Азақстан туризмі нарығының әлемдік туризмдегі орны

Қ азір біздің Бү кілә лемдік туристік ұ йыммен қ арым-қ атынас арқ ылы жә не ө зге де жеке бастамалар арқ ылы туризм саласы шетелдерде насихатталып жатыр. Бү кілә лемдік туристік ұ йым – Біріккен Ұ лттар Ұ йымының туризмді дамыту мақ сатында арнайы қ ұ рылғ ан ұ йым. Қ азір еліміз аталмыш ұ йыммен тығ ыз байланыста. Оғ ан мысал ретінде биылғ ы жылдың сә уір айында Алматыда Бү кілә лемдік туристік ұ йымның Еуропалық комиссиясы 45-мә жі­лісінің ө ткенін айтуғ а болады. Бұ л жиынғ а Еуропаның 42 елінің ұ лттық туристік ә кімшіліктері қ атысты. Біз алдағ ы уақ ытта да Бү кілә лемдік туристік ұ йыммен байланыс жасайтын боламыз. Бұ л еліміз ү шін ө те қ ажетті нә рсе. Қ азақ стан аталмыш халық аралық ұ йымғ а 1993 жылдан бері мү ше болып келеді, 2000 жылдан бері оның ұ йытқ ы болуымен ө ткізілген барлық халық аралық шараларғ а, Берлин, Мә скеу, Лондон, Мадрид қ алаларында ұ йым­дастырылатын халық аралық кө рмелерге қ атысудамыз. Осы орайда, отандық туристік ұ йымдардың шетелдерде ө ткізілген кө рмелеріне Қ азақ стан туралы танымдық дү ниелерді апарып, насихат жұ мыстарын жү ргізіп жатқ анын атап ө ткеніміз жө н. Мә селен, 2004 жылы туристік ұ йымдарымыздың қ ызметін ә лемнің 60-қ а жуық елдерінің туристері пайдаланыпты. Бұ л Қ азақ станның ә лем елдеріне ойдағ ыдай насихатталып жатқ анын кө рсетеді. Біздің ел Қ ытайдың Шанхай қ аласында ө тетін “WTF”, Кореяның Сеул қ аласында болатын “КОТFА” кө рмесі мен Жапонияның астанасы Токио қ аласында ө тетін “SАТА” атты кө рмеге қ атысады. Ал ө зіміздің Алматы қ аласында мұ ндай кө рмелер 2001 жылдан бері ө ткізіліп келеді. Сол жылы Алматыда алғ аш рет “КІТF” кө рмесі ұ йымдастырылғ ан болатын. Астанада мұ ндай кө рмелер 2004 жылдан бері ө ткізіле бастады. Сол кезде елордада “Астана – Leasure” атты халық аралық кө рме ұ йым­дастырылғ ан еді.

Алдағ ы уақ ыттарда аталмыш кө рме Астанада тағ ы да ө ткізілетін болады. Бұ л кө рмелерден басқ а біз тағ ы мынадай ү лкен шараны ө ткізуді жоспарлап отырмыз. Мә селен, біздің еліміз Макао мен Сальвадорда Бү кілә лемдік туристік ұ йымның ө ткізген бас қ осуы кезінде Қ азақ стан аталмыш ұ йымның атқ арушы кең есіне мү ше болуғ а ө тініш жасағ ан еді, егер БТҰ -ның атқ арушы кең есіне мү ше болып қ абылдансақ, бұ л еліміздің туризмдегі имиджін арттыруғ а мү мкіндік береді. Тағ ы бір атап ө тетін нә рсе, осы жиында біз 2009 жылы Бү кілә лемдік туристік ұ йымның Бас Ассамблеясы мә жілісін Астанада ө ткізуге де ө тініш білдірдік. Бұ л жұ мыстардың бә рі Елбасы Нұ рсұ лтан Ә бішұ лы Назарбаевтың Испания Корольдігіне жасағ ан ресми сапарында жасала бастады. Сол кезде Мемлекет басшысы Мадрид қ аласындағ ы ЮНВТО-ның штаб-пә теріне арнайы барып, аталмыш ұ йымның жұ мысымен етене танысқ ан болатын.

Жалпы айтқ анда, қ азіргі таң да Бү кілә лемдік туристік ұ йымның біздің елге деген сенімі зор. Ө йткені, Қ азақ станда саяси тұ рақ тылық бар, халық тар арасында достық пен ынтымақ тастық қ алыптасқ ан, одан кейін туристерді қ ызық тыратын тамаша жерлеріміз бар. Осының бә рі еліміздің саяси имиджін қ алыптастыруғ а ө з септігін тигізуде. Саяси имидж дегеннен шығ ады, қ азір еліміз кө птеген халық аралық беделді ұ йымдардың бас қ осатын жеріне айналғ ан. Мә селен, Азиядағ ы ынтымақ тастық жә не ө зара сенім шаралары жө ніндегі кең естің саммиттері, Шанхай ынтымақ тастық ұ йымының жиындары, Ә лемдік жә не дә стү рлі діндер лидерлерінің съезі, Еуразиялық медиа-форумның мә жілістері, бә рі-бә рі біздің елде ө теді. Бұ л шаралар Қ азақ станның саяси тұ рақ ты, бейбітшіл ел екенін кө рсетеді. Қ азіргі таң да кез келген елдің туризмдегі имиджін қ алыптастыруғ а ақ параттық технологиялардың ә сері кө п. Біз еліміздің туризмін дү ниежү зі туристік қ ызмет кө рсету рыно­гына насихаттау жө нінде стратегия жасағ анда, ең ә уелі осы мә селеге баса назар аудардық. Қ азір коммерциялық фирмалардың шетел тұ тынушыларына жарнама жасау мү мкіндігі аз. Осығ ан орай, Туризм жә не спорт министрлігі тарапынан елімізге ең кө п туристер келетін Батыс елдеріне насихаттау мақ сатында жұ мыс істеп жатыр. Мә селен, қ азір Қ азақ стан жө нінде ВВС, СNN, Euro News телеарналарында бейнероликтер кө рсетілуде. Онда еліміздің туристік мү мкіндіктері насихатталуда. Осы жұ мысқ а қ атысты Туризм жә не спорт министрлігі шетелде ө кілдіктерін ашуды жоспарлап отыр. Бұ дан басқ а министрлік елімізді дү ние жү зіне насихаттау мақ сатында баспасө з турын ұ йымдастыруды қ олғ а алып жатыр. Жақ ында Туризм жә не спорт министрлігі мен Бү кілә лемдік туристік ұ йымның мұ рындық болуымен елімізде екінші рет “Press tour to Kazakhstan” атты баспасө з туры болып ө тті. Мұ ндай шаралар ә дейі ө ткізілуде. Ө йткені, қ азір ә лемнің кө птеген елдері осындай шара арқ ылы ө з елдерін жақ сы насихаттап келеді. Бұ л жолы біздің елге Ұ лыбританияның “CNN Traveller”, “The Guardіan” атты ақ парат қ ұ ралдарымен бірге Германия, Испания, Италия, Португалия, Нидерланды мен Грекия елдерінің журналистері келіп қ айтты.

Статистика жө ніндегі агенттіктің былтырғ ы мә ліметтеріне қ арағ анда, елімізге туризм саласынан 30 млрд-тан астам тең ге кө лемінде табыс тү сті, ал республика бюджетіне туризм қ ызметінен тү скен табыс 6, 5 млрд. тең гені қ ұ райды. Ал биылғ ы жылдың соң ғ ы 6 айында ө ткен жылдың осы мерзімімен салыстырғ анда сыртқ ы туризм екі есеге ө ссе, ішкі туризм 2, 8 %-ғ а артты. Біз алдағ ы уақ ытта да туризмнен тү сетін табысты арттыра беретін боламыз. Бұ л жұ мыстар еліміздің бә секеге қ абілетті туризм индустриясын қ ұ руғ а мү мкіндік беретін болады, ал бә секеге қ абілетті туризм саласын біз алдағ ы бес-алты жылда жасауды жоспарлап отырмыз. Егер туризм индустриясы қ арқ ынды дамыса, онда туризм инфрақ ұ рылымы да ө ркендеп, ұ лттық туризм ө німдеріне қ ызығ ушылық артады. Қ азір елімізге орташа есеппен алғ анда жыл сайын 4 млн. турист келеді екен. Мұ ның ө зі ү лкен кө рсеткіш.

2007 жылғ ы Қ азақ стан Республикасында туристік қ ызметтен тү скен табыс 61 млрд. 800 млн. тең ге қ ұ рады. Салық тү рінде туризмнен мемлекеттік бюджетке 12 млрд. 926 млн. тең ге тү сті.

Бү гінгі таң да туризмнің ө зекті мә селелердің бірі – бү кіл ә лемге ашық жә не туристер ү шін қ ауіпсіз, Қ азақ станның дамығ ан инфрақ ұ рылымы мен туристік потенциалы бар мемлекет ретінде туристік беделін қ алыптастыру стратегиясын қ ұ ру.

Ежелгі кезең дерден бастап біздің еліміз Ұ лы Жібек жолының орталығ ы, Қ ытай мен Еуропаны байланыстыратын орталық бол­ғ анменен Қ азақ стан ә лемде туристік бағ ыт ретінде аз танымал болып келді.

Туристік қ ызмет кө рсетулердің негізгі жеткізушісі туристік ұ йымдар болып табылады, оларды туристік қ ызметті жү зеге асыру лицензиясы бар 846 туристік ұ йым мен 30 жеке кә сіпкер ұ сынады (2007 жылғ ы мә лімет бойынша).

Ә рекет етуші туристік фирмалар мен қ онақ ү й шаруашылығ ы кә сіпорындарының басым кө пшілігі Алматы қ аласында (605), Шығ ыс Қ азақ стан (124), Қ арағ анды (122), Алматы (71) облыс­тарында жә не Астана қ аласында (79) орналасқ ан. Қ азақ станның туристік қ ызмет кө рсетулер нарығ ында 3, 2 мың ғ а жуық адам, 1, 5 мың кә сіби гид (т уристерге қ ызмет ететін жол кө рсетуші маман) пен экскурсияшы жұ мыс істейді. Туристік нарық тың барлық ұ йымдарының 98, 3%-ын шағ ын кә сіпорындар (жұ мыс істейтіндердің саны 50 адамғ а дейін) білдіреді. 250 адамнан аспайтын қ ызметкерлері бар орташа кә сіпорындар 1, 3%, ал ірілері 0, 4%-ды қ ұ райды (8, 9-сурет). Талдауғ а қ арағ анда, туристік ұ йымдардың кө пшілігін шағ ын жә не орта кә сіпорындар қ ұ райды, олар ә лем елдерінің кө бінде инновацияларғ а негізделген экономикалық ө сімінің тиімді генераторы болып табылады. Қ азақ станның туристік ұ йымдары ә лемнің жетпіс елімен ынтымақ таса жұ мыс істейді.

Қ азақ стан Республикасы Статистика агенттігі деректеріне қ арағ анда 2004 жылы Қ азақ станда туризм саласында 379, 3 мың адам ең бек еткен, бұ л 2003 жылғ а қ арағ анда 17, 8 пайызғ а артық.

Жоғ арыда кө рсетілгендей, ұ лттық туристік нарық та шетелдер қ атысатын 37 туристік ұ йым қ ызметін жү зеге асырады.

2005 жылы тек қ ана туристік ұ йымдардың қ ызметінен Қ азақ ­стан Республикасына кіріс 5902, 6 млн. тең гені қ ұ рағ ан.

Қ азақ стан Республикасы Ұ лттық қ ауіпсіздік комитеті Шекара қ ызметінің жә не Қ азақ стан Республикасы Статистика агенттігі деректері бойынша сырттан келушілер туризмі кө лемінің 2004 жылғ ы 4291 мың туристен 2005 жылы 4365 мың туриске дейін тұ рақ ты артқ аны байқ алғ ан. Ішкі туризм бойынша кө рсеткіштер 2004 жылы 2793, 8 мың туристен, 2005 жылы 3280 мың туристке дейін ө скен. Қ азақ стан Республикасы Статистика агенттігі 2000 жылдан бастап 2005 жылды қ оса алғ андағ ы деректерін талдауы бойынша сырттан келушілер туризмі географиясының 2000 – 2005 жылдар аралығ ында 60 елден 161 елге дейін ө скенін кө рсетеді.

Сырттан келушілер туризмін талдауы кө рсеткендей, турис­тердің 58, 4 пайызы біздің елде іскерлік жә не кә сіби мақ саттармен келгенін кө рсетеді. Елімізде демалу мақ сатында 12017 турист (30, 1%), таныстары мен туыстарының шақ ыруы бойынша 10, 2 па­йыз, ал коммерциялық мақ сатпен 1, 2 пайыз турист келген.