Сыртқы тыныс көрсеткіштерін анықтау әдістері.

а) Спирография - ә р тү рлі тыныс кө лемдерін арнайы аспап кө мегімен -спирографпен тіркеу ә дісі. Жазылғ ан спирограмма бойынша ө кпенің тіршілік сиымдылығ ын (Ө ТС) жә не оны қ ұ райтын кө лемдерді есептеп анық тауғ а болады.

Ө ТС дегеніміз - максимальды немесе терең тыныс алып тыныс шығ ару кезіндегі ө кпеден шығ атын ауаның кө лемі. Ө ТС-ның қ ұ рамына мынадай ауа кө лемдері кіреді:

І. Тыныстық кө лем (ТК) - қ алыпты тыныс алу жә не тыныс шығ ару кезіндегі ауаның кө лемі (300-800 мл).

2. Тыныс алудың резервтік кө лемі (ТАРК) - қ алыпты тыныс алудан кейін терең тыныс алғ анда ө кпеге кіретін ауаның қ осымша кө лемі (1500-2500 мл).

3. Тыныс шығ арудың резервтік кө лемі (ТШРК) - қ алыпты тыныс шығ арудан кейін терең тыныс шығ арғ анда ө кпеден қ осымша шығ атын ауаның кө лемі (1000-1500 мл).

Қ алыпты жағ дайда Ө ТС - 3500-5000 мл. Ө ТС шамасы жынысқ а (ә йелдерде тө мен), жасқ а (35 жастан соң тө мендейді), салмақ қ а жә не бой ұ зындығ ына тә уелді болады. Сонымен қ атар дене қ алпына байланысты ө згеруі де мү мкін (Ө ТС-ның шамасы жатып анық тауда тө мен). Сондық тан оны анық тау ә рқ ашан бір қ алыпты жағ дайда (отырғ ан немесе тұ рғ ан адамда) жасалуы керек.

Жұ мысты орындау: Алдын ала спирографтың тыныс алатын жү йесі оттегімен толтырылады. Сонан кейін отырғ ан зерттелуші спирографтың арнайы тү тігін аузына алып, аспаптың жү йесіндегі ауамен тыныс алады. Аспаптан тыныс алуғ а ү йренген соң, тікелей спирограмма жазылады (25-сурет). Жазылғ ан спирограмма бойынша ТК-нің, ТАРК-нің, ТШРК-нің шамаларын есептеп шығ арады. Ол ү шін жазылып алынғ ан спирограмманың биіктігін сызғ ышпен (мм) ө лшейді де, 20-ғ а кө бейтеді, себебі спирографтың қ аламының 1 мм қ озғ алысына 20 мл ауа сә йкес келеді.

Спирография ә дісімен Ө ТС-нан басқ а тыныс жиілігі мен терең дігін, ТМК-ін жә не оттегінің сің у шамасын анық тауғ а болады.

Спирография бойынша анық талғ ан Ө ТС-ын дұ рыс бағ алау ү шін оның ә р адамғ а тә н тиесілі кө лемдеріне қ атынасын анық тау керек, бұ л қ атынас дені сау адамда 20% шамасында ауытқ уы мү мкін.

Ө ТС-ның шамасы сыртқ ы тыныс аппаратының ә рекеттік қ орын (резервін) белгілі дең гейде сипаттайды. Ө ТС-ның қ алыпты жағ дайдан тө мендеуі ө кпе тканьдерінің, кеуде қ уысының жә не тынысқ а қ атысатын бұ лшық еттер қ ызметінің бұ зылуында байқ алады.

Екі-ү ш зерттелушілерден жазылып алынғ ан спирограмманы талдап, ө кпе кө лемдерін ө зара салыстыру керек.

б) Спирометрия - ө кпенің ә р тү рлі кө лемдерін (Ө ТС, ТК жә не ТШРК) анық тау ә дісі. Ол ү шін қ ұ рғ ақ немесе сулы спирометрлерді қ олданады.

Жұ мысты орындау: Қ ұ рғ ақ спирометрдің мундштугін спиртпен тазалап, зерттелуші терең тыныс алғ аннан соң спирометрге едә уір кү шпен тыныс шығ арады. Сонда спирометрдің ү стіндегі шкала бойынша Ө ТС-на сә йкес сан анық талады. Тә жірибені 2-3 рет қ айталап Ө ТС-ның орташа шамасы есептелінеді.

Спирометрді қ олданып бірнеше адамдардың Ө ТС-тарын анық тап, бір-бірімен салыстыру керек (жынысына, жасына, дене салмағ ына, шынық қ ан немесе шынық пағ андығ ына байланысты).

в) Пневмография - кеуде қ уысының тынысқ а байланысты қ озғ алысын тіркеу ә дісі. Пневмограф - тыныс датчигі (манжетка), жеткізуші (резинка тү тікше) жә не тіркеуші (Марей капсуласында орналасқ ан қ алам) бө лімдерінен тұ рады. Пневмограмма кимограф бетіндегі қ ағ азғ а жазылады. Осы ә дісті қ олданып, зерттелушінің ә р тү рлі физиологиялық жағ дайдағ ы тыныс ө згерістерін тіркеп, жазылып алынғ ан пневмограмманы талдау керек.

г) Пневмотахометрия - тыныс циклінің ә рбір кезең індегі ауа қ озғ алысының кө лемдік жылдамдығ ын анық тау ә дісі. Бұ л ә дісті бронхтардың ө ткізгіштігін анық тау ү шін клиникада қ олданады. Пневмотахометрия ә дісімен алынғ ан шамалар тыныс алу жә не тыныс шығ арудың қ уаттылығ ы деп есептеледі.

Пневмотахометр - қ абылдағ ыш жә не ө лшегіш блоктардан тұ рады. Қ абылдағ ыш ретінде ішінде дифрагмасы бар металл тү тікше пайдаланылады. Ү рленген ауа тү тікше арқ ылы ө ткенде диафрагманың екі жағ ындағ ы ауа қ ысымы ә р тү рлі болады. Бұ л қ ысымның айырмасын ө лшегіш блоктағ ы манометр кө рсетеді. Осы шама ауаның кө лемдік жылдамдығ ын, яғ ни тыныс алу мен тыныс шығ ару қ уатын (кү шін) сипаттайды.

Тыныс алу немесе тыныс шығ арудың қ уатын бө лек анық тау ү шін аспаптың алдың ғ ы бетіндегі тұ тқ аны соғ ан сә йкес белгісіне қ ою керек (" вдох", " выдох"). Қ абылдағ ыштың 10 жә не 20 мм-лік диафрагмасы бар. Сондық тан, егер тә жірибе диафрагмасы 10 мм-лік тү тікшемен жасалса, аспаптың сыртқ ы шкаласын, ал 20 мм-лікте -ішкі шкала сандары есептеледі.

Жұ мысты орындау: Зерттелуші тү регеліп тұ рып, аспаптың спиртпен тазартылғ ан тү тігін ауызына алады. Тұ тқ аны " тыныс алу" белгісіне қ ойып, тү тік арқ ылы терең (кү шті) тыныс алады. Аспап бетіндегі шкала саны тыныс алудың бар қ уатын (кү шін) кө рсетеді (л/с). Сонан кейін тұ тқ аны " тыныс шығ ару" белгісіне қ ойып, тү тік арқ ылы тыныс шығ ару қ уатын анық тайды. Тә жірибені 4-5 рет қ айталау керек. Тыныс алу мен тыныс шығ ару қ уаты аспаптың ең жоғ арғ ы санымен есептеледі.

Дені сау адамның тыныс шығ аруының кө лемдік жылдамдығ ы 4-8 л/с арасында (ер адамдарда 5-8 л/с, ә йелдерде 4-6 л/с) болады. Сонда тыныс шығ арудың ең жоғ арғ ы жылдамдық шамасы 1, 2-ге кө бейтілгенде, Ө ТС-ның 85%-нан кем болмауы жә не тыныс шығ ару жылдамдығ ының тыныс алуғ а қ атынасы 0, 9-дан тө мен болмауы - бронхтардың ө тімділігінің қ алыпты екендігін сипаттайды.