылады. Су мұ зының 0^°С жақ сы еритінін бә ріміз жақ сы білеміз. Демек, су мұ зымен денені 0^°С дейін ғ ана суытуғ а болады. Тұ зды мұ здардың қ оспасының - 55^°С температурада еритіні белгілі.

Екіншісі, арнайы жасалғ ан тоң азытқ ыш машиналар арқ ылы жү зеге асырылады. Ол ү шін термодинамиканың екінші заң ына сә йкес арнайы жұ мыс жасалынуы керек. Суытылғ ан денеден алынғ ан жылу қ оршағ ан ортағ а беріледі. Қ оршағ ан ортаның жылу сыйымдылығ ы шексіз болғ андық тан температурасы ө згермейді. Жасанды суық тың ең тө менгі температурасы абсолюттік нө лге тең.

Қ оршағ ан ортаның температурасынан -150^°С градусқ а дейінгі температура аймағ ын тоң азытқ ыш техникасы кө мегімен алуғ а болса, ал -150^°С градустан абсолюттік нө лге дейінгі аймақ ты криогендік техниканы қ олдану арқ ылы алуғ а болады. Тоң азытқ ыш машинасының кө мегімен жасанды суық ты алу ү шін жылудың сыртқ ы екі кө зі болуы шарт. Жылудың тө менгі кө зіне суытылатын дене, жылудың жоғ арғ ы кө зіне кө бінесе қ оршағ ан орта жатады.

«Тамақ ө ндірісіндегі тоң азыту» оқ улығ ының «Тамақ ө німдерін тө менгі температураламен ө ң деу технологиясы мен техникасы» бірінші томында тамақ ө німдерінің қ ұ рамы, суық пен ө ң деу ә дістері жә не сақ тау мә селелері қ арастырылғ ан. Тамақ ө німдеріндегі жасуша, ұ лпа, ағ зағ а жә не микроағ залардың ө суі мен кө беюіне тө мегі температуралардың ә серлері кө рсетілген. Суық пен ө ң деудің суыту жә не мұ здатуү рдістерінде тамақ ө німдерінің жылу-физикалық қ аситтерінің ө згеруі, жылу жә не массаалмасу заң дылық тары, оларды есептеу ә дістері келтірілген. Сонымен қ атар тамақ ө німдерін сақ тау ә дістері жә не тамақ ө імдерінің тү ріне байланысты сақ тау бө лмелеріндегі ауа температурасы мен ылғ алдық тың шамалары келтірілген.

Бұ л оқ улық та бір жә не кө п сатылы тоң азытқ ыш машиналардың айналмаларын есептеу ә дістері, оларды жылулық диаграммаларда ө рнектеу тә сілдері келтірілген. Тоң азытқ ыш машиналарынын бусығ ымдағ ыш жә не басқ а тү рлеріне, олардын айналмаларын есептеуіне, талқ ылау мен ө зара салыстыруына едә уір кө ң іл бө лінген.