Ағидалары

1. Полиция қ ызметкері оғ ан заң мен жү ктелген міндеттерді ө з отандастары мен қ оғ амды ұ рлық,

зорлық жə не т.б. зиян келтіруші ə рекеттерден қ орғ ау арқ ылы орындауы тиіс. Бұ л бап полиция

қ ызметкерін қ ұ қ ық пен байланыстырады. Заң ның билігі ə рбір демократиялық қ оғ амның негізінде

жатыр. Полиция қ ызметкерінің мақ саты жə не жауапкершілікті міндеті — заң ды сыйлау жə не оның

талаптарын ұ стану.

2. Ə рбір полиция қ ызметкері ө з борышын адал, ə діл жə не қ адірқ асиетпен орындауғ а міндетті.

Ол сыбайлас жемқ орлық тың кезкелген тү ріне қ арсы тұ руғ а жə не оларды болдырмауғ а кү ш салуы

тиіс. Сыбайлас жемқ орлық тың нақ ты анық тамасы жоқ, алайда ə рбір полиция қ ызметкері оның қ ай

жерден басталатынын біледі. Пара алу мен сыбайлас жемқ орлық ты болдырмау ерекше

маң ыздылық қ а ие, себебі, полиция сыбайлас жемқ орлық ты қ олдаса, бұ л сыбайластық кейіннен

қ оғ амның қ алғ ан бө лігіне де таралады.

3. Жаппай жазалауғ а, қ инауғ а жə не гуманизмге қ арсы жə не қ адірқ асиетті тө мендететін

жазалаудың басқ а нысандарына қ андай жағ дайда болмасын тыйым салынғ ан. Полиция

қ ызметкері осы сипаттағ ы шараларды негізге алғ ан кезкелегн бұ йрық ты немесе ө кімді

орындамауғ а жə не сыйламауғ а міндетті. Жазаны анық тау — сот органдарының міндеті, сол

себепті де, полиция қ ызметкері бұ л функцияны заң ғ а қ айшы жолмен ө з мойнына алмауы тиіс.

Полиция жаппай қ ырыпжою мен осындай қ атал сипаттағ ы басқ а да шараларғ а қ атыспауы тиіс.

Бұ л тыйымның маң ыздылығ ы соншалық, тіпті, осындай шаралар туралы бұ йрық ты жоғ ары тұ рғ ан

инстанциялар берген кү ннің ө зінде полиция қ ызметкері оғ ан бағ ынбауы тиіс.

4. Полиция қ ызметкері ө з бастығ ының бұ йрық тарын орындауғ а міндетті, алайда, егер ол

бұ йрық тың заң сыз сипатын білсе не тү сінсе, оны орындамауы керек. Бұ л бап ə рбір ө кімнің

полиция қ ызметкері орындамауғ а міндетті жақ тарын кең ейтеді. Бұ л баптың нақ ты мағ ынасы, ең

алдымен, полиция қ ызметкерінің иерархиялық жə не қ атаң бағ ыныстағ ы ұ йымның мү шесі бола

тұ ра, кө птеген жағ дайларда ө з бастығ ының ө кімдерін бұ лжытпай орындайтынын ескеріп ө ткен.

Кө птеген жағ дайларда заң ды қ орғ ауғ а бағ ытталғ ан бұ йрық ты жедел тү рде орындау қ ажет болады.

Алайда, полиция қ ызметкері бұ йрық тың заң сыз екенін сезінсе, оны орындамауы керек.

5. Полиция қ ызметкері жеке тұ лғ ағ а тікелей, орны толтырылмайтын зиян келтірумен

сипатталатын заң бұ зушылық тарғ а қ арсы тұ руы тиіс, ол барлық мү мкіндіктерді пайдалана отырып,

кешіктірместен шаралар қ олдануғ а міндетті.

6. Егер жасалғ ан қ ұ қ ық бұ зушылық тікелей, орны толтырылмайтын зиян келтіреді деген негіз

болмаса, ол бұ л қ ұ қ ық бұ зушылық тың салдарын болдырмау жə не қ айталанбауы мақ сатында

болғ ан оқ иғ а туралы ө з бастығ ына хабарлауы тиіс. Егер бұ л хабарлама қ араусыз қ алдырылса, ол

жоғ ары тұ рғ ан инстанцияларғ а жолдана алады. Бұ л бап заң бұ зушылық тарғ а арналғ ан.

Декларация қ ұ қ ық бұ зушылық тардың екі тү рін ғ ана атап кө рсетеді. Бірінші жағ дайда тікелей жə не

орны толтырылмайтын зиян туралы (мысалы, жаппай қ ырыпжою) айтылғ ан. Бұ л кезде полиция

қ ызметкері ө зі жедел шаралар қ олдануғ а міндетті. Басқ а жағ дайлар — қ ұ қ ық бұ зушылық тар

тікелей жə не орны толтырылмайтын зиян келтірмейтін фактілер. Мұ ндай жағ дайларда полиция

қ ызметкері қ ұ қ ық бұ зушылық тар туралы ө з бастығ ына хабарлауғ а міндетті, нə тижесінде соттық

сипаттағ ы бұ лтартпау шараларына жол беріледі.

7. Заң ғ а қ айшы ө кімді орындаудан бас тартушы полиция қ ызметкері тə ртіптік жазаларғ а немесе

сот алдында жауаптылық қ а тартылмауы тиіс. Бұ л бап 4баптан туындайды. Заң ғ ы қ айшы

бұ йрық тан Полициялық декларацияның нақ ты мə ні айқ ын кө рінсе, бұ л бұ йрық ты орындағ ан

полиция қ ызметкері ө з ə рекеттері ү шін жазағ а тартылмауы тиіс. Тағ ы да қ айталанып айтылады:

бұ л бап барлық заң ғ а сə йкес бұ йрық тардың орындалу міндеттілігіне бағ ытталғ ан; сонымен қ атар,

ол бұ йрық ты орындамағ ан полиция қ ызметкерін ө зінің бағ ынбаушылығ ының негізін кө рсетуге

міндеттейді.

8. Аң дуды, ұ стауды, қ орғ ауды немесе кө лікпен тасымалдауды жү зеге асырушы полиция

қ ызметкері сезікті болмаса да, оларғ а қ атысты нə сілдік тегіне, діни немесе саяси кө зқ арастарына

байланысты қ амау қ аупі немесе қ удалау орын алғ ан тұ лғ алармен одақ таспауы тиіс. Мұ ндай

жағ дайда, ол екі кө зқ арастың арасынан оң тайлы нə тиже шығ аруы тиіс. Бір жағ ынан, ол

азаматтардың нə сілдік тегі, діни немесе саяси кө зқ арастары ү шін қ удалауғ а тү суіне шыдамауы

тиіс. Ол полиция қ ызметкері ретінде нақ ты жə не айқ ын ə рекеттер жасауы тиіс: мысалы, ол

еврейлерді діни кө зқ арастарына байланысты қ амауғ а кө мек беруден бас тартуы тиіс. Екінші

жағ ынан, ол қ азіргі кездегі кө птеген қ ылмыстардың жасырын саяси себептер бойынша

жасалатынын білуі тиіс. Ирландияда қ ылмыстардың 40 %і саяси себептермен тү сіндіріледі.

Декларацияның 8бабының нақ тымағ ынасына сə йкес, ол сезікті болып табылатын нақ ты бір саяси

ұ йымның мү шелерін жазағ а тарту мү мкіндігін жү зеге асыруғ а ұ мтылуғ а жə не ол ұ йымғ а аса ауыр

қ ылмыстар ү шін (мысалы, бомба тастау) жауапкершілік жү ктеуге міндетті. Ə сіресе, бұ ллаң кестік

ə рекеттерді ұ йымдастырушыларғ а (террористер) байланысты. Сонымен қ атар, егер жасалғ ан

қ ылмыс қ ылмыстық қ ұ қ ық саласына енсе, бұ л ерекше маң ыздылық қ а ие. Бұ л бап полиция

қ ызметкерінің адамды ол еврей немесе саяси партияның мү шесі болғ аны ү шін ғ ана қ амауғ а

алмауын атап кө рсетеді. Сол мезетте, бап, егер полиция қ ызметкерінің белгілі бір тұ лғ аның

қ ылмыстық жазаланатын ə рекет жасады деп сезіктенуіне негіз болса, онда ол сол адамды нə сілдік

тегі, діни немесе саяси кө зқ арасы ү шін қ удалаудан бас тартпауын атап ө теді. Қ ылмыстылық пен

лаң кестікке қ арсы кү рес Еуропаның ə рең қ ол жеткізген азаматтық бостандық тарын жоғ алтумен

қ атар жү ргізілмеуі тиіс. Шын мə нінде, кө п жағ дайда лаң кестікті ұ йымдастырушылардың мақ саты

болып қ оғ амды бұ зу, қ ұ рту табылады, сол себепті қ оғ ам мұ ндай қ ұ қ ық бұ зушылық тарғ а лаң кестік

ə дістермен қ арсы тұ руғ а мə жбү р. Осылай ө ркениетті қ оғ амның қ ұ лдырауы басталады. Сол себепті

де, біз саяси жə не діни бостандық тарды қ орғ ауымыз керек, сонымен қ атар, біз лаң кестік

ə рекеттерге бар кү шпен қ арсы тұ руғ а міндеттейміз.

9. Полиция қ ызметкері ө з ə ректтері ү шін де, бұ йрық қ а сə йкес орындағ ан немесе оны заң ғ а

қ айшы деп тапса, орындамағ ан ə рекеттері ү шін де жауапкершілікте болады. Қ арапайым, алайда

ерекше мə нге ие ереже бар. Ол тағ ы да ағ ылшындық қ ұ қ ық тық доктринаны жоғ ары қ ояды. Оғ ан

сə йкес, полиция қ ызметкері кө п жағ дайда нұ сқ ауларды жамылып, жауапкершіліктен қ ашуғ а

тырысады. Бұ л ереже ə рбір жеке полиция қ ызметкерінің жауапкершілігін сипаттайды. Ə рине, оның

қ ызметі ауыр, алайда, ол оғ ан кү ш те береді. Сонымен қ атар, ə рбір жекелеген полиция

қ ызметкерінің жауаптылығ ы туралы бұ л бап оның бастық тарының да жауаптылығ ы жоқ қ а

шығ арылмайтындығ ын атап ө теді. Бұ дан шығ атын қ орытынды, полиция қ ызметкері жауаптылық қ а

тартылуы мү мкін. Ол қ ызметтік борышын орындаудағ ы билікті пайдаланумен байланысты,

кө шедегі қ озғ алыстың бұ зылуына ə келген ə рекеттер ү шін азаматтық кодекске сə йкес

жауапкершілікке тартылады. Ə рине, атқ арушы билікті асыра пайдалану жағ дайларының

барлығ ында мемлекет жауапты болады.

10. Ө кімдерді беру қ ұ зіретінің нақ ты шектері болуы тиіс. Бұ л бастық қ а қ андай ə рекеттер немесе

ə рекетсіздіктер ү шін полиция қ ызметкерінің жауапты болатындығ ын анық тау ү шін қ ажет.

Қ ұ зіреттерді нақ ты анық тау — полиция қ ызметкерінің ө з мү ддесі ү шін де пайдалы. Бұ л бап

заң шығ арушы мен билік ү шін директивтік бағ ытбағ дар рө лін атқ арады, ол жекелеген полиция

қ ызметкерлеріне бағ ытталмағ ан. Қ ұ қ ық мə селелері бойынша комитетте Нидерландыдағ ы

полицияның екі мекемеге бағ ынатындығ ы атап кө рсетілді: Ə ділет министрлігіне жə не Ішкі істер

министрлігіне. Мұ ндай жү йеде қ арамақ айшы ө кімдердің болуы салдарынан полицияның ө зіндік

дербес шешімдер қ абылдау қ аупі туындайды.

11. Заң нама полицияның ə рекеттерінің нə тижесінде болуы мү мкін кезкелген зиянғ а қ арсы

заң ды кепілдіктер мен қ ұ қ ық тық қ ұ ралдар жү йесін кө здеуі тиіс.

12. Ө з міндеттерін орындауда полиция қ ызметкері заң ды тұ рғ ыда қ ажет жə не рұ қ сат етілген

мақ саттарғ а жету ү шін ө зінің барлық қ ұ қ ық тарын пайдалануғ а міндетті; сонымен қ атар, ол нақ ты

жағ дай ү шін қ ажетті болуы мү мкін зорлық ты пайдалануда шектен аспауы тиіс. Себебі, ө зінің

қ ызметтік борышын ө теу барысында полиция қ ызметкері зорлық қ а баруғ а мə жбү р болады. Ескеріп

ө тетін бір жайт, полиция зорлық ты қ олдануғ а рұ қ сатты иемденбейді жə не зорлық тың не, оның

шектері қ андай екендігіне нақ ты анық тама беру қ иын. Полиция тек ерекше жағ дайларда ғ ана, тек

белгілі бір саналы мө лшерде ғ ана зорлық ты қ олдана алады. Полицияның қ оғ амдағ ы беделі кө п

жағ дайда оның ө з қ ызметтік міндеттерін орындау барысында қ олданатын тə сілдеріне

байланысты.

13. Полиция қ ызметкері қ аруды қ олдану тə сілдеріне жə не жағ дайларына қ атысты нақ ты жə не

жанжақ ты нұ сқ ауларды толығ ымен білуі тиіс. Қ ұ қ ық мə селелері бойынша комитет Ирландия мен

Ұ лыбританияда қ атардағ ы полиция қ ызметкерінде қ ару болмайтындығ ын атап ө теді. Оғ ан бұ л

баптың қ атысы жоқ, алайда, бұ л мемлекеттерде қ аруланғ ан полиция да бар, ал БҰ Ұ ның басқ а

мү шемемлекеттерінде полиция толығ ымен қ аружарақ пен қ амтамасыз етілген — ол жерлерде бұ л

баптың маң ызы зор.

14. Адамды қ амауғ а алғ ан полиция қ ызметкері, егер бұ л адам медициналық кө мекті қ ажет етсе,

медицина қ ызметкерлерін шақ ыру арқ ылы оғ ан бұ л кө мекті қ амтамасыз етуге міндетті, қ ажет

болғ ан жағ дайда оның ө мірі мен денсаулығ ын сақ тап қ алуғ а байланысты шаралар қ олдануғ а

міндетті. Мұ ндай қ амау медициналық бақ ылау арқ ылы жү зеге асырылса, ол дə рігерлер мен басқ а

да медицина қ ызметкерлерінің нұ сақ ауларын орындауғ а міндетті.

15. Полиция қ ызметкері ө зі танысқ ан қ ұ пия сипаттағ ы барлық істерді қ ұ пия кү йінде сақ тауы тиіс:

ол басқ а жерге ө з қ ызметтік борышын ө теуге ауысқ ан кү ннің ө зінде де бұ л ереженің кү ші

сақ талады.

16. Осы Декларацияның талаптарын орындаушы полиция қ ызметкері ө зі қ ызмет ететін

қ оғ амнан материалдық жə не моральдық кө мек алуғ а қ ұ қ ығ ы бар.

Полиция мен қ оғ амның арасындағ ы жақ сы қ арымқ атынастардың маң ызы зор. Ешбір полиция

қ ызметкері, егер ол ө зі қ ызмет ететін қ оғ амнан материалдық жə не моральдық кө мек алмаса, ө з

міндеттерін нə тижелі, халық мү ддесі ү шін орындай алмайды. Ө кінішке орай, БҰ Ұ ның кө птеген

мү шемемлекеттерінде полиция мен қ оғ амдық кө пшіліктің арасындағ ы қ арымқ атынастар

нашарлауда. Осы Декларацияның оларды жақ сатуғ а кө мегі тиеді деген ү міттеміз.

(Еуропа Кең есі Парламенттік Ассамблеясының Х** резолюциясымен 1979 жылғ ы 9 мамырда

бекітілген).