Лекция № 5. Көне Грециядағы дін.

Жоспар:

1. Кө не Грек діні.

2.Кө не Рим діні

Сабақ тың мақ саты: Кө не Грек-Рим дінінің пайда болуы, дамуы кезең дері, дін ілімінің ерекшеліктері жә не Грек Рим тарихы, мә дениеті мен ө ркениетінің маң ызын қ арастыру.

Сабақ тың міндеті: Кө не Грек-Рим дінінің тарихы мен еркешеліктерін тү сіндіру. Тақ ырып бойынша мә ліметтерді толық мең геру.

Кө не Грек мифологиясы. Дінтану – кө не грек мифологиясының дамуын ү ш кезең ге бө леді. Олар – хтон (грек тіл.-жер) немесе Олимпке дейінгі кезең, классикалық немесе Олимп кезең і жә не бертінгі немесе героикалық кезең. Бірінші, хтон кезең індегі мифтік ұ ғ ым бойынша бү кіл ә лемнің, барлық тіршіліктің негізі ә рі анасы – асыраушы Ұ лы Жер-Ана. Мифология бойынша жер тіршілік иесі жә не оның барлық тіршілік белгілері бар. Олар қ оршағ ан ортадан, адамның ө зінің қ имыл-ә рекеттерінен, мінез-қ ұ лық тарынан кө рініс береді. Бұ л кезең дердегі мифологияның басты кейіпкерлері – медуза, химера, гидра т.б.

Классикалық немесе Олимп кезең і патриархқ а ө тумен, алғ ашқ ы мемлекеттердің пада болуымен ерекшеленеді. Бұ л тұ татай мифологияның жаң а арнағ а ө туіне жол ашты. Табиғ ат қ ұ былыстарымен шендестірілген қ ұ быжық қ ұ дайлар орнына адамғ а қ айырымды қ ұ дайлар бейнелері пайда бола бастайды. Жаң а қ ұ дайлар ә лемнің, қ оғ амның жә не адамның тұ тастығ ы ү шін кү рескерлер болып суреттелді. Олардың барлығ ы ә лемнің тең ортасы деп танылғ ан Олимп тауына топтастырылды. Осы орталық ты айнала қ оршағ ан космос кең істігі ұ ғ ымы қ алыптасты. Бұ дан шет жатқ ан, бұ рынғ ы жә не бір ізге тү сірілмеген дү ние жоқ болмыс Хаос деген тү сінік орнық ты.

Олимп кезінің алғ ашқ ы мифтері жаң а қ ұ дайлардың ескі қ ұ дайлармен кү ресін баяндайды. Бұ л кү ресте қ ұ дайлардың ү лкені Зевс титандарды, циклоптарды, Хаостың ө зге қ ұ быжық тарын жең іп, оларды жердің тү псіз терең іне – Тартарғ а қ уып салып, ә лемді қ айта жасйды. Ұ лы Ана-Жер бейнесі енді Гера, Афродита, Артемида, Афина сияқ ты жасампаз ә йел қ ұ дайлардың бейнесіне ауысады. Мифология бойынша Гера Зевстің ә йелі, ал қ алғ ан ү шеуі қ ыздары. Тең із қ ұ дайы Посейдан мен жер асты дү ниесінің қ ұ дайы Айд Зевстің ағ алары болып келеді.

Бертінгі немесе героикалық кезең де ә леуметтік қ атынастарда қ айшылық тардың кү шейе тү суімен полистер арасындағ ы бә секелестіктерге байланысты бұ қ араның қ ұ дайларғ а сенімдері шайқ ала бастады. Халық та қ ұ дайлар қ аншама кү шті болмасын, Зевстің ө зі де, оның сү ййікті ұ лы Геракл де қ анша ерлік жасамасын, олардың бә рі – қ ұ дайлар да, адамдар да ақ ыр-соң ында тағ дырғ а тә уелді деген тү сінік орнығ а бастағ аны аң ғ арылады.Осығ ан қ арай грек пантеонының жартылай қ ұ дай, жартылай адам қ аһ армандары да халық қ а қ аталдық танытады. Жасағ ан кү нә лары ү шін немесе айтқ ан кең естерін орындамағ аны ү шін қ атаң жазалайды. Мә селен, Троя соғ ысына қ атысты адамдар, соның ішінде жең ілгендері де, жең генднрі де қ атаң жазаланады.

Кө не гректердің қ ұ дайлар пантеоны. Кө не грек мифологиясы мен діннен Гомердің «Илиада» жә не «Одиссея» жә не Гесоидтың Теогония» поэмаларында (б.д.д. VIIІ ғ.) мол мағ лұ мат беріледі.

Гесиод ө зінің поэмасында ә лемнің жаратылуы жә не қ ұ дайлардың пайда болуы туралы ә ң гімелейді. Ол бастапқ ыда Хаос, Гея-Жер, Тартар жә не Эрос сияқ ты қ ұ діретті кү штер болды, ә лемнің жаратылуында Гея-Жердің орны ерекше, ол Уран-Аспанды дү ниеге келтіреді, осындан соң ол Уранмен жә не Тартармен қ осылып, тү рлі қ ұ быжық тарғ а ө мір береді деп жазады. Гомер бойынша Зевс аспанғ а, Посейдон тең ізге, Аид жер асты ә леміне иелік етеді. Олимп тауы барлық қ ұ дайлардың ортақ «ү йі» болады, сонымен бірге Зевс барлық Олимп қ ұ дайлардың ү лкені. ә лем ортасынан жермен бө лінген жұ мыртқ а тә різді болды, оның жоғ арысында аспан, тө менінде Тартарғ а дейін терң ге кететін тө менгі аспан болды, жер ү стінде Олимп тауы тұ рады, осы ә лемнің жаратылуын Зевс аяқ тады деп жазды Гомар. Зевстің бірнеше заң ды ә йелдері болғ ан. Олар: Метида – ең ақ ылды ә йел қ ұ дай Афинаның анасы; Фемида - ә ділет қ ұ дайы (одан ә ділет жә не тағ дыр қ ұ дайлары туғ ан); Гера – Олимптегі бас ә йел-қ ұ дай, соғ ыс қ ұ дайы Арес пен кә сіпшілік қ ұ дайы Гефестің анасы, заң ды некенің, қ алалар мен қ аһ армандардың жебеушісі. Кө не грек мифологиясы бойынша Зевс кө птеген қ ұ дайлардың, нимфалар мен музалардың ә кесі саналады. Мә селен, сауық қ ұ дайлары харит, ө нерді қ олдаушы тоғ ыз муза, Персефона, Артемида, Афродита, Аполлон, Гермес – бә рі Зевстен туғ ан.

Ә дебиеттер:

1. Дінтану негіздері. Ғ.Есім., А.Артемьев., С.Қ анаев., Г.Білә лова Алматы. 2003
2. Дін жә не еркін ойшылдық. Аханов Б. Алматы. 2002
3. Діндер тарихы мен теориясы жә не еркін ой. Мұ ханов К., Ә йтімбетова Г. Алматы 1996
4. Дінтану негіздері. Бә йтенова Н.Ж., Затов Қ.А. Алматы. 2006