Глоссарий. Вектор-клондалатын фрагментті тасымалдайтын ДНҚ молекуласы

Вектор- клондалатын фрагментті тасымалдайтын ДНҚ молекуласы. Молекулалық клондауғ а плазмид жә не бактериофагтар репликондары негізінде қ ұ растырылғ ан векторлар қ олданылады.

Ген - тұ қ ым қ уалаушы фактор, функциялды бө лінбейтіғ ылын нә сіл бірлігі.

Генетикалық инженерия- in vitro-да арнайы мақ сатта ө з иесінің клеткасында кө беюге жә не зат алмасудың соң ғ ы ө німдерін тү зуге қ абілетті генетикалық материалдың жаң а комбинациясын жасайтын молекулалық генетиканың бө лімі.

Генетикалық код- нуклеотидтер қ атарлары тү рінде нуклеин қ ышқ ылдарының молекулаларында нә сілдік информацияның таң балануы.

Геном- берілген организмдердің гаплоидтық жинағ ына сә йкес келетің гендер жиынтығ ы.

Дезоксирибонуклеин қ ышқ ылдары ( ДНҚ )- кө мірсу компоненті (дезоксирибоза) мен азоттық негіздер аденин (А), гуанин (Г), цитозин (Ц), тимин (Т) қ ұ ралғ ан нуклеин қ ышқ ылдары. ДНҚ молекуласының бірінші реттік қ ұ рылымы жеке дара ерекше жә не биологиялық информацияның кодтық формасы ретінде қ ызмет етеді. Нә сілдік информацияны сақ таушы.

ДНҚ полимераза- ДНҚ синтездейтін фермент.

Интрон- мРНҚ процессингісі кезінде кесіліп тасталатын генннің кодтамайтын аймағ ы.

Кроссинговер- олардың жіпшелерінің (хоматидтердің) жаң адан қ алыптасуы барысындағ ы

ү зілуі мен бір-бірімен қ осылуының нә тижесің дегі гомологиялық хромосомалардың гомологиялық аймақ тарының ө з-ара алмасуы.

Конъюгация- бактерияларда донордан («аталық» особтардан) реципиентке («аналық» особтарғ а) бір бағ ытта генетикалық материалдың тасымалдауы.

Молекулалық биология- молекулалық дең гейде тіршіліктің негізгі қ асиеті мен кө рнісін зерттейтін ғ ылым.

Молекулалық гибридизация-д енатурацияланғ ан ДНҚ -ғ а енгізілген жә не хромосомада ренатурациядан кейін зерттелетін локустың орнын анық тайтын таң баланғ ан атомды пайдаланып гендерді карталау.

Мутация- генетикалық материалдың тұ қ ымқ уалаушылық ө згергіштігі.

Оперон- белок репресордың бақ ылауымен ақ параттық РНҚ бір молекуласын транскрипциялайтын генетикалық материалдың участогы.

Оператор -репрессор байланысатын участок.

Мутация пенетраностысы- барлық особтар ішінде мутацияланғ ан фенотиптің пайда болуының мү мкіндігі.

Плазмидтер- хромосомадан тыс тұ қ ым қ уалаушылық факторы бар генетикалық элементтер, клеткада хромосодан бө лек автономды тү рде тіршілік ете алады.

Промотор- транскрипция басталатын аймақ.

Процессинг- РНҚ транскрипциядан кейін ө згеруі, бұ л процесс кезінде интронғ а сә йкес келетін аймақ тар жойылады, экзондардың бір-бірімен бірігуі (сплайсинг) ө теді, РНҚ -ның 5¹- ұ шына қ ысқ а фрагмент (5^1- кэп), 3¹ -ұ шына поли (А)- қ ұ йыршығ ы тіркеледі.

Репарация- клеткада қ алыпты ДНҚ биосинтезі кезінде жә не физикалық жә не химиялық агенттердің ә серінен зақ ымдалғ ан ДНҚ -ның қ алыпты структурасының қ алпына келу процессі.

Репликация- нуклеин қ ышқ ылдары макромолекулаларының ө зін-ө зі ө ндіруі, генетикалық информацияның кө бейіп ұ рпақ тан-ұ рпақ қ а тасымалдануы.

Репрессор- оператормен байланысып ө зің басқ аратын оперондық гендер транскрипциясын тұ ншық тыратын регуляторлық белок.

Рибонуклеин қ ышқ ылдыры-РНҚ қ ұ рамында кө мірсулық компонент (рибоза) жә не азоттық негіздер аденин, гуанин, цитозин, урацил, сонымен қ атар олардың модификацияланғ ан негіздері кіретін нуклеин қ ышқ ылдары. Генетикалық ақ паратты тасымалдауда маң ызды қ ызмет атқ арады. Олардың атқ аратын ролдеріне байланысты клеткада РНҚ -ның тө мендегідей кластарын бө ліп қ арастыруғ а болады: рРНҚ, тРНҚ, мРНҚ (иРНҚ) жә не басқ алар.

Рибосома – белок биосинтезін атқ аратын органоид.

Секвендеу- клондалғ ан ДНҚ фрагменттерінің нуклеотидтік қ атарын анық тау.

Сплайсинг- жетілген РНҚ тү зілуі кезіндегі транскрипсияланғ ан экзондардың бірігуі.

Транскрипция- ДНҚ сә йкес аймақ тарында РНҚ молекуласының биосинтезі.

Трансляция- генетикалық кодқ а сә йкес информациялық РНҚ матрицасында белок полипептидтік тізбегінің синтезделуі.

Терминатор- оперонның шетінде транскрипцияның аяқ талуы.

Экзон - белгілі аминқ ышқ ылдары қ атарын кодтайтын ген участогы. Процессинг барысында экзондар жетілген мРНҚ қ ұ рамына бірігеді.

Мутацияның эксрессивтілігі- фенотипте варьияциялық мутанттық белгінің кө ріну дә режесі.

6.Оқ у пә нінің жұ мыс бағ дарламасы (Syllbus)

6.1. Оқ ытушы туралы мә ліметтер- Бисенов Ө тебай Кө шербайұ лы «Ауыл шаруашылығ ы мамандық тары «кафедрасының ағ а оқ ытушысы, биология ғ ылымдарының кандидаты.

6.2. Пә н туралы мә ліметтер:

Пә ннің аты-Молекулалық биология

Пә н коды-

Кредит саны-2 (90)

Ө тетін орны-Сабақ кестесіне сә йкес