Жер нарығы және оның ерекшеліктері. Жер рентасы. Жалгерлік төлем және жердің бағасы

Жер нарығ ы – тек жердің ө зі ғ ана емес, ауыл шаруашылық ө німдерін ө ндіру ү шін фермелер пайдаланылатын жерлер, жер қ ойнауындағ ы пайдалы қ азбалар, қ ұ рылыстар, ғ имараттар орналасқ ан жерлерде жатады.

Жердің саны шектелген, сондық тан жердің ұ сынысы абсолютті икемсіз. Жердің ұ сынысына тө мендегі факторлар ә сер етеді:

1. Жер қ ұ нарлылығ ы;

2. Жер участкісінің нарық қ а алыс-жақ ын орналасуы.

Жер нарығ ында тек сұ раныс белсенді фактор. Жерге сұ раныс ө згерістерінің нә тижесі шамалы болғ андық тан, оны пайдаланғ анда осы ресурстың иесі белгілейтін бағ а шешуші фактор болып табылады.

Рента меншікке келетін табыстың бір тү рі, капиталды жерге пайдалану қ ұ қ ы ү шін меншік иесіне тү сетін тө лем. Оның кө лемі аренда келісімінде белгіленеді. Жер рентасы – жер учаскесін уақ ытша қ олданғ анғ а тө ленетін тө лем. Жер рентасының екі тү рі бар: дифференциалды жә не абсолютті.

Абсолюттік рента – бұ л жериелерінің иемденетін табыстарының бір тү рі. Оның абсолюттік деп аталатын себебі – ол қ ұ нарлылығ ы мен басқ а да жағ дайларғ а байланыссыз жалғ а берілген барлық жерлерден алынады. Мұ ны жерге меншік монополиясы болу салдарынан, жер иесіне жерге капитал пайдалану ү шін тө ленетін тө лем. Қ ай елде болмасын, халық ты азық -тү лікпен қ амтамасыз ету ү шін қ ұ нарлы жермен қ атар ө німділігі тө мен жерлерді де пайдалануғ а тура келеді. Сондық тан нарық бағ асы қ ұ нарлылығ ы тө мен жерде ө ндірілетін ө німдердің жеке ө ндірістік бағ асымен ө лшенеді. Сондық тан нашар деген жерлерден де орта пайдадан артық пайда алынатын болады. Мұ ндай артық пайданы абсолюттік рента тү рінде жер иелері иемденді.

Дифференциальды рентаның қ айнар кө зі қ ұ нарлылығ ы жоғ ары жә не нарық қ а жақ ын жерлерде ө ндірілетін ауыл шаруашылығ ы ө німдерінің жеке ө ндіріс шығ ындары қ оғ амдық ө ндіріс шығ ындарынан ә лдеқ айда кем болады да, сондай жерлерді пайдаланатын жалгерлердің ү стеме пайдасы болып табылады.

1. Жердің табиғ и қ ұ нарлылығ ына жә не жер учаскелерінің нарық қ а жақ ын орналасуына байланысты алынатын пайданың тө лемі ретінде жер иелеріне кө шуін дифференциальдық І рента деп атайды.

Жердің қ ұ нарлылығ ын жасанды жолмен жақ сарту арқ ылы алынатын ү стеме пайданы дифференциалдық ІІ рента деп атайды. Екінші дифференциалдық рента егіншілікті интенсивті жү ргізу ә дісін жә не жердің қ ұ нарлығ ын ө сіруді, прогрессивті биотехнология қ олдануды, жоғ ары потенциалы бар тұ қ ымдарды тілейді.

Жалгерлік тө лем қ аржыландырылғ ан (пайыздарын тө леуге) тө лемдерден жә не жалгерлік міндеттеменің баланстық қ ұ нын қ ысқ артатын (негізгі міндеттемені сө ндіру) тө лемдерден тұ рады. Қ аржыландырылғ ан тө лем жалдаудың бү кіл мерзімінде сақ талатын ә рбір қ орытынды есеп кезең інде жалгерлік міндеттеменің баланстық қ ұ нына қ оладанылатын тұ рақ ты пайызының қ ойылымы. Пайыздарын тө леу шығ ындары жә не амортизациялану шығ ындары бү кіл жалдау мерзіміндегі ә рбір қ орытынды есеп беру кезең інде сақ талады.

Жалғ а алынғ ан мү лікке тозу есептеу негізгі қ ұ ралдар нысандарының бастапқ ы қ ұ нына жә не оларды жалдау мерзіміне қ арай жү ргізіледі.

Жалғ а берілген мү лік жалғ а берушінің жалғ а берген жалпы кү рделі қ аржы салымы мен ө телмеген табысының арасындағ ы айырмасы болып табылатын таза қ аржы салымына тең, бухгалтерлік баланста дебиторлық борыш ретінде кө рсетіледі. Жалдауғ а салынғ ан кү рделі қ аржы ө з кезең інде – бұ л жалғ а берушінің алғ ан қ аржыландырылғ ан жалдау бойынша тө менгі жалгерлік тө лем мен мү ліктің кепілдік берілмеген қ алдық қ ұ нының қ осындысының жиынтық сомасы. Жалғ а берушінің жалғ а беруге салғ ан жалпы кү рделі қ аржысы мен сол мезетте жалғ а берілген дисконтталғ ан қ ұ нының айырмасы ө ндірілмеген табысы болып табылады. Жалғ а беруші жалгерлік тө лемді табыс тү рінде, ә рбір қ орытынды есеп беру кезең інде жалғ а беруге салынғ ан кү рделі қ аржыдан алынғ ан табыс ретінде санайды.

Жер бағ асы — капиталғ а айналғ ан жер рентасы. Егер жердің адамзаттың мекені тұ рғ ысынан қ арасақ, жерге ешқ андай бағ а жоқ. Жерсіз адам да, жан-жануар да, ө сімдіктер де ө мір сү ре алмайды. Жерді жаратуғ а ешқ андай да адам ең бегі шығ ындалмағ ан. Ө здігінен адам ең бегінің нә тижесі бола алмайтындық тан жердің қ ұ ны болмайды. Жеке меншік жағ дайында жер тауар ретінде алып-сатылады, тауар айналысына енеді, яғ ни жер бағ аланады. Жер бағ асы, бір жағ ынан, рента мө лшерімен, екінші жағ ынан, қ арыз процентімен белгіленеді. Жер бағ асы рентаның кө мегімен анық талады, ал жер рентасы жер иесінің оны пайдаланушыдан алатын табысының бір бө лігі, яғ ни арендалық тө лемнің бө лігі. Егер жер учаскесі жыл сайын 10000 тең ге рента келтіретін болса, ал банк салымнан 10% алатын болса онда жердің бағ асы (10000× 100): 10=100000 тең ге болады, бұ л жерге тө лем шамасын жуық тап анық тау ү шін пайдаланылатын ә діс