Туристік қызмет көрсету процесі

Экономиканың саласы ретінде, туризмнің ө зіне тə н бірқ атар айрық ша ерекшеліктері бар, ол солар арқ ылы халық шаруашылығ ының басқ а да салаларынан бө лініп тұ рады. Туризм индустриясының басты айрық ша ерекшелігі ө ндіріс пен ө німді тарату уақ ытының бірлестігі. Кө лік уақ ытының жоқ тығ ы, яғ ни туристік қ ызметтер (турө німдер) бұ л жерде ө ндіріледі жə не бірден қ олданылады. Екінші ерекшелігі — оның ө німдері артығ ынан шығ арылып, қ оймада сақ талмайды. Туристік қ ызмет кө рсетудің келесі бір ерекше айырмашылығ ы қ ызмет ө ндірісіне дейін ө ндіріс объектісіне тұ тынушыларды тасымалдап, жеткізу.

Бұ л ө з тұ рғ ысында туризмнің басқ а да ерекше айырмашылық тарымен байланысты — турист алғ ан ө німдерді " ө зімен алып кетеді", яғ ни жақ сарғ ан денсаулық, кө ң іл-кү й, жаң адан толтырылғ ан білім, пікір, ақ парат арқ ылы.

Туристік қ ызмет кө рсетудің тү пкі мə нін тү сіну ү шін, туристік қ ызмет кө рсету процесінің тү рін білу керек. Туристік қ ызмет кө рсету дегеніміз туристерге саяхат кезінде, заттар сатып алғ ан кезде ə р тү рлі қ ажеттіліктерін қ амтамасыз етіп, кө мектесу. Бұ л процестің кешенді тү рі келесідей анық талады:

- туристерге ə р тү рлі технологиялық ө ндіріс пен қ ызмет кө рсетудің тү рлі жағ дайындағ ы қ ызметтер мен тауарларды ұ сынуы;

- туристік қ ызмет кө рсету материалдық -техникалық базаларда (қ онақ ү йлерде, мейрамханада, кө лікте, спорттық қ ұ рылымдарда, денсаулық сақ тау мекемелерінде) орындалады;

- туристерге ұ сынылғ ан тауарлар мен қ ызметтер ə р тү рлі іс-ə рекет барысында пайда болғ ан. Олардың кейбіреулері арнайы туристік ұ йымдарда, екіншілері халық шаруашылығ ының салаларында: кө лік, ауыл шаруашылығ ы, денсаулық сақ тауда пайда болғ ан;

- қ ызмет ə р тү рлі кə сіптік дайындық тағ ы жə не білім дең гейіндегі адамдармен кө рсетіледі.

Туризмде ұ сынылғ ан қ ызметтер аумақ бойынша бө лінеді.

Туристерге қ ызметтердің кейбіреулері тұ рғ ылық ты ө мір сү ретін жерлерінде қ ө рсетіледі (ақ параттық қ ызмет). Басқ аларын турист саяхат кезінде (ақ параттық, кө ліктік қ ызметтер) алады. Ү шіншісін туристер туристік орталық тарынан (орналасу, тамақ тану, емдеу, кө ң іл кө теру, іскерлік кездесу) алады,

Қ ызмет кө рсетуді туристерге бағ ыттап, ү лгі бойынша былай бө луге болады:

- Қ ызмет пен тауарларғ а тарту;

- Олардың туристік ө німге қ ызығ ушылығ ын тудыру;

- Ұ сынылғ ан тауар мен қ ызметтерді пайдалануғ а қ ызығ ушылық тарын тудыру;

- Туристік қ ызмет пен тауарларды пайдалануда тура шешім қ абылдауғ а қ ө мектесу.

Қ андай бір фирма болмасын оның нарық тағ ы табысы шығ аратын ө німдерінің тартымды болуына, бағ асына, нарық тағ ы ө тімділігі жə не жылдам таралуына байланысты [3].

Туристік қ ызметтерге қ ол жетерлік, олардың сапасы жə не ə р тү рлілігі демалыс нысанын таң дауда да маң ызды фактор болып табылады.

Қ азіргі кезде Қ азақ станда демалысты жайлылық пен жə не қ ауіпсіздікпен қ амтамасыз ететін туристік қ ызметтерді кө рсететін туристік компаниялар желісі дамығ ан.

Қ азақ стан Республикасы экономикасының салаларының бірі ретінде туристік қ ызметтің қ ұ қ ық тық, экономикалық, ə леуметтік, ұ йымдастыру негіздері «Қ Р Туристік қ ызмет туралы» Заң ында анық талғ ан. Осы Заң ғ а сə йкес туристік қ ызмет — турагенттік жə не туроператорлық болып бө лінеді.

Туроператорлық қ ызмет — ө зінің туристік ө німдерін қ алыптастыру, дамыту жə не туристік агенттер мен туристерге сатуғ а лицензиясы бар заң ды тұ лғ алардың қ ызметі.

Турагенттік қ ызмет — туроператормен қ алыптастырылғ ан туристік ө німді дамыту мен сату бойынша осы қ ызмет тү ріне лицензиясы бар жеке немесе заң ды тұ лғ алардың кызметі.

Олардың арасындағ ы айырмашылық — туроператорлардың туристік ө німді дамыту мен сату қ ызметінен басқ а, осы ө німді қ алыптастыруда болып табылады.

Басқ а сө збен айтқ анда, туроператор ə р тү рлі қ ызметтермен – визаларды рə сімдеу, ұ шу, трансферт, қ онақ ү й, сақ тандыру, экскурсиялар ұ йымдастырумен айналысып, тур ө німді «жинайды», оны нарық қ а шығ арады жə не тұ тынушыларғ а немесе турагенттерге тікелей ө ткізеді. Ал турагент — туроператор мен тұ тынушы арасындағ ы делдал болып табылады.

Туристердің кұ қ ық тары мен мү дделерін қ орғ ау мақ сатында Қ азақ стан Республикасында туроператорлық, турагенттік, экскурсиялық қ ызмет, туризм нұ сқ аушының кө рсететін қ ызметтері лицензияланады.

Туроператорлар мен турагенттердің лицензияны алуы ү шін туроператор мен турагенттің азаматтық -қ ұ қ ық тық жауапкершілігін міндетті сақ тандыру келісім шарты қ ажет. Осы келісім шарт оның заң ды кү шіне енген кү ннен бастап 12 ай мерзіміне жасалады, іс-ə рекет ету аумағ ы туристік бағ ыттардың (турлардың) ө ткізілетін аумағ ы болып табылады.

Туроператорлар мен турагенттердің қ ызметі міндетті тү рде сертификатталынады. Сертификаттарды рə сімдемеген жағ дайда жауапкершілік лицензияны берген мезеттен 7 ай ө ткеннен кейін басталады.

Ө німнің экономикалық дə реже ретінде терең мазмұ ны бар, бірақ, осы уақ ытқ а дейін жалпы қ абылданғ ан анық тамасы жоқ.

АҚ Ш-тың Солтү стік-Батыс университетінің маркетинг профессоры, Американың маркетинг ассоциациясының белсенді мү шесі Ф. Котляр мынадай анық тама береді: Ө нім — ө зіне тарту, алу, пайдалану жə не қ олдану мақ сатымен нарық қ а ұ сынылатын жə не адамның ынтасы мен ө тей алатын қ андай да болмасын зат. Ө нім физикалық объектілер, кө рсететін қ ызметтер, ой-пікір жə не басқ алар бола алады.

Туризмде ө нім болатыны кө рсететін кешенді қ ызмет, яғ ни бір пакетте туристерге сатылатын қ ызметтер жиынтығ ы. Ө ндірушілерге қ арағ анда, туристер туристік ө німді кең тү рде ұ ғ ынады. Туристік сапарғ а шық қ анда, адамдар ө зіне кө рсетілетін қ ызметтерден басқ а да ерекшеліктерді іздестіреді. Біреулері ұ зақ демалысқ а шығ ып, курортқ а барып демалып, денсаулығ ын тү зеп қ айтса, басқ алары іс-сапарларғ а барып, іскерлік келіссө здер жү ргізіп, шартты келісімдер жасайды. Демек, туристер туристік ө німдерге мұ қ таж емес, олар жаң а сезімге, қ ызық оқ иғ аларғ а мұ қ таж немесе ө зінің бизнесін ұ лғ айтуғ а мү дделі.

Тур ө нім туристік саяхат мерзімінде кө рсетілетін туристің қ ажеттіліктерін қ анағ аттандыру ү шін қ ажетті қ ызметтер жə не осымен байланысты саяхат мақ сатына сай кө рсетілетін басқ а да (орналастыру, тасымалдау, тамақ тандыру, экскурсиялар, туризм нұ сқ аушысының, гидтің, гид-аударушылардың қ ызметтері) қ ызметтер жиынтығ ын білдіреді.

Туристік ө німді қ алыптастыру — шет елдік ə ріптестерді табу, қ онақ ү йлерді, экскурсияларды таң дау, авиакомпаниялармен келіссө здер, кө рмелелердегі жұ мыстар, қ онақ ү йлер мен авиарейстерде сақ тап қ ою орындарының нақ ты санын есептеу, каталогтарды шығ ару, агенттіліктерді іздестіру жə не таң дау.

Туристік фирмаларда бухгалтерлік есептің ерекшеліктері туризмнің ұ йымдастыру нысандарынан — халық аралық, ішкі жə не туристік қ ызметтерінің кұ рылымынан туындайды [4].