Жиынтық сұраныс және оны анықтаушы факторлар. Жиынтық сұраныстың қисығы

Жиынтық сұ раныс - ел нақ ты сатып алушылық қ абілетінің кө рсеткіші, яғ ни елдегі сатып алушылар бағ аның белгілі бір дең гейінде сатып алғ ысы келетін тауарлар мен кө рсетілетін қ ызметтердің қ ұ ндық тұ лғ адағ ы жиынтық кө лемі. Жиынтық сұ раныс халық тың жиынтық табыстың белгілі бір дең гейінде жоспарлайтын тауарлар мен кө рсетілетін қ ызметтерге жұ мсалатын шығ ысының дең гейін кө рсетеді. Сондық тан Жиынтық сұ ранысты жиынтық шығ ыс деп те атайды, бұ л шығ ысқ а мемлекеттік тұ тыну шығ ысы, жеке меншік сектордың тұ тынуы, жиынтық инвестициялар жә не экспорт-импорт шығ ыстың сальдосы кіреді.

Бағ алы факторлар АД сызығ ын ө з бойымен жылжуына ә келеді, сө йтіп жиынтық сұ раныс кө лемін ө згертеді. Бағ алы факторларғ а жататындар: 1) Байлық эффектісі (Пигу эффектісі) – бағ аның жалпы дә режесі ө скенде (азйғ анда) жиналғ ан қ аржылық активтердің нақ ты қ ұ ны тө мендейді (ө седі), АД азаяды (ө седі); 2) Пайыз мө лшерінің эффектісі (Кейнс эффектісі) – бағ алар ө скенде ақ шағ а сұ раныс ө седі жә не пайыз мө лшері ө седі, содық тан АД қ ысқ арады. 3) Айырбас курсының эффектісі (Манделл – Флеминга эффектісі) – бағ алар тө мендегенде, ақ шағ а сұ раныс азаяды, пайыз мө лшері тө мендейді, ұ лттық валютаның нақ ты айырбас курсы тө мендейді, экспорт ө седі, АД ө седі. Жиынтық сұ раныстың (АД) бағ асыз факторларына жататындар: 1) Тұ тыну шығ ындарының ө згеруі (тұ тынушылардың табыс дең гейі, олардың келешекте ө згерістерді кү туі, тұ тынушылардың қ арызы, салық тар); 2) Инвестициялық шығ ындардың ө згеруі (пайыз мө лшері, инвестициядан пайда кү ту, кә сіпорындар салық тары, ө ндірістің кү ш – қ уатының артуы); 3) Мемлекет шығ ындарының ө згеруі; 4) Экспорт пен импорт шығ ындарының ө згеруі. Бағ асыз факторлар ә серінен АД қ исығ ы орнынан жылжиды (оң ғ а - ө суі; солғ а - азаюы).

Анық таушы факторлар

1. Байлық эффектісі (Пигу эффекті) - бағ аның жалпы дә режесі ө скенде (азайғ анда) жиналғ ан қ аржылық активтердің нақ ты қ ұ ны тө мендейді (ө седі). Сондық тан, жиынтық сұ раныс (AD) азаяды (ө седі).

2. Пайыз мө лшерлемесі эффектісі (Кейнс эффекті) – бағ алар ө скенде, ақ шағ а сұ раныс ө седі жә не пайыз мө лшерлемесі де ө седі, сондық тан жиынтық сұ раныс (AD) қ ысқ арады.

3. Айырбас курсының эффектісі (Манделл - Флеминг эффекті)- бағ алар тө мендегенде, ақ шағ а сұ раныс азаяды, % мө лшерлемесі тө мендейді, ұ лттық валютаның нақ ты айырбас курсы тө мендейді, таза экспорт ө седі жә не жиынтық сұ раныс (AD) ө седі.

4. Тұ тыну шығ ындарының ө згеруі:

- Тұ тынушылардың табыс дең гейі.

- Тұ тынушылардың кү туі

- Тұ тынушылардың қ арызы.

- Салық тар.

5. Инвестициялық шығ ындардың ө згеруі:

- Пайыз мө лшерлемесі.

- Инвестициядан пайда кү ту

- Кә сіпорындар салық тары.

- Ө ндірістің кү ш - куатының артуы.

6. Мемлекет шығ ындарының ө згеруі.

7. Экспорт пен импорттық шығ ындардың ө згеруі.

18. Жиынтық ұ сыныс жә не оны анық таушы факторлар. Жиынтық ұ сыныс қ исығ ының ү ш кесінділері Жиынтық ұ сыныс – бұ л ә рбір мү мкін болатын бағ а дең гейіндегі нақ ты ұ лттық ө нім кө лемі. Яғ ни, фирмалар мен ү й шаруашылық тарының таң дағ ан жиынтық ө нім кө лемінің экономикадағ ы қ алыптасқ ан бағ алар мен жалақ ы қ ұ рылымына тә уелділігін кө рсетеді. Ол бағ а дең гейі мен нақ ты ұ лттық ө нім кө лемінің арасындағ ы тікелей тә уелділік кө рсетеді. Жиынтық ұ сыныс AS қ исығ ымен сипатталады. AS қ исығ ы бір бірлік ө німге шығ ынның ө згеруін кө рсетеді, демек, нақ ты ұ лттық ө нім кө лемі бағ асының жоғ арылауы немесе тө мендеуі. AS қ исығ ы ү ш бө ліктен тұ рады: 1 – кейнстің шектік жағ дайы; 2 – кейнстің қ алыпты жағ дайы; 3 – классикалық жағ дай.

Жиынтық ұ сынысқ а бағ асыз факторлар ә серін тигізеді:

- Ө ндіріс ресурстар бағ аларының дең гейі.

- Нарық тың қ ұ рырылымы

- Ө німділік.

- Қ ұ қ ық заң дылық нормалардың ө згеруі.

Жиынтық сұ раныстың ұ лғ аю нә тижелері жиынтық ұ сыныс қ исығ ының ә р бө лігіндегі ө згерістерге байланысты болады.

Жиынтық ұ сыныстың кенет ө згеруі жиынтық ұ сыныстың сілкіністері (шоктары) деп аталады. Шоктар жағ ымды жә не жағ ымсыз болады. Жиынтық сұ раныс жағ ынан жә не жиынтық ұ сыныс жағ ынан болатын шоктар – экономикалық тербелістердің себептері. Ұ сыныс жағ ынан болатын шоктар – бұ л тауар ө ндірісін тоқ тату салдарынан фирмалардың бағ аны орнатуын қ озғ айтын экономикалық жағ дайлардың кү рт ө згеруі. Ұ сыныс жағ ынан болатын шоктар бағ а дең гейіне тікелей ә сер ететіндіктен, кейде оларды бағ а шоктары деп те атайды. Олар жаң алық ашу, мұ найғ а ә лемдік бағ алардың кенет ө згеруі арқ асында пайда болуы мү мкін.